Cesarze rzymscy wzbudzali skrajne emocje. Od uwielbienia, przez postrach po niechęć. Choć było ich kilkudziesięciu, do dziś historycy wspominają ledwie garstkę z nich. Którzy cesarze rzymscy najbardziej zasłużyli się imperium?
Ilu było cesarzy Rzymu?
Pierwszym cesarzem był Oktawian August – syn Gajusza Oktawiusza, wnuk siostry Juliusza Cezara. Dla porządku: w 27 r. p.n.e. Oktawian przyjął tytuł Augusta, zostając pierwszym cesarzem Rzymu. To wydarzenie jest uważane za początek Imperium Rzymskiego. Mówi się, że zastał Rzym ceglany, a zostawił marmurowy. W końcu to on ustalił granice Cesarstwa na Dunaju i Renie. Powiększył też państwo o nowe prowincje, w tym: Egipt i Dalmację-Illyricum.
Jego inne zasługi to zorganizowanie nowoczesnej armii, przeprowadzenie reformy podatkowej oraz nowego spisu ziem i obywateli. Oktawian August był również zwolennikiem rozwoju kultury i sztuki.
Oktawian August był pierwszym cesarzem Rzymu / bauhaus1000/Getty Images
Pierwszy cesarz Rzymu nie doczekał się męskiego potomka. Na następcę wybrał Tyberiusza, syna swojej trzeciej żony Liwii, dla którego był przybranym ojcem.
Był to zaledwie początek panowania mężczyzn nad Imperium Rzymskim. Łącznie przez 503 lata tytuł cesarza miało 77 władców. Co ciekawe, wielu z nich zostało zamordowanych. Źródła mówią, że tragiczny los spotkał prawie połowę rządzących.
Najwybitniejsi cesarze rzymscy
Trudno jednoznacznie orzec, który cesarz Rzym był najbardziej wybitny. Najczęściej tytuł ten przypisuje się jednak Trajanowi. Ponoć jego dewiza brzmiało następująco: „chcę być takim cesarzem dla obywateli, jakiego chciałbym mieć, będąc obywatelem”. Takie słowa zobowiązują, ale Trajan podołał wyzwaniu. Według historyków to właśnie za jego panowania Rzym stał się najwspanialszą metropolią świata. Przyczynił się do tego, rozbudowując Circus Maximus. Dodatkowo wybudował nowe forum w Rzymie oraz zmodernizował port w Ostii.
Trajan był drugim z tak zwanych pięciu dobrych cesarzy. Jego rządy poprzedził Nerwa. Po Trajanie cesarzami byli kolejno:
- Hadrian,
- Antonin Pius,
- Marek Aureliusz.
Wszyscy należeli do dynastii Antoninów, którzy panowali w latach 96–180. Mówi się, że to złoty wiek rzymskiego państwa. W tym czasie sukcesja następowała w sposób pokojowy – cesarze adoptowali następców.
Kaligula – najgorszy cesarz rzymski?
Oczywiście w historii Cesarstwa Rzymskiego nie brakuje szczególnie kontrowersyjnych władców. Pod tym względem prym wiedzie Kaligula. Co ciekawe, początkowo zapowiadał się bardzo dobrze, a lud pokładał w nim ogromne nadzieje. Jako 25-letni cesarz pozwolił na powrót skazanych przez Tyberiusza na zesłanie i anulował trwające jeszcze procesy. Nie akceptował donosów. Wrócił do jawności finansów i publikowania rachunków państwowych, czego zaniechał jego poprzednik.
Niestety, niedługo po objęciu władzy Kaligula zachorował. Nie wiadomo, z jaką chorobą mierzył się Kaligula. Historycy sugerują, że mogło to być silne załamanie nerwowe lub schorzenie mózgu. To tłumaczyłoby nagłą zmianę jego polityki... Wiadomość o jego problemach zdrowotnych Kaliguli bardzo zasmuciła Rzymian. Nie brakowało ofiar proszących o uzdrowienie cesarza.
