To jedyny polski przedstawiciel tego rzędu. Jest ekstremalnie rzadkim gatunkiem
Żółw błotny jest jedynym przedstawicielem swojego rzędu, który występuje w Polsce w stanie naturalnym. Dawniej to wspaniałe zwierzę można było spotkać na terenie całego kraju. Dziś jest ekstremalnie rzadkie. Na szczęście, dzięki programom ochrony i reintrodukcji, polska populacja ma tendencję wzrostową. Jak wygląda żółw błotny? Czym się żywi i gdzie występuje? Przyjrzyjmy się bliżej temu wspaniałemu opancerzonemu gadowi.
Spis treści:
- Jak wygląda żółw błotny?
- Gdzie można spotkać żółwia błotnego?
- Jaki tryb życia wiodą żółwie błotne?
- Co zagraża żółwiom błotnym?
Gady stanowią najmniej liczną grupę kręgowców w polskiej faunie. Na terenie naszego kraju stwierdzono występowanie jedynie dziewięciu rodzimych gatunków. Zaliczają się do nich cztery gatunki jaszczurek, tyle samo gatunków węży i tylko jeden żółw. Ten ostatni jest zwierzęciem ekstremalnie rzadkim. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” ma status EN, co oznacza, że jest gatunkiem poważnie zagrożonym wyginięciem.
Jak wygląda żółw błotny?
Żółw błotny (Emys orbicularis) ma ciemnooliwkowy lub oliwkowobrązowy karapaks, pokryty gładkimi, regularnymi tarczkami rogowymi. Na plastronie widoczne są duże jasne plamy o nieregularnych kształtach. Cechą charakterystyczną tego gatunku są występujące na głowie szyi i odnóżach licznie nagromadzone żółte plamy. Trzeba jednak podkreślić, że niektóre osobniki są jednolicie czarne.
Palce żółwia błotnego są zaopatrzone w długie, ostre pazury, które nie służą wyłącznie do kopania gniazda (o tym później). Pomiędzy nimi występuje błona pławna.
Jedyny polski żółw nie jest kolosem
Największy żółw świata – żółw skórzasty – może osiągać ponad 2 metry długości. W porównaniu z tym kolosem, polski przedstawiciel tego rzędu wydaje się być mikrusem. Karapaks największych samców mierzy ok. 17 cm długości. Osobniki męskie ważą do 700 g. Tylko nieliczne żółwie błotne przekraczają 18 cm i osiągają masę powyżej kilograma. Samice są większe. Duże osobniczki osiągają ok. 19 cm długości, a największe (takich jest niewiele) – ponad 20 cm. Masa ciała samic dochodzi do 1,2 kg.
Łatwo odróżnić samca od samicy
Dymorfizm płciowy nie przejawia się jedynie różnicami w wymiarach i masie. Cechą charakterystyczną samców jest lekko wklęsły w części środkowej plastron. W porównaniu z samicami, mają też inną tęczówkę. U samic jest brązowa lub rudopomarańczowa, natomiast u osobników męskich – żółta lub pomarańczowa z żółtymi plamkami.
Gdzie można spotkać żółwia błotnego?
Obszar występowania tego gatunku to zachodnia Azja, północno-zachodnia Afryka oraz południowa i środkowa Europa. Na Starym Kontynencie, swoim zasięgiem obejmują kraje takie jak: Polska, Łotwa, Francja i Niemcy. Można spotkać go także w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Danii i Czechach, gdzie został przywrócony do środowiska naturalnego.
Żółw błotny w Polsce
Obecnie żółwie błotne są ekstremalnie rzadkie w Polsce, a ich siedliska mają charakter wyspowy. Najwięcej przedstawicieli tego gatunku występuje w Poleskim Parku Narodowym i Puszczy Kozienickiej. Oprócz tego, ich ostoje znajdują się na obszarze ziemi lubuskiej, Pomorza Zachodniego, Wielkopolski, Mazurów, Warmii, Kujaw i Dolnego Śląska.
