Kiedy powstała Hiszpania? Jako demokratyczny kraj europejski, istnieje od 1978 roku, ale trzeba wiedzieć, że jej historia zaczyna się znacznie wcześniej. Półwysep Iberyjski był zasiedlony już w prehistorii. Najstarsze odnalezione tam szczątki ludzkie są datowane na 780 tysięcy lat p.n.e. Archeolodzy badający te tereny natknęli się też na szczątki neandertalczyków, datowane na ok. 100 tysięcy lat p.n.e. Wraz z nastaniem rewolucji neolitycznej, która na Półwyspie Iberyjskim trwała w latach 5500–2500 p.n.e., ludzie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia, a myślistwo i zbieractwo ustąpiło miejsca roli i hodowli.
Jak się nazywała Hiszpania w starożytności?
Starożytna Japonia uchroniła się przed wrogimi podbojami, przerywającymi ciągłość historii kraju. Z Hiszpanią było inaczej. Należy podkreślić, że ze względu na swoje położenie i znaczne zasoby naturalne (złota, srebra, miedzi, cyny), Półwysep Iberyjski od zawsze był wyjątkowo atrakcyjny dla krajów ościennych. W połowie VIII wieku p.n.e. rozpoczęła się ekspansja fenicka. Fenicjanie zakładali na obszarze półwyspu liczne faktorie handlowe, a w VII stuleciu p.n.e. wkroczyli do Andaluzji.
Grecy nawiązali kontakty handlowe z półwyspem już w czasach mykeńskich. Pod koniec VI wieku p.n.e. rozpoczęli kolonizację tego obszaru. Założyli miasto Emporia, co w konsekwencji pozwoliło im zdobyć fenickie i etruskie tereny handlowe. Kartagina rozpoczęła działalność handlową na półwyspie już w VII wieku p.n.e., ale pierwsi kolonizatorzy pojawili się tam dopiero w I połowie VI wieku.
Celtyberyjskie ruiny w Tiermes / fot. Shutterstock
W czasach kolonizacji, obszar półwyspu był nazywany Iberią. Pod koniec VI wieku p.n.e. zaczęła kształtować się kultura iberyjska, obejmująca swoim zasięgiem Lewant i Katalonię. Około 1000 roku p.n.e. na półwysep zaczęli napływać Celtowie.
Kultura celtycka miała charakter typowo indoeuropejski, z kolei Iberowie znajdowali się pod wpływem greckich, fenickich i kartagińskich kolonizatorów. Z czasem obie kultury zaczęły się przenikać, zwłaszcza w centralnej części półwyspu, gdzie powstało społeczeństwo Celtyberów.
Oprócz Celtów i Iberów, na Półwyspie Iberyjskim osiedlili się Wettonowie (w zachodniej części), Luzytanie (na terenach dzisiejszej Portugalii), Wakceowie (w obszarze środkowego dorzecza Duero), Gallekowie (na północy), Asturowie, Kantabrowie i Baskowie (w obszarze Gór Kantabryjskich).
Nazwa Hispania („Kraina królików”) upowszechniła się dopiero w czasach rzymskich. Odnosiła się do rzymskich kolonii, początkowo dwóch, a z czasem do trzech. Należy jednak podkreślić, że Rzymianie przejęli ją od Kartagińczyków.
Rzymski podbój Hiszpanii
Po przegranej w pierwszej wojnie punickiej, Kartagina skierowała się na Półwysep Iberyjski, który wówczas nie znajdował się pod rzymską kontrolą. Niebawem wybuchła druga wojna punicka. Kartagińczycy sprzymierzyli się z Celtyberami, ale to nie wystarczyło, by zatrzymać Rzymian. Po porażce Kartagina straciła na rzecz Rzymu wszystkie nieafrykańskie obszary.
Po podboju na zajętych terenach utworzone zostały dwie prowincje: Hispania Citerior, czyli Hiszpania Bliższa, i Hispania Ulterior, czyli Hiszpania Dalsza. Poszczególne plemiona Celtyberów nadal stawiały opór najeźdźcy. Powstania były krwawo tłumione, aż w 195 roku p.n.e. