Jelling to niewielkie miasto w środkowej Jutlandii, położone w odległości ok. 250 km od Kopenhagi. Zamieszkuje je niewiele ponad 3 tys. osób. Pozornie nie wyróżnia się niczym szczególnym. Ot, zwykłe miasteczko, jakich wiele w najmniejszym ze wszystkich krajów nordyckich. Często jednak okazuje się, że pozory wprowadzają błędną sugestię i tak też jest w tym przypadku. W miejscu, gdzie dziś w Jelling stoi niewielki, schludnie utrzymany kościół, rozpoczęła się oficjalna historia Danii.
Historia Jelling
Historia Jelling, jak i oficjalna historia Danii, rozpoczyna się w X wieku, w czasie, gdy tamtymi ziemiami rządzili wikingowie. Ślady nieznających lęku wojowników są obecne w całej Jutlandii i na wielu duńskich wyspach, ale to właśnie niewielkie miasteczko, położone w pobliżu Alboorg i Lindholm Høje, zasługuje na miano centrum duńskiej państwowości.
W X stuleciu, na które przypadają udokumentowane początki miasta, Jelling stanowiło siedzibę dynastii Skjoldungów, która podporządkowała sobie Jutlandię, a następnie – Fionię, Zelandię i okoliczne mniejsze wyspy. Jej założyciel – Gorm Stary – tradycyjnie uważany jest za pierwszego historycznego króla Danii. Jednocześnie, był ostatnim pogańskim władcą tych ziem. Jego syn, Harald Sinozęby, wprowadził do Danii chrześcijaństwo, wyrzekając się panteonu nordyckich bóstw i przyjmując wiarę w Chrystusa.
Wikiński puchar z Jelling / fot. CM Dixon/Print Collector/Getty Images
Według legendy, wikiński władca długo wahał się pomiędzy wyborem Odyna a Chrystusa. Do przyjęcia chrześcijaństwa miał nakłonić go Poppo – niemiecki kapłan. By wykazać wyższość swojej wiary, ponoć gołą dłonią przeniósł rozpalony do białości kawałek żelaza, bez żadnych obrażeń skóry.
Czy tak było naprawdę? Tego nie wiemy. Za pewnik należy natomiast uznać, że przyjęcie chrztu przez Haralda Sinozębego było mądrym posunięciem politycznym. Miało ono umocnić jego władzę i zapewnić mu dobre relacje z państwem niemieckim. Nastąpiło to ok. 965 roku.
Co odkryto w Jelling?
Słynne znaleziska w Jelling są związane z rządami ostatniego pogańskiego i pierwszego chrześcijańskiego władcy Danii. Mowa o kamieniach runicznych ufundowanych przez Gorma Starego i Haralda Sinozębego. Oprócz dwóch głazów, w Jelling odkryto także dwa okazałe kurhany.
Nie można nie wspomnieć o romańskim kościele. Ten obiekt nie jest bezpośrednio związany z początkami duńskiej państwowości, jednak także przedstawia ogromną wartość historyczną.
Kościół w Jelling
Opis zabytków z Jelling rozpoczynamy od wspomnianej powyżej świątyni. Pierwszy kościół wzniesiono tam w X wieku na ruinach świątyni pogańskiej, tuż po przyjęciu chrztu przez króla Haralda. Drewniana budowla nie przetrwała jednak zbyt długo – spłonęła już pod koniec stulecia. Na miejscu pierwszego kościoła wzniesiono jeszcze dwie drewniane budowle. Obie zostały strawione przez ogień.
Mniej więcej w 1100 roku powstał tam murowany kościół, który przetrwał do dziś. Należy jednak podkreślić, że kształt kamiennej świątyni zmieniał się na przestrzeni lat, bo z czasem dobudowano do niej gotycką wieżę, a następnie – kruchtę.
W 1874 roku w kościele odkryto najstarsze w Danii freski, które powstały najprawdopodobniej tuż po wybudowaniu świątyni. Pod posadzką, tuż przed ołtarzem, odkryto ludzki szkielet. Najprawdopodobniej mówimy tu o szczątkach króla Gorma Starego.
