Sonka urodziła się około 1405 roku. Pochodziła z litewskiego rodu Holszańskich. Była drugą z trzech córek kniazia Andrzeja i księżniczki druckiej Aleksandry. Gdy zmarł jej ojciec, wraz z matką i siostrami zamieszkała na dworze księcia druckiego Semena. Prawosławna rodzina ulegała ruskim wpływom. Właśnie dlatego młodą Sonkę nazywano ruską księżniczką. Nie miała nią jednak długo pozostać. W wieku 18 lat została koronowana na królową Polski, a wkrótce potem powiła trzech synów i zapewniła sukcesję tronu.
Jak Sonka została królową Polski?
Żeniąc się z młodą Jadwigą Andegaweńską, Jagiełło miał nadzieję, że córka Ludwika Węgierskiego da mu męskiego potomka. Tak się nie stało. Król Polski doczekał się pierwszego dziecka dopiero po trzynastu latach trwania małżeństwa. 22 czerwca 1399 roku Jadwiga urodziła Elżbietę Bonifację. Królewna zmarła niedługo po narodzinach, a tuż po niej odeszła jej matka.
Narodzinami następcy tronu nie zaowocowało także drugie małżeństwo Jagiełły. 8 kwietnia 1408 roku Anna Cylejska urodziła córkę, której nadano imię Jadwiga. Królowa zmarła 20 lub 21 marca 1416 roku, a Władysław II wciąż nie miał męskiego potomka.
Zofia Holszańska / ryc. Marceli Krajewski, public domain
Syna nie dała mu także trzecia żona – Elżbieta Granowska. Małżeństwo z córką Ottona z Pilczy, trzykrotną wdową, wywołało niemały skandal, a na domiar złego nie zaowocowało potomstwem. W wieku 60 lat Władysław Jagiełło był już potrójnym wdowcem, a żadna z trzech żon nie dała mu następcy tronu. Czas działał na niekorzyść króla, więc kolejne małżeństwo miało rangę sprawy państwowej.
Po śmierci Elżbiety Granowskiej, Zygmunt Luksemburski nalegał, by Jagiełło wziął za żonę Zofię Bawarską, wdowę po Wacławie IV. Obiecał nawet, że córka Jana II wniesie w posagu Śląsk. Temu pomysłowi byli przychylni krakowscy możni, ale nie sam Jagiełło. Król zdawał sobie sprawę, że przyłączenie tak ważnego obszaru nie może odbyć się z wyłącznej woli władcy. Przezornie nakazał utrzymać kontakty z czeskim dworem, ale sam szukał innej kandydatki żonę, młodszej od ponad czterdziestoletniej Zofii.
Na początku 1421 roku udał się z wizytą do Drucku, by zawrzeć znajomość z córkami Andrzeja Holszańskiego. W średniowieczu panował pogląd, że wiekowy mężczyzna i młoda kobieta mogą spodziewać się licznego potomstwa. Z tego powodu zainteresował się Sonką, drugą córką litewsko-ruskiego kniazia.
Mariażowi był przychylny Witold, brat stryjeczny króla. Orędownikiem tego małżeństwa był też bratanek króla i wuj Sonki, Semen Drucki. Nie jest jednak jasne, czy Witold rzeczywiście nalegał na małżeństwo, czy sam Jagiełło prosił go o pośrednictwo w uzyskaniu zgody na ten związek od Semena.
Sonka wydawała się idealną kandydatką na królową. Była młoda, zdrowa i urodziwa. Na przeszkodzie małżeństwu stał jednak ówczesny zwyczaj, który zakazywał wydania za mąż córki młodszej przed starszą. Nie był to jednak problem niemożliwy do rozwiązania. Holszański musiał tylko szybko znaleźć męża dla swojej pierworodnej, Wasylisy. Pospiesznie poślubiono ją księciu Iwanowi Bielskiemu, jednemu z bratanków Władysława II.
Istniała jeszcze jedna przeszkoda. Sonka była wyznania prawosławngo, więc by móc stanąć na ślubnym kobiercu z polskim królem, musiała je zmienić . Na początku 1422 roku przyjęła chrzest w obrządku katolickim i nowe imię – Zofia.
Ślub odbył się 7 lub 24 lutego 1422 roku, w kościele Przemienienia Pańskiego w Nowogródku. Zofia miała wówczas 17 lat, a Władysław II – około sześćdziesięciu lat (według najnowszych ustaleń, natomiast starsze wskazują, że w dniu ślubu z Zofią król miał siedemdziesiąt jeden lat).
Zajęty sprawami politycznymi Jagiełło nieprędko podjął starania o koronację młodej żony. Nastąpiło to dopiero jesienią 1423 roku. Datę ustalono na 25 grudnia, jednak terminu (z nieznanych przyczyn) nie udało się dochować. Finalnie ceremonia koronacji Zofii odbyła się 5 marca 1424 roku. Uroczystość celebrował Wojciech Jastrzębiec, arcybiskup gnieźnieński.
