W czyje ręce trafi Nagroda Nobla 2022? Już tradycyjnie na początku października Komitet Noblowski ogłosi nazwiska laureatów w poszczególnych kategoriach. Poniżej prezentujemy pełną listę tegorocznych zwycięzców.
Nagroda Nobla 2022: medycyna
Nazwisko zdobywcy Nagrody Nobla 2022 w dziedzinie medycyny lub fizjologii poznaliśmy w poniedziałek, 3 października. Tegorocznym laureatem został prof. Svante Pääbo, szwedzki biolog, założyciel i kierownik Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maksa Plancka w Lipsku. „Dzięki swoim pionierskim badaniom Svante Pääbo dokonał czegoś pozornie niemożliwego: zsekwencjonowania genomu neandertalczyka, wymarłego krewnego współczesnych ludzi. Dokonał także sensacyjnego odkrycia nieznanego wcześniej hominida – denisowianina” – czytamy w werdykcie komitetu noblowskiego.
Dodajmy, że ojcem pochodzącego ze Sztokholmu badacza był biochemik Sune Bergström, także laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizjologii i medycyny z 1982 roku.
Svante Pääbo, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny lub fizjologii / fot. Jens Schlueter/Getty Images
Nagroda Nobla 2022: fizyka
We wtorek, 4 października Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłosiła, że laureatami Nagrody Nobla 2022 w dziedzinie fizyki zostali Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger. Francuza, Amerykanina i Austriaka uhonorowano za „eksperymenty z kwantowym splątaniem fotonów, ustalenie naruszenia nierówności Bella i pionierskie dokonania w dziedzinie informatyki kwantowej”.
Pierwszą Nagrodę Nobla z fizyki przyznano w 1901 roku. W 1903 r. złoty medal z podobizną Alfreda Nobla otrzymała Maria Słodowska-Curie, która jest jedną z zaledwie czterech kobiet nagrodzonych Noblem z fizyki.
Nagroda Nobla 2022: chemia
Maria Słodowska-Curie to także jedna z dwóch osób, które zostały nagrodzone przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk Nagrodą Nobla w dwóch różnych dziedzinach. Polska uczona oprócz Nobla z fizyki (1903 r.) na swoim koncie ma również wyróżnienie z chemii (1911 r.) za odkrycie polonu i radu.
fot. Niklas Elmehed © Nobel Prize Outreach
Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 2022 roku – za rozwój „chemii kliknięć” i chemii bioortogonalnej – otrzymało troje naukowców: Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal i K. Barry Sharpless. Nazwiska laureatów poznaliśmy w środę, 5 października.
Literacka Nagroda Nobla 2022
Literacka Nagroda Nobla jest wręczana przez Akademię Szwedzką od 1901 roku za „wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji”. Na długiej liście laureatów znajdziemy pięć polskich nazwisk. Jednym z pierwszych wyróżnionych, w 1905 r., był Henryk Sienkiewicz, który otrzymał Nobla za całokształt twórczości. Niespełna dwie dekady później nagrodzony za „wybitny epos narodowy, powieść Chłopi” został Władysław Reymont. Odpowiednio w 1980 i 1996 roku nagroda trafiła do Czesława Miłosza oraz Wisławy Szymborskiej. Ostatnią polską laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury była Olga Tokarczuk, która odebrała wyróżnienie z rąk króla Szwecji Gustawa XVI w 2019 r.
Olga Tokarczuk odebrała Nagrodę Nobla z rąk króla Szwecji / fot. Pascal Le Segretain/Getty Images
Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury w 2022 roku – „za odwagę i kliniczną przenikliwość, z jaką odkrywa korzenie, alienacje i zbiorowe ograniczenia osobistej pamięci” – otrzymała francuska pisarka Annie Ernaux. Nazwisko laureatki poznaliśmy w czwartek, 6 października.
Pokojowa Nagroda Nobla 2022
Pokojowa Nagroda Nobla jest jedyną, która nie jest przyznawana przez Szwedów, a przez Norwegów. Do tej pory nie jest jasne, dlaczego fundator nagrody, Alfred Nobel powierzył ją właśnie sąsiadom zza zachodniej granicy. Nagroda Pokojowa wręczana jest przez Norweski Komitet Noblowski osobom lub organizacjom za „najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych”. W 1983 r. wyróżnienie otrzymał ówczesny lider „Solidarności” i przyszły prezydent RP, Lech Wałęsa. Wśród laureatów są także m.in. prezydent USA Barack Obama, prezydenta RPA Nelson Mandela oraz przywódca Tybetu Tenzin Gjaco, XIV Dalajlama.
7 października 2022 Komitet w Oslo ogłosił, że Pokojową Nagrodę Nobla otrzymują: białoruski opozycjonista Aleś Bialacki, rosyjska organizacja Memoriał i ukraińskie Centrum Wolności Obywatelskich. – Podjęli niezwykły wysiłek, aby udokumentować zbrodnie wojenne, przypadki łamania praw człowieka i nadużyć władzy. Wspólnie ukazują znaczenie społeczeństwa obywatelskiego dla pokoju i demokracji – czytamy w uzasadnieniu Norweskiego Komitetu Noblowskiego.
Nagroda Nobla 2022 z ekonomii
Od 1969 roku wręczana jest także Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. Pierwszymi zdobywcami nagrody byli Norweg Ragnar Anton Kittil Frisch i Holender Jan Tinbergen za „rozwój i zastosowanie modeli dynamicznych do analizy procesów ekonomicznych”.
Nagrodę Nobla 2022 w dziedzinie ekonomii za badania nad bankami i kryzysami finansowymi otrzymali Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond i Philip H. Dybvig. Nazwiska laureatów poznaliśmy w poniedziałek, 10 października.
Nagroda Nobla 2022: ceremonia wręczenia, transmisja
Uroczysta gala wręczenia nagród noblowskich odbywa się zawsze 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla. Co roku ceremonię pokazują media na całym świecie, a także oficjalne kanały Nagrody Nobla, m.in. na YouTube.
Polacy z Nagrodą Nobla
Kto w Polsce otrzymał Nagrodę Nobla? Oto pełna lista polskich noblistów:
- Maria Skłodowska-Curie (1903, 1911) – fizyka i chemia;
- Henryk Sienkiewicz (1905) – literatura;
- Władysław Reymont (1924) – literatura;
- Czesław Miłosz (1980) – literatura;
- Lech Wałęsa (1983) – pokojowa;
- Wisława Szymborska (1996) – literatura;
- Olga Tokarczuk (2018) – literatura.