Kurhany w Jelling
Świątynię wzniesiono między dwoma okazałymi kurhanami. Mierzące ok. 10 metrów kopce najprawdopodobniej usypano na cześć króla Gorma i jego żony Tyry. W trakcie prac archeologicznych ustalono, że krypta północnego kurhanu została naruszona, najprawdopodobniej już w czasach wikińskich. W drewnianej komorze odkryto kilka przedmiotów, m.in. srebrny pucharek i wykonane z brązu figurki ptaków, ale w trumnie nie było zwłok. To zdaje się potwierdzać tezę o przeniesieniu szczątków pierwszego władcy Danii do krypty w kościele.
Kamienie runiczne w Jelling
Przed wejściem do kościoła można podziwiać dwa okazałe głazy. To kamienie runiczne. Mniejszy został ustawiony z polecenia Gorma Starego, na cześć Tyry (ok. 955 roku). W tekście wyrytym alfabetem runicznym po raz pierwszy w duńskiej historii pojawia się nazwa kraju.
Drugi, bardziej okazały głaz (mierzący 2,43 metra i ważący ok. 10 ton), został postawiony 10 lat później z polecenia Haralda Sinozębego, na cześć jego rodziców. Oprócz inskrypcji stanowiącej hołd dla Gorma i Tyry, kamień Haralda zawiera runy potwierdzające przyjęcie chrztu. „Król Harald zlecił postawienie tego pomnika dla Gorma, swego ojca, i Tyry, swojej matki – ten Harald, który rządził Danią i całą Nordią i który uczynił Duńczyków chrześcijanami” – brzmi treść run.
Ciekawostki o Jelling
Powyżej wymieniliśmy najważniejsze fakty o Jelling. Na zakończenie zostawiliśmy kilka interesujących i intrygujących ciekawostek, dotyczących tego miasta i odkrytych w nim znalezisk.
- Ze względu na ogromną wartość historyczną i kulturową, zabytki z Jelling zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
- Kamienie runiczne z Jelling dziś znajdują się w obudowach z grubego szkła. W ten sposób, władze chronią bezcenne zabytki przed zniszczeniem. Ich obawy nie są bezpodstawne. W 2011 roku jeden z nich uległ aktowi wandalizmu.
- Na wewnętrznej stronie okładki duńskich paszportów znajduje się symbol kamienia runicznego króla Haralda.
- Kamienie runiczne z Jelling znajdują się w pierwszej dziesiątce najczęściej oglądanych zabytków w Danii.
- Na kamieniu runicznym Haralda widnieje najstarszy odnaleziony w Danii wizerunek Chrystusa.
- Kilka lat temu pojawiła się teza, według której kamień runiczny Gorma Starego, mniejszy z dwóch głazów, ma być falsyfikatem. Wysunęła ją prof. Birgit Sawyer z Uniwersytetu w Uppsali. Jej zdaniem, kamień ewidentnie wykazuje młodsze cechy niż głaz Haralda Sinozębego. Szwedzka historyk wskazuje, że w inskrypcji Gorma występują znaki rozdzielające poszczególne słowa, natomiast w inskrypcji Haralda wyrazy są pisane razem.
- Kurhany w Jelling mierzyły 10 metrów wysokości, a ich średnica to ok. 70 metrów. Mówimy tu zatem o największych tego typu obiektach w całej Danii.
- Komora grobowa w północnym kurhanie została odkryta w 1820 roku, podczas wielkiej suszy. W celu znalezienia wody wykopano wówczas dół w kopcu.
- Południowy kurhan najprawdopodobniej pełnił rolę pomnika grobowego, bo przeprowadzone prace nie ujawniły w nim komory grobowej.
- W Jelling funkcjonuje muzeum „Świadectwo urodzenia”. Uroczystego otwarcia placówki dokonała w 2000 roku królowa Małgorzata II.
- Chyba każdy słyszał o łączności bezprzewodowej Bluetooth, a większość osób, które są za pan brat z technologią, aktywnie korzysta z jej dobrodziejstw. Nie każdy jednak wie, że ta popularna nazwa wywodzi się od przydomka króla Haralda Sinozębego.
