Największa depresja w Polsce. Gdzie znajduje się najniżej położone miejsce?

Spis treści:

1. Największa depresja w Polsce. Detronizacja po wielu latach
2. Żuławy Wiślane – najniższy region Polski
3. Największa depresja w Polsce – jak ją odwiedzić?
4. Najniższe depresje na świecie

Wszystkie „naj” są uważane za magnesy dla ruchu turystycznego. Dlatego przyznanie tytułu najniżej położonego miejsca w Polsce jest nie tylko ważne z naukowego punktu widzenia, ale też ze względów wizerunkowych.

Największa depresja w Polsce. Detronizacja po wielu latach

W „Małym Roczniku Statystycznym Polski” (wydawanym przez Główny Urząd Statystyczny) w 2022 roku podano zaskakującą dla wielu osób informację. Otóż okazało się, że zmieniła się lokalizacja najniższego punktu w Polsce.

Przez wiele lat największa polska depresja (czyli obszar położony poniżej poziomu morza) znajdowała się w Raczkach Elbląskich i wynosiła 1,8 m pod poziomem morza. Tymczasem od 2022 roku GUS oficjalnie uznał, że liderem jest wieś Marzęcino zlokalizowana również na Żuławach Wiślanych w województwie pomorskim, kilkanaście kilometrów na północny zachód od Raczków Elbląskich. „Nowa” największa depresja w Polsce jest głębsza o 40 cm i wynosi 2,2 m.

Najniższe miejsce w Polsce zlokalizowane jest w obrębie dawnego dna Zalewu Wiślanego w miejscu określanym Zakątkiem Stobieńskim. Obszar ten wynurzył się z wody w 1943 roku. Wówczas Niemcy wybudowali przepompownie w Osłonce. Została ona zniszczona, gdy hitlerowcy opuszczali Prusy Wschodnie, uciekając przed Armią Czerwoną w czasie ostatniej fazy II wojny światowej. Wówczas woda ponownie zalała ten teren. Polder ponownie osuszono na przełomie 1948 i 1949 roku.

Najniższy punkt w Polsce zlokalizowali wspólnie geodeta Jacek Gross i historyk Edmund Łabieniec już w 2013 roku. Pomocne w tym zadaniu było wykorzystanie lotniczego skanowania laserowego i urządzenia LiDAR. Kilka lat musiały potrwać procedury, aby uznać Marzęcino za lidera pod tym względem.

Żuławy Wiślane – najniższy region Polski

Żuławy Wiślane nie są przypadkowo miejscem, gdzie od lat znajduje się największa depresja w Polsce. Region ten o powierzchni około 1700 km kw. znajduje się w środkowej części Pobrzeża Gdańskiego, obejmującej deltę największej polskiej rzeki Wisły. Aż 28 proc. powierzchni Żuław zajmuje depresja – to około 450 km kw. Jest to jeden z najmłodszych obszarów Polski, bo zaczął kształtować się po ustabilizowaniu się poziomu Morza Bałtyckiego. A to nastąpiło zaledwie 5–6 tysięcy lat temu. Delta powiększała się z czasem, zwłaszcza w średniowieczu, gdy ją intensywnie odlesiano i zagospodarowywano rolniczo.

Od XVI wieku na ten teren napływali osadnicy olenderscy. Była to ludność z terenów współczesnej Danii, Niemiec i Niderlandów, która posiadała doświadczenie w gospodarce podmokłych terenów i ich melioracji. Społeczności te osiedlały się również na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce.

Najwyższy punkt Żuław Wiślanych liczy zaledwie 14,6 m n.p.m. Region ten słynie z bardzo urodzajnych gleb. Uprawia się na nich przede wszystkim zboża (pszenicę), buraki cukrowe i rośliny pastewne. Płaskie przestrzenie są też wymarzonym miejscem na pastwiska. Żuławy są słabo zurbanizowane. Nowy Dwór Gdański to jedyne miasto w środkowej części regionu. Na obrzeżach zlokalizowane są Gdańsk, Elbląg, Tczew i Malbork.

Żuławy pokryte jest gęstą siecią kanałów, grobli i wałów przeciwpowodziowych. Powstały na skutek akumulowania osadów rzecznych w końcowym odcinku Wisły. Zarys tego obszaru przywodzi na myśl odwrócony trójkąt o wysokości około 50 km i podstawie około 40 km.

Żuławy Wiślane dzielimy na trzy mniejsze jednostki regionalne:

• Żuławy Gdańskie,
• Żuławy Malborskie,
• Żuławy Elbląskie.

Największa depresja w Polsce – jak ją odwiedzić?

Najniższy punkt w Polsce znajduje się około półtora kilometra od wsi Marzęcino na łąkach. Dojazd nie jest najprostszy. Od drogi gruntowej to nadal jakieś 200 metrów. Miejsca tego jednak nie da się przegapić, bo nad największą depresją w Polsce zbudowano wysoką drewnianą wieżę triangulacyjną. Pod nią umieszczono betonową kolumnę na której jest stalowy dysk z napisem: „Najniższy punkt Polski – punkt osnowy geologicznej”.

Turyści mogą uzyskać certyfikat „zdobycia najniższego miejsce w Polsce”. Szczegółowe informacje na ten temat zamieszczone są na tablicy umieszczonej na wieży triangulacyjnej.

Najniższe depresje na świecie

Podobnie jak w przypadku Polski, najniższe punkty na Ziemi ciągle się zmieniają. Są to jednak ciągle te same rejony świata. Na głowę biją niewielką polską depresją z jednocyfrowym wynikiem. Wśród najniżej położonych miejsc na świecie są:

• wybrzeże Morza Martwego na pograniczu Jordanii, Palestyny i Izraela (ok. 438 m pod poziomem morza),
• Jezioro Tyberiadzkie na pograniczu Jordanii i Izraela (ok. 213 m pod poziomem morza),
• Kotlina Turfiańska w Chinach (ok. 154 m pod poziomem morza),
• Jezioro Asal w Dżibuti (ok. 153 m pod poziomem morza). Jest to jednocześnie najniżej położony punkt na kontynencie afrykańskim,
• Kattara w Egipcie (ok. 133 m pod poziomem morza),
• Kotlina Danakilska w Etiopii (ok. 153 metry pod poziomem morza).

Jeśli chodzi o najgłębsza depresję na terenie Europy, to jest to Nizina Nadkaspijska na obszarze Federacji Rosyjskiej i Kazachstanu. Rozciąga się wzdłuż północnego wybrzeża Morza Kaspijskiego. Jej głębokość wynosi 28 m p.p.m., a powierzchnia depresji – ok. 100 tys. km kw. Jest to pod względem powierzchni największy obszar położony pod poziomem morza w Europie i Azji.

Źródła: Zintegrowana Platforma Edukacyjna, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2024, Encyklopedia PWN

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.