Przedsława – losy tej księżniczki są pełne zagadek. Bolesław Chrobry okrył ją hańbą

Spis treści:

1. Co wiemy o Przedsławie?
2. Polityczna rola Przedsławy
3. Chrobry w Kijowie
4. Przedsława na Ostrowie Lednickim

Wyprawa kijowska Bolesława Chrobrego z 1018 r. miała na celu ponowne osadzenie na Rusi Kijowskiej pozbawionego władzy zięcia monarchy Świętopełka I Przeklętego. Po śmierci ojca Włodzimierza I Wielkiego w 1015 r. Świętopełk objął na krótko rządy na Rusi Kijowskiej, lecz już po roku został zmuszony przez swojego przyrodniego brata Jarosława I Mądrego do ucieczki.

Chrobry nie spieszył się zbytnio z pomocą zięciowi, lecz po zakończeniu wieloletniej wojny z Niemcami wyruszył w końcu na wschód, aby odzyskać dla niego tron. Sam miał zresztą napięte stosunki z Jarosławem I Mądrym, który prowadził antypolską politykę i odmówił mu ręki swojej siostry Przedsławy. Chrobry zemścił się więc na władcy Rusi Kijowskiej, uprowadzając i gwałcąc swoją niedoszłą narzeczoną. Okazuje się jednak, że Przedsława mogła odgrywać znacznie większą rolę niż przypisują jej to przekazy kronikarskie.

Co wiemy o Przedsławie?

Nawet podstawowe informacje biograficzne dotyczące księżniczki Przedsławy pełne są znaków zapytania. O ile bowiem wiadomo, że była córką księcia Rusi Kijowskiej Włodzimierza I Wielkiego, o tyle tożsamość jej matki budzi wątpliwości wśród badaczy. Najczęściej przyjmuje się, że była jedną z dwóch córek Włodzimierza z małżeństwa z księżniczką połocką Rognedą, o których wspomina spisana w 1113 r. kronika kijowska „Powieść minionych lat”.

Przyszła zatem na świat przed 986 r. Łącznie Przedsława miała co najmniej dwunastu braci i osiem sióstr z różnych związków swojego ojca. Rodzeństwo mogło być zresztą znacznie liczniejsze, bowiem przed przyjęciem chrztu w 988 r. Włodzimierz miał ponad osiemset kochanek i – jak pisał w swej kronice Thietmar z Merseburga – „nosił opaskę podniecającą na lędźwiach, aby pobudzić jeszcze silniej wrodzoną lubieżność”.

Tajemnice towarzyszą również losom Przedsławy przed wyprawą kijowską Bolesława Chrobrego. Francuski historyk Nicolas de Baumgarten w publikacji „Saint Vladimir et la conversion de la Russie” z 1932 r. przekazał, iż była ona żoną Bolesława III Rudego, księcia czeskiego w latach 999–1002 i w 1003 r., lecz nie podał żadnego źródła na potwierdzenie tej informacji.

Władca ten został w 1003 r. pojmany i oślepiony przez Bolesława Chrobrego, a następnie osadzony w więzieniu, najprawdopodobniej w Krakowie. Jeśli zatem wiadomość Baumgartena była prawdziwa, polski władca poprzez gwałt na Przedsławie zemścił się nie na jednym, a na dwóch swoich politycznych przeciwnikach. Badacz ten przypisywał jednak również Bolesławowi i Przedsławie córkę, która wyszła za mąż za zmarłego w 1003 r. przedstawiciela czeskiego rodu Wrszowców, co jest niemożliwe ze względów chronologicznych.

Polityczna rola Przedsławy

Według średniowiecznego „Pateryku Kijowsko-Pieczerskiego” po śmierci ojca Przedsława odegrała istotną rolę w czasie walk o władzę pomiędzy księciem Świętopełkiem I Przeklętym a jego młodszymi braćmi – Jarosławem I Mądrym, Borysem, Glebem i Świętosławem. Kiedy w 1015 r. Borys został zamordowany na polecenie Świętopełka, Przedsława udzieliła na swoim dworze schronienia jednemu z wojów zmarłego księcia – Mojżeszowi Węgrzynowi.

Przekazywała też Jarosławowi wiadomości dotyczące wydarzeń w państwie kijowskim. To właśnie ona wysłała do niego gońca z informacją o zabójstwie Borysa, a następnie o zabójstwie kolejnego z braci Gleba. Niewykluczone, że dwór Przedsławy znajdował się w osadzie Przedsławino pod Kijowem, w której niegdyś umieścił jej matkę książę Włodzimierz I Wielki.

Kiedy w 1017 r. zmarła trzecia żona Bolesława I Chrobrego Emnilda, polski monarcha poprosił Jarosława I Mądrego o rękę jego młodszej siostry Przedsławy, lecz spotkał się z odmową. Chociaż już w lutym 1018 r. Chrobry ożenił się z margrabianką miśnieńską Odą, nie zapomniał o zniewadze ze strony kijowskiego księcia.