Jaki tryb życia wiodą żółwie błotne?
Przez specjalistów żółw błotny jest klasyfikowany jako gatunek wodno-lądowy. Należy jednak podkreślić, że ten opancerzony gad wiedzie przede wszystkim wodny tryb życia. Na ląd wychodzi tylko po to, by złożyć jaja lub wygrzać się w promieniach słońca.
Są zwierzętami płochliwymi. Na obecność człowieka reagują ucieczką do wody, a gdy nie ma takiej możliwości, chowają się w twardym pancerzu (tak samo reagują w chwili konfrontacji z większymi od siebie drapieżnikami). Emys orbicularis to żółw skrytoszyjny. Oznacza to, że chowając głowę, szyję wygina w płaszczyźnie pionowej, w kształt litery S.
Chłodne miesiące spędza zagrzebany głęboko w mule. Żółw błotny hibernuje przez ok. 5 miesięcy. Zależnie od pogody, ze snu zimowego budzi się w kwietniu lub maju.
Czym żywi się żółw błotny?
Żółw błotny jest drapieżnikiem. Poluje wyłącznie w wodzie. Jadłospis tego gada składa się przede wszystkim z owadów i ich larw, kijanek i ślimaków. Należy jednak podkreślić, że dorosłe osobniki bez większego problemu mogą upolować żabę lub niewielką rybę.
Co zagraża żółwiom błotnym?
W Polsce żółwie błotne są zwierzętami zagrożonymi wyginięciem, podlegającymi ścisłej ochronie gatunkowej od 1935 roku. Ze względu na wyspowy charakter siedlisk i duże rozproszenie, stan populacji tych gadów jest trudny do oszacowania. Zdaniem ekspertów, w naszym kraju żyje około 1500 okazów żółwia błotnego.
Wymieniając największe zagrożenia dla żółwia błotnego, należy wskazać przede wszystkim na:
- utratę i fragmentację siedlisk (wynikającą przede wszystkim z działań melioracyjnych oraz regulacji rzek i zalesienia),
- utratę miejsc lęgowych,
- presję drapieżników,
- zanieczyszczenie środowiska,
- zmiany klimatyczne.
Nowy wróg na horyzoncie
Każdy z powyższych czynników przyczynił się do zmniejszenia liczebności tych zwierząt w naszym kraju, a na horyzoncie pojawiło się kolejne zagrożenie. Jest nim żółw ozdobny – przedstawiciel rodziny żółwi błotnych.
Ten krewniak naszego rodzimego gatunku jeszcze nie tak dawno temu bił rekordy popularności jako egzotyczne zwierzę domowe. Niektóre hodowane okazy zostały wypuszczone do środowiska przyrodniczego. Nieodpowiedzialne działanie opiekunów sprawiło, że w Polsce pojawił się kolejny gatunek inwazyjny.
Co to oznacza dla żółwia błotnego? Żółw ozdobny nie tylko konkuruje z nim o pożywienie, miejsce do życia i rozrodu. Jest też nosicielem groźnych bakterii, które są zabójcze dla naszego rodzimego gada. Mowa o drobnoustrojach Leptospira tarrasovi. Badania dowiodły, że żółwie błotne nie mają takiego miana przeciwciał chroniących przed wywoływanymi przez nie chorobami, co ich inwazyjni konkurenci.
Jaka przyszłość czeka żółwie błotne?
Dobra informacja jest taka, że obecnie polska populacja żółwi błotnych utrzymuje się na stabilnym poziomie, z lekką tendencją wzrostową. Ekolodzy od lat podejmują działania zmierzające do odbudowy liczebności gatunków. Nie wszędzie akcja reintrodukcji kończy się powodzeniem, czego przykładem jest choćby Puszcza Kampinoska, gdzie w 1956 roku wypuszczono wiele młodych osobników, a gdzie dziś gatunek ten praktycznie nie występuje.
Nasz autor
Artur Białek
Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.