Zygmunt II August rządził razem z ojcem. Sam nigdy nie doczekał się potomka

Jagiellonowie panowali w Polsce niepodzielnie przez dwa wieki. Wszystko rozpoczęło się w 1386 roku, gdy na tronie zasiadł wielki zwycięzca spod Grunwaldu, Władysław Jagiełło. Ostatnim męskim przedstawicielem najdłużej panującej dynastii w naszej historii był ostatni dziedziczny wielki książę Litwy, Zygmunt II August, który mimo trzech małżeństw, nigdy nie doczekać się prawowitego potomka. 

Kim był Zygmunt II August?

Zygmunt II August przyszedł na świat 1 sierpnia 1520 r. w Krakowie. Był najstarszym, a zarazem jedynym synem Zygmunta I Starego i jego drugiej żony, Bony Sforzy, który dożył dorosłości. Królem został w wieku zaledwie niespełna 10 lat, jeszcze za życia swojego ojca.

Uroczysta koronacja, pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaski, odbyła się 20 lutego 1530 r. w katedrze na Wawelu. Co ciekawe, był to pierwszy i jedyny taki przypadek w historii Polski, gdy władzę w kraju sprawowało dwóch władców (elekcja vivente rege). I właśnie dlatego królowi-ojcu nadano przydomek „Stary”.

Młodszy z monarchów samodzielne rządy rozpoczął dopiero 18 lat później, 1 kwietnia 1548 r.  

Wyobrażenie Zygmunta II Augusta jako dziecka / Źródło: Jan Styfi/Jan Matejko - Ten plik pochodzi ze zbiorów cyfrowych Muzeum Narodowego w Krakowie i jest dostępny pod identyfikatorem cyfrowym 314612, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=142019074

Z czego zasłynął Zygmunt II August?

Zygmunt II August, mimo że zasiadł na tronie na sześć miesięcy przed ukończeniem 10. roku życia, nie został zapamiętany jako najmłodszy król Polski w dziejach. Tytuł ten po dziś dzień należy do Władysława III Warneńczyka. Syn Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej, choć gdy przyjmował władzę w kraju był nieco starszy (miał dokładnie 9 lat i 9 miesięcy), to koronowano go po śmierci swojego ojca, w przeciwieństwie do następcy Zygmunta Starego. 

Zygmunt August zapisał się jednak na kartach historii za sprawą innego jakże ważnego wydarzenia. Mowa oczywiście o zawartej w 1569 r. pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Księstwem Litewskim Unii Lubelskiej. Doprowadziło to do powstania jednego z największych państw XVI-wiecznej Europy – Rzeczpospolitej Obojga Narodów. 

Podpisane w Lublinie porozumienie – mające chronić Koronę i Litwę przed Cesarstwem Rosyjskim – zakładało, że oba kraje będą miały jednego władcę w drodze wolnej elekcji. A także m.in.:

• powołają obradujący w Warszawie wspólny Sejm Walny,
• wprowadzą jednakową monetę,
• zachowają odrębne wojsko i języki urzędowe,
• zniosą zakaz nabywania przez Polaków dóbr na Litwie. 

Rzeczpospolita Obojga Narodów w takiej formule przetrwała do 1795 roku, gdy dokonano III rozbioru Polski. 

„Unia lubelska” Jana Matejki z 1869 r. / Żródło: Image taken by User:Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2461588

Zygmunt II August doprowadził również do zakończenia wojny siedmioletniej o hegemonię na Morzu Bałtyckim. W czerwcu 1570 r. król zawarł rozejm z Iwanem Groźnym. W grudniu – z inicjatywy polskiego władcy – w Szczecinie pokój zawarły Dania i Szwecja. Dzięki temu Korona i Litwa zachowały Księstwo Kurlandii i Semigalii oraz kluczową część Inflant.

Na co zmarł król Zygmunt II August?