Zofia Holszańska – dzieci
Jak na średniowieczne standardy, w dniu ślubu Władysław Jagiełło był już wiekowym władcą. Powinno więc zależeć mu na pospiesznym spłodzeniu następcy tronu. Tymczasem podczas nocy poślubnej zasnął u boku swojej wybranki. W pierwszym roku trwania małżeństwa królewska para nie miała wielu okazji do skonsumowania związku. Swoim zwyczajem, król częściej niż na Wawelu przebywał w rozjazdach. Z młodą żoną spędził zaledwie osiem tygodni.
Pierwsze dziecko królowa urodziła pod koniec października 1424 roku. Na świat przyszedł wówczas Władysław, długo wyczekiwany syn króla. Niebawem Zofia zaszła w kolejną ciążę. W 1426 roku urodziła drugiego syna, Kazimierza. Chłopiec zmarł jednak jeszcze przed drugimi urodzinami. Wkrótce okazało się, że królowa spodziewa się kolejnego dziecka. W listopadzie 1427 roku powiła syna, który po zmarłym bracie otrzymał imię Kazimierz.
Sytuacja królowej była wówczas wyjątkowo trudna. Na Wawelu aż huczało od plotek, według których Zofia miała dopuścić się cudzołóstwa. Złe wieści szybko dotarły do króla. Witold napisał list do Jagiełły, w którym wyjawił, że królowa miała dopuścić się haniebnego aktu podczas wizyty na Litwie. Na kanwie tych oskarżeń naturalnie zrodziły się pytania o legalność królewskiego potomstwa jako następców tronu, zwłaszcza najmłodszego syna, Kazimierza.
Nawet królowa nie stała ponad prawem. Zofię oddano pod sąd. Wraz z siedmioma powszechnie szanowanymi kobietami: sześcioma matronami i panną ze swojego dworu, musiała złożyć przysięgę oczyszczającą. W późniejszych latach nikt już nie kwestionował ojcostwa Jagiełły. Tym bardziej, że młodszy syn, co do którego istniały największe wątpliwości, był „we wszystkim ojcu podobny”.
Wnuki Zofii Holszańskiej
Jagiełło zmarł w 1434 roku. 10-letni wówczas Władysław miał zapewnioną sukcesję dzięki wprowadzeniu przywileju jedleńskiego. Do roli regenta sprawującego władzę władzę w imieniu małoletniego króla aspirowała sama Zofia, jak i biskup Oleśnicki. Możni nie byli przychylni tym kandydaturom i postanowili, że rządy przejmie rada królewska, która będzie sprawować władzę za pośrednictwem tutorów.
Starszy syn Władysława i Zofii zginął w 1444 roku, w bitwie pod Warną. Nie zostawił po sobie potomków. Co innego Kazimierz IV. Wielki książę litewski i król polski w 1454 roku ożenił się z Elżbietą Rakuszanką. Królowa, nazywana Matką Królów, wydała na świat trzynaścioro dzieci, w tym sześciu synów, z których czterech zasiadło na tronie: Władysława II Jagiellończyka, Jadwigę Jagiellonkę, Kazimierza, Jana I Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zofię Jagiellonkę, Elżbietę Jagiellonkę, Zygmunta I Starego, Fryderyka Jagiellończyka, Elżbietę Jagiellonkę, Annę Jagiellonkę, Barbarę Jagiellonkę i Elżbietę Jagiellonkę.
Uroda Zofii Holszańskiej
Zofia Holszańska była opisywana jako wyjątkowo atrakcyjna kobieta. Jej urodę wychwalał biskup poznański Stanisław Ciołek. Nie tylko on, bo nawet Jan Długosz, który nie był przychylny czwartej żonie Władysława Jagiełły (kronikarz opisywał ją jako kłótliwą, popędliwą i skorą do gniewu), przyznał, że była urodziwą niewiastą. Jednak kąśliwie dodał, że „uroda przewyższała jej obyczaje”.
Średniowieczne zapiski znalazły potwierdzenie po ekshumacji szczątków królowej. W toku badań ustalono, że Zofia mierzyła ok. 179 cm wzrostu i do końca życia zachowała bujne i ciemne włosy.
Jak zmarła Zofia Holszańska?
Zofia Holszańska zaczęła podupadać na zdrowiu latem 1461 roku. Jak wynika z zapisków Jana Długosza, królowa zapadła na febrę. Choroba miała być rezultatem przejedzenia melonami. Odmówiła przyjmowania leków, twierdząc, że sama przezwycięży chorobę. Tak się jednak nie stało. Zofia doznała jednostronnego paraliżu, co pozwala przypuszczać, że miała udar mózgu. Zmarła 21 września 1461 roku. Tydzień później spoczęła w kaplicy Świętej Trójcy.
Szukasz więcej fascynujących informacji na temat świata roślin i zwierząt, odkryć archeologicznych i nieskończonego Wszechświata? Zaprenumeruj magazyn „National Geographic Polska". Najnowszą ofertę znajdziesz na tej stronie.