14 sierpnia 1018 r. wkroczył więc triumfalnie do Kijowa i wykorzystał swoją pozycję, by zemścić się na Jarosławie. Kronikarz Gall Anonim wspominał wręcz w swojej kronice, że Chrobry zorganizował całą wyprawę, by „pomścić swą krzywdę na królu Rusinów, który odmówił mu oddania swej siostry za żonę”.

Chrobry w Kijowie

Jak Chrobry powiedział, tak zrobił. W dalszej części opowieści o wyprawie kijowskiej Gall Anonim opisał bowiem, jak polski władca uderzył mieczem w prowadzącą do stolicy księstwa kijowskiego Złotą Bramę i rzekł ze złowieszczym śmiechem: „Tak jak w tej godzinie Złota Brama miasta ugodzona została tym mieczem, tak następnej nocy ulegnie siostra najtchórzliwszego z królów, której mi dać nie chciał. Jednakże nie połączy się z Bolesławem w łożu małżeńskim, lecz tylko raz jeden, jak nałożnica, aby pomszczona została w ten sposób zniewaga naszego rodu, Rusinom ku obeldze i hańbie”.

Kronikarz Thietmar z Merseburga wspominał z kolei, że wjazd monarchy do Kijowa obserwowały macocha Jarosława I Mądrego, jego żona oraz dziewięć sióstr, z których „jedną, dawniej sobie upatrzoną, ten stary wszetecznik Bolesław uprowadził bezwstydnie, zapominając o swojej ślubnej małżonce”.

Przedsława podzieliła więc niejako los swojej matki Rognedy, której małżeństwo z Włodzimierzem I Wielkim zostało zawarte w dramatycznych okolicznościach. Kiedy bowiem połocka księżniczka odmówiła mu ręki, tłumacząc, iż „nie chce rozzuć syna służebnicy” [Włodzimierz był synem Małuszy, klucznicy księżnej Olgi – przyp. aut.], Włodzimierz zabił jej ojca Rogwołoda i dwóch braci, a następnie siłą pojął ją za żonę. W powstałym na początku XIV wieku „Latopisie Ławrientiewskim” zamieszczono nawet informację, że przed zabiciem Rogwołoda zgwałcił Rognedę na oczach jej rodziców.

Przedsława na Ostrowie Lednickim

Bolesław Chrobry powrócił do Polski najprawdopodobniej pod koniec 1018 r. – jak podaje „Powieść minionych lat” – „zabrawszy skarby i bojarów Jarosławowych, i siostry jego, a Anastazego z Dziesięcinnej cerkwi przystawił do skarbów, bowiem [ten] pochlebstwem pozyskał jego zaufanie”. Przedsława została zapewne osadzona w jednym z polskich grodów w charakterze nałożnicy monarchy. Nie ma jednak podstaw źródłowych obecna w XIX-wiecznych publikacjach, m.in. „Genealogii książąt i królów polskich” Augusta Bielowskiego i Iwana Wagilewicza, informacja, jakoby Chrobry poślubił księżniczkę kijowską po porzuceniu lub śmierci Ody.

Historyk Gerard Labuda zasugerował, że miejscem pobytu Przedsławy w Polsce mógł stać się Ostrów Lednicki, ponieważ podczas prac archeologicznych w 1962 r. w ruinach tamtejszego palatium znaleziono liczne przedmioty wykorzystywane w chrześcijańskiej liturgii wschodniej. Według Labudy Przedsława mogła mieć w Ostrowie Lednickim swój dwór złożony z jeńców z Kijowa, a jej kapelanem był wspomniany w „Powieści minionych lat” wysoki dostojnik kościoła kijowskiego Anastazy Korsunianin.

Przypuszcza on, że tamtejszy kościół pałacowy został wzniesiony wkrótce po powrocie polskiego władcy z Kijowa z myślą o Przedsławie. Nie mogła ona zamieszkać z Chrobrym w Gnieźnie, gdyż cały czas rezydowała tam jego prawowita żona Oda, ale i tak cieszyła się pozycją godną swego książęcego pochodzenia.

To jednak nie koniec ciekawych odkryć w Ostrowie Lednickim, mogących rzucać światło na dalsze losy Przedsławy. W obrębie kaplicy grobowej odnaleziono bowiem grób, w którym pochowano troje dzieci, m.in. kilkuletniego chłopca ze złotą obrączką na palcu. Zapewne był to grób zmarłych w dzieciństwie przedstawicieli dynastii Piastów, lecz Gerard Labuda poszedł o krok dalej i wysunął domysł, że ów chłopiec mógł być… synem Bolesława Chrobrego i jego ruskiej nałożnicy.

Wobec milczenia kronik nie sposób potwierdzić lub zaprzeczyć tej wersji wydarzeń. Podobnie jest zresztą z datą śmierci Przedsławy – rozpłynęła się ona w mrokach dziejów, zabierając tajemnicę swojej relacji z polskim monarchą do grobu.