Rodzaje dinozaurów to nie tylko roślinożercy i mięsożercy. Ewolucja tych fascynujących gadów rozpoczęła się już w środkowym triasie, a jej apogeum nastąpiło w kredzie, czyli w ostatnim okresie ery mezozoicznej. To właśnie wtedy po Ziemi stąpały najbardziej niezwykłe, a co za tym idzie - dziś najpopularniejsze dinozaury.

Kiedy żyły dinozaury?

Czas panowania dinozaurów rozpoczął się ponad 200 mln lat temu, w triasie. W tym okresie, wszystkie kontynenty były ze sobą połączone i tworzyły superkontynent, nazywany Pangeą. Przodkami pierwszych dinozaurów były archozaury - niewielkie dwunożne drapieżniki. W środkowym triasie, wyodrębniły się dwa główne rzędy - gadziomiednicze i ptasiomiednicze (pierwsze charakteryzowały się budową miednicy typową dla jaszczurek, a drugie - dla ptaków).

W późniejszych okresach, w rzędzie gadziomiedniczych wyodrębniły się dwa podrzędy - teropody i zauropodomorfy. W rzędzie ptasiomiedniczych nastąpił podział na ceropody, ornitopody i tyreofory.

Zmierzch ery dinozaurów nastąpił w późnej kredzie, wraz z końcem ery mezozoicznej. 

Teropody

Nazwy dinozaurów wywodzą się od ich najbardziej charakterystycznych cech anatomicznych. Teropod w dosłownym tłumaczeniu znaczy "stopa bestii". Pod tą nazwą kryje się podrząd gadziomiedniczych, obejmujący dwunożne gatunki drapieżne.  

Tyrannosaurus rex

Słynny T. rex, czyli "król gadów-tyranów", to jeden z ostatnich drapieżnych dinozaurów, a jednocześnie - jeden z największych. Mierzył do 6 metrów wysokości i do 15 metrów długości. Mógł ważyć nawet 9 ton.

Tyranozaur żył w okresie późnej kredy, na terenie dzisiejszej Kanady i Stanów Zjednoczonych. Do dziś naukowcy nie są zgodni co do trybu życia wielkiego mięsożercy. Niektórzy uważają, że był aktywnym myśliwym, inni forsują pogląd, według którego "król gadów-tyranów" miał być padlinożercą. Obecnie większość paleontologów uważa, że tyranozaur polował na duże dinozaury roślinożerne, ale mógł zadowolić się także mięsem padłych osobników. 

Allosaurus

Allozaur, czyli "dziwny jaszczur", swoją nazwę zawdzięcza niezwykłej budowie kręgów, znacznie lżejszych niż u pozostałych przedstawicieli rzędu podrzędu teropodów. 

Żył w okresie późnej jury, na terenie Ameryki Północnej, Portugalii i Tanzanii. Duży drapieżnik osiągał 8,5-9,3 m długości i mógł ważyć nawet 2,3 tony. Nad oczyma miał skostniałe rogi, które były przedłużeniem kości łzowych. Jego kość nosowa była pokryta dwoma grzebieniami. 

Zdobyczą allozaura padały duże dinozaury roślinożerne. Podobnie jak T. rex, nie gardził też padliną. Nie ma zgody co do tego, czy allozaury polowały samotnie czy w stadach. Biorąc pod uwagę jego rozmiary, bardziej prawdopodobna wydaje się druga z wymienionych opcji.

Zauropodomorfy

Drugi podrząd gadziomiedniczych obejmuje największe stworzenia, jakie kiedykolwiek stąpały po naszej planecie. Zauropodomofy to czteronożne dinozaury roślinożerne, obdarzone niezwykle długą szyją.

Brachiosaurus

Brachozaur ("ramienny jaszczur") był jednym z największych i najcięższych dinozaurów. To także jeden z najbardziej charakterystycznych przedstawicieli podrzędu zauropodomorfów - jego kończyny przednie były dłuższe od tylnych, co sprawiało że barki zwierzęcia znajdowały się powyżej linii bioder. 

Żył w okresie późnej jury, na terenie Afryki Wschodniej i Ameryki Północnej. Żywił się paprociami, roślinami iglastymi i sagowcami. Osiągał imponujące 13 m wysokości i do 27 m długości. Mógł ważyć nawet 60 ton.

Diplodok

Diplodok, czyli "podwójna belka", to typowy przedstawiciel podrzędu zauropodomorfów, charakteryzujący się długą szyją i ogonem oraz kończynami przednimi krótszymi od tylnych. Żył w późnej jurze, w zachodniej części Ameryki Północnej.

Diplodok swoją nazwę zawdzięcza nietypowej budowie ogona, składającego się z 80 kręgów wyposażonych w podwójne szewrony. Naukowcy są zdania, że te wyrostki mogły wspierać kręgosłup, choć nie można wykluczyć, że ich funkcja ograniczała się do ochrony naczyń krwionośnych przed przygnieceniem, gdy wielki gad kładł ogon na podłożu. 

