Płazy wydają się być zwierzętami prymitywnymi, które zatrzymały się na wczesnym etapie ewolucji. To tylko pozory, bo natura wyposażyła je w szereg cech i zdolności, które zapewniają im przetrwanie od setek milionów lat. Żyły na naszej planecie, zanim Ziemią zawładnęły dinozaury, a współcześnie wciąż odkrywane są nowe gatunki. To jednoznacznie wskazuje, że pozorna prymitywność płazów to po prostu mechanizm przystosowania do życia w środowiskach, które zamieszkują.
Czym są płazy?
Mówiąc o płazach, na myśli trzeba mieć jedną z sześciu gromad kręgowców. To zmiennocieplne zwierzęta wodno-lądowe, czyli wykazujące przystosowanie do życia w obu środowiskach. Większość gatunków zamieszkuje środowiska lądowe, niektóre żyją w wodzie (wyłącznie słodkiej), konarach drzew i gruncie. Zasięg ich występowania obejmuje niemal wszystkie kontynenty (jedynym wyjątkiem jest Antarktyda).
W tym miejscu należy jednak podkreślić, że najbardziej sprzyjają im gorące i umiarkowane strefy klimatyczne. Największa liczba gatunków zamieszkuje Azję Południową, Południowo-Wschodnią i Afrykę. Najmniejsza reprezentacja gatunkowa tej gromady jest natomiast charakterystyczna dla Azji Północnej i Europy.
Rodzaje płazów
We współczesnej klasyfikacji płazów występuje tylko jedna podgromada – Lissamphibia – która dzieli się na trzy rzędy:
- płazy bezogonowe (Anura): żaby i ropuchy,
- płazy ogoniaste (Caudata): traszki i salamandry,
- płazy beznogie (Gymnophiona).
Całkowita liczba poznanych gatunków płazów to ok. 6500. Niektóre źródła wskazują na liczbę większą o 2 tys. gatunków. Wartość ta jest trudna do oszacowania, bo w strefach tropikalnych nowe są odkrywane bardzo często. Jednocześnie wiele gatunków płazów wymiera, co jest rezultatem postępującej degradacji środowiska naturalnego.
Cechy charakterystyczne płazów
Cechy ptaków zagwarantowały im dominację gatunkową w królestwie kręgowców. To właśnie ta gromada najliczniej reprezentuje najbardziej zróżnicowany morfologicznie podtyp strunowców. Wydaje się, że cechy ssaków, które są doskonale przystosowane do życia w niemal wszystkich środowiskach, powinny zapewnić im drugie miejsce w tym zestawieniu. Nic bardziej mylnego. Choć trudno w to uwierzyć, reprezentacja gatunkowa płazów – w kontekście ewolucyjnym zwierząt znacznie bardziej prymitywnych – jest wyraźnie bogatsza.
Jest to o tyle zaskakujące, że mówimy tu o niewielkich zwierzętach, które są łatwym łupem dla drapieżników. Największy ssak osiąga do 33 m długości, a jego masa może dochodzić do 190 t. Mowa o płetwalu błękitnym – największym zwierzęciu, jakie kiedykolwiek żyło na Ziemi.
Płazy nie żyją w morzach i oceanach, czyli w środowisku, które umożliwia osiągnięcie tak dużych rozmiarów w toku ewolucji. Największym współcześnie żyjącym płazem jest chińska salamandra olbrzymia, która osiąga do 180 cm długości. Tak duże rozmiary nie są częstym zjawiskiem w królestwie płazów, bo przeciętna długość ciała przedstawicieli tej gromady zamyka się w przedziale od kilkunastu do kilkudziesięciu cm.
Skóra płazów jest niezwykle cienka i zawsze wilgotna. Ta cecha nie chroni je przed kłami i pazurami drapieżników, ale jest konieczna. Mimo, że większość dorosłych płazów oddycha płucami, to ich skóra pełni istotną rolę w wymianie gazowej. Niektóre gatunki wykształciły sprytny mechanizm obronny. Ich ciała pokrywają gruczoły wytwarzające toksyczną substancję.
Natura nie wyposażyła płazów w pazury, a ich zęby są krótkie. Nie oznacza to, że pozostają całkowicie bezbronne. Płazy mają znakomicie rozwinięte zmysły w postaci czułego węchu i słuchu oraz dobrego wzroku (z wyjątkiem nielicznych gatunków). Niektórzy przedstawiciele tej gromady wykształcili także tzw. linię boczną, która pozwala im odbierać sygnały elektryczne.
Wymieniając charakterystyczne cechy płazów, nie można nie wspomnieć o zmiennocieplności – temperatura ich ciała zależy od temperatury otoczenia. Większość gatunków zamieszkuje środowiska lądowe, jednak ich naturalne przystosowanie pozwala im żyć częściowo także w środowisku wodnym.
Czym żywią się płazy?
Wszystkie dorosłe płazy są mięsożercami, przy czym należy podkreślić, że nie zadowalają się martwą zwierzyną. Dostrzegają wyłącznie ruchome obiekty, więc muszą polować. Zdobyczą płazów padają przede wszystkim owady, dżdżownice, pająki i niewielkie skorupiaki. Większe gatunki mogą polować także na gady, inne płazy, niewielkie ssaki i pisklęta ptaków. Znane są także przypadki kanibalizmu wśród płazów.
Rozmnażanie płazów
Płazy nie wykształciły narządów kopulacyjnych. Z wyjątkiem gatunków reprezentujących rząd beznogich, zapłodnienie następuje zewnętrznie, najczęściej w środowisku wodnym. Samica składa do wody skrzek (jaja otoczone substancją o galaretowatej konsystencji), a samiec polewa je nasieniem. Z jaj wylęgają się kijanki, czyli oddychające skrzelami, roślinożerne i pozbawione kończyn larwy, które pokrojem ciała przypominają ryby. W wodzie przechodzą metamorfozę do postaci dorosłej.
Budowa płazów
W budowie płazów bezogonowych wyróżnia się głowę i tułów. Ogon występuje wyłącznie u gatunków ogoniastych, pomijając larwy gatunków bezogonowych. Charakterystyczną cechą tych zwierząt jest różna liczba palców u kończyn przednich (cztery) i tylnych (pięć). Szeroko rozstawione kończyny sprawiają, że tułów płazów styka się z podłożem. To sprawia, że ich ruch wydaje się być powolny i niezdarny. To pozory. W chwili zagrożenia, większość gatunków jest zdolna do szybkiej ucieczki.
Jak odróżnić gady od płazów?
Przeglądając dowolne ciekawostki o gadach, można natknąć się na informacje, że podobnie jak płazy zwierzęta te są zmiennocieplne. Nie jest to jedyna cecha wspólna, łącząca obie. Podobieństwa są widoczne w wielu kwestiach, także w budowie anatomicznej. Pod względem pokroju ciała płazy są dość wyraźnie zbliżone do gadów. Jak zatem odróżnić przedstawicieli obu gromad?
Największe różnice są widoczne w obszarze skóry. Skóra gadów jest sucha i najczęściej pokryta łuskami lub tarczkami. U płazów narząd ten jest wilgotny i gładki. Tylko niektóre gatunki beznogie wykształciły nieliczne łuski.
Warto też zwrócić uwagę na odnóża, które u płazów są wyposażone w błonę (występuje i większości gatunków) i pozbawione pazurów. Kolejnej różnicy nie da się zobaczyć, ale można ją usłyszeć. Z wyjątkiem węży, gady są zwierzętami milczącymi. Płazy natomiast wydają szereg charakterystycznych dźwięków: od rechotania i kumkania, przez buczenie, aż po gwizdy.