Popiersie przedstawiające Kaligulę / fot. Vanni Archive/Getty Images
Jesienią 37 r. n.e. Kaligula zaczął nakazywać popełnianie samobójstw. Tak pozbył się między innymi Tyberiusza Gamellusa. Według testamentu poprzedniego cesarza miał dzielić z nim władzę. Tak też usunął z tego świata swoją kochankę, a nawet własnego teścia.
Zaczął również opróżniać zasobny skarbiec cesarstwa, a gdy brakowało pieniędzy, zlecał konfiskaty wielkich majątków pod wydumanymi pretekstami. Kaligula zasłynął też wieloma szaleństwami. Między innymi piciem pereł rozpuszczonych w occie. Miał prowadzić bardzo niemoralne życie, włączając w to kazirodcze stosunki.
Kto był ostatnim cesarzem Rzymu?
Ostatni cesarz zachodniorzymski to Flawiusz Romulus Augustus. Przeciwnicy nazywali go „Auguścikiem” lub „cesarzątkiem”. Ironicznie zdrobnienia nie były przypadkowe. W chwili objęcia władzy miał zaledwie 12 lat. Faktyczne rządy sprawował jego ojciec Orestes, który był naczelnikiem wojsk. Cesarz wschodniorzymski Zenon w ogóle nie uznawał władzy Flawiusza Romulusa Augustusa.
Romulus Augustulus został obalony przez germańskiego wodza Odoakra niespełna rok po otrzymaniu tytułu cesarza. Datę 4 września 476 roku do dziś uznaje się za symboliczny koniec Rzymskiego Imperium.
Dlaczego upadło Cesarstwo Rzymskie?
Upadek Cesarstwa Rzymskiego od wieków fascynuje historyków. Eksperci wskazują na różne powody porażki imperium. Jedni winią powstanie chrześcijaństwa, inni uważają, że Imperium wykończył napływ „barbarzyńców” z północy i zachodu. Byli to Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie, Hunowie, Frankowie i Alanie. Co prawda Cesarstwo Rzymskie uchodziło za militarną potęgę, jednak częste ataki z zewnątrz mocno je osłabiły.
Dodatkowym ciosem było przejęcie przez Wandalów części szlaków handlowych na Morzu Śródziemnym. Wówczas Imperium zaczęło tracić kontrolę nad Europą.
Zgubne dla Cesarstwa mogły być również jego rozmiary. Terytorium rozciągającym się od Oceanu Atlantyckiego aż po Eufrat trudno było zarządzać logistycznie i administracyjnie.
Ciekawostki o cesarzach Rzymu
- Cesarze mieli elitarną jednostkę żołnierzy, nazywaną Gwardią Pretoriańską.
- Hadrian spędził więcej czasu, podróżując po Imperium niż w Rzymie za swojego panowania.
- Cesarz Karakalla miał obsesję na punkcie Aleksandra Wielkiego. Wierzył nawet, że jest reinkarnacją Macedończyka.
- Cesarz Honoriusz zakazał igrzysk gladiatorów na początku V wieku.
- Antonin Pius podczas swego 23-letniego panowania prawie nigdy nie opuszczał stolicy. Wolał zostać w domu i wysyłać gubernatorów i generałów, aby załatwiali sprawy prowincji.
- Heliogabal miał prowadzić skrajnie rozwiązłe życie. Plotkowano, że przebierał się za kobietę i prostytuował.
- Karus prawdopodobnie zginął rażony piorunem niedługo po zdobyciu Ktezyfonu.
- Aleksander Sewer był tak podatny na wpływ swojej matki, że to w zasadzie ona kierowała imperium. Przyniosło to zgubę obojgu. Zostali zabici przez spiskujące wojsko.
- Kommodus występował w Koloseum jako gladiator. Pod koniec panowania kazał się nawet uznać za nowe wcielenie Herkulesa.
- Wespazjan nakazał usunąć z Rzymu stoików.