Tym, co wyróżnia diplodoka na tle jego krewniaków, jest nietypowe uzębienie z mocno zredukowanymi zębami policzkowymi i przednimi zębami z eliptycznymi koronami. 

Ceratopsy

Ceratopsy, czyli "rogate oblicza", to infrarząd roślinożernych dinozaurów ptasiomiedniczych (z rzędu cerapodów). Choć ich dynamiczny rozwój nastąpił dopiero w kredzie, wcześni przedstawiciele tego podrzędu pojawili się już w jurze.

Triceratops

Triceratops ("twarz o trzech rogach") to jeden z najlepiej poznanych przedstawicieli swojego podrzędu. Nazwę zawdzięcza trzem rogom. Charakterystyczną cechą tego gatunku była też kostna tarcza chroniąca szyję. Nie ma wątpliwości, że takie "wyposażenie" stanowiło niezwykle skuteczną broń, jednak naukowcy skłaniają się ku teorii, że te dinozaury najczęściej korzystały z oręża podczas rytualnych walk godowych.

Triceratopsy żyły w późnej kredzie, na terenie Ameryki Północnej. To jeden z największych ceratopsów - osiągał wysokość 3 m, długość 9 m i wagę do 12 ton. Żywił się nisko rosnącymi roślinami. 

Avaceratops

Avaceratops ("rogata twarz Avy", nazwany na cześć żony odkrywcy) nie był tak imponujący, jak jego krewniak z trzema rogami. Osiągał do 2,5 m długości i warzył mniej niż tonę. Podobnie jak triceratops, żył w późnej kredzie, na terenie Ameryki Północnej. 

Ornitopody

Ornitopody, czyli "stopy ptaka", to najliczniej reprezentowany infrarząd ptasiomiedniczych z podrzędu cerapodów. Paleontolodzy nie mają pewności co do tego, kiedy na naszej planecie pojawiły się pierwsze dinozaury ptasionogie. Pewne jest, że wcześni przedstawiciele tego podrzędu istnieli już w środkowej jurze.

Szantungozaur

Szantungozaur (czyli "jaszczur z Szantung") to największy ze wszystkich dotąd odkrytych hadrozaurów płaskogłowych. Dorosłe osobnik mogły osiągać długość do 15 m, a ich waga najprawdopodobniej przekraczała 16 ton. 

Szantungozaury żyły w późnej kredzie, na terenie dzisiejszej Azji. Podobnie jak u innych przedstawicieli rodziny hadrozaurów, przedstawiciele tego gatunku charakteryzowali się bezzębnym dziobem, ale natura wyposażyła je w małe, ciasno połączone zęby policzkowe, które umożliwiały przeżuwanie twardych części roślin.

Iguanodon

Iguanodon ("ząb iguany") był drugim odkrytym dinozaurem i pierwszym odnalezionym pradawnym gadem roślinożernym. Do tego rodzaju zaliczano wiele gatunków żyjących od późnej jury do kredy, które występowały na terenie Europy, Azji i Ameryki Północnej. Współcześnie pozostawia się w nim tylko jeden gatunek - I. bernissartensis, żyjący do wczesnej kredy na obszarze Belgii, Niemiec, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.

Iguanodon to średniej wielkości roślinożerca. Dorosłe osobniki osiągały do 10 m długości i 3,5 m wysokości. Taki okaz mógł ważyć 4 tony.  

Tyreofory

Tyreofory, czyli "nosiciele tarcz", to podrząd ptasiomiedniczych, obejmujący gatunki pokryte rzędami ochronnych kolców, guzów i płyt. 

Stegosaurus

Stegozaur ("zadaszony jaszczur") jest jednym z najbardziej charakterystycznych i najlepiej rozpoznawalnych dinozaurów. To zasługa pochylonej sylwetki, masywnych płyt pokrywających grzbiet wielkiego gada i kolców wieńczących ogon.

Żył w okresie późnej jury, na terenie Ameryki Północnej. Odżywiał się mchem, sagowcami, paprociami i skrzypami. 

Ankylosaurus

Mimo że był łagodnym roślinożercom, ankylozaur ("usztywniony jaszczur") nie poddawał się bez walki nawet największym drapieżnikom. Osiągał do 9 m długości i mógł ważyć nawet 6 ton, ale to nie rozmiary i masa stanowiły o jego sile.

Ankylozaur zaliczany jest do grupy tzw. dinozaurów opancerzonych. Ciało zwierzęcia pokrywały osteodermy w kształcie tarcz, a głowę chroniły zaokrąglone łuski. Dodatkowo, jego bronią był ogon zakończony strukturą kostną, przypominającą maczugę. 

Tak uzbrojony dinozaur mógł czuć się względnie bezpieczne, nawet pomimo faktu, że w okresie kredy, w którym żył, występowały największe drapieżniki.