Zygmunt II August zmarł 7 lipca 1572 r. na zamku w Knyszynie na Podlasiu, na miesiąc przed 52. urodzinami. Główną przyczyną śmierci ostatniego z Jagiellonów była gruźlica. Ponadto król zmagał się z poważnym zapaleniem stawów. Dokuczały mu także kamienie nerkowe. 

Monarcha spoczął w Krypcie Zygmuntowskiej na Wawelu w lutym 1574 r. Trumna z jego ciałem została przetransportowana z Knyszyna do pobliskiego Tykocina. Stąd dopiero we wrześniu 1573 r. wyruszyła w dalszą drogę do Warszawy i Krakowa. 

Do dzisiaj trwają poszukiwania serca Zygmunta Augusta, która do XIX w. przechowywana była w drewnianym świątyni przy rynku w Knyszynie. Jedna z teorii głosi, że urna umieszczona została w podziemiach murowanego kościoła pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty. 

Groby królów Polski. Gdzie spoczywają polscy władcy?

Czy Zygmunt II August był bezpłodny? 

Zygmunt II August był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy na ślubnym kobiercu stanął wiosną 1543 roku u boku Elżbiety Habsburżanki – najstarszej córki arcyksięcia Austrii Ferdynanda I Habsburga i Anny Jagiellonki. Trwające zaledwie dwa lata małżeństwo zakończyła niestety przedwczesna śmierć arcyksiężniczki, która cierpiała na padaczkę.

Kolejną wybranką monarchy została Barbara Radziwiłłówna. Ten związek – w przeciwieństwie do poprzedniego – nie cieszył się powszechnym uznaniem ze względu na niedynastyczne pochodzenie późniejszej królowej. Druga żona Zygmunta Augusta zmarła rok po koronacji, w 1551 r., także nie dając mężowi upragnionego potomka. 

Miniatura Barbary Radziwiłłówny autorstwa Lucasa Cranacha Młodszego / Źródło: Praca własna (BurgererSF), Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=579649

Trzecie, także niezbyt udane małżeństwo Zygmunta Augusta z Katarzyną Habsburżanką, młodszą siostrą jego pierwszej żony i wdową po Franciszku III Gonzadze, nie przerwało fali spekulacji odnośnie bezpłodności władcy. Brak potomka oznaczał w praktyce koniec dynastii Jagiellonów. Jak wiadomo, tak się nie stało. 

Następcą najstarszego syna Zygmunta I Starego i królowej Bony został Henryk III Walezy, pierwszy elekcyjny król Polski, który po zaledwie roku uciekł z kraju i objął władze we Francji. Po tych wydarzeniach korona ponownie trafiła w ręce Jagiellonów. Na tronie zasiadła Anna Jagiellonka – siostra Zygmunta Augusta i późniejsza żona Stefana Batorego. 

Zygmunt II August i ciekawostki z nim związane

• Zygmunta II Augusta uznaje się za twórcę poczty polskiej. W 1558 r. król ustanowił stałe połączenie pocztowe między Krakowem a Wenecją przez Wiedeń, za pomocą koni rozstawnych. 
• Zygmunt August był powszechnie uznawany za znawcę sztuki i literatury. To na jego polecenie zmodernizowano m.in. Stary Zamek w Kamieńcu Podolskim i przebudowano zamek w Niepołomicach. 
• „Nie jestem królem sumień waszych” – mawiał Zygmunt August, podkreślając, że nie zamiaru wtrącać się w poglądy religijne poddanych.
• W latach latach 1573–1603 w Warszawie funkcjonował Most im. Zygmunta Augusta. Była to wówczas największa drewniana przeprawa w Europie, licząca pól kilometra długości. 
• Od imienia Zygmunta Augusta pochodzi nazwa Augustowa, czwartego pod względem liczby ludności miasta w województwie podlaskim. To właśnie tutaj znajduje się druga w Polsce, zaraz po warszawskiej Kolumnie Zygmunta III Wazy, królewska kolumna. 

Źródła: dzieje.pl; archiwum redakcji National Geographic Polska.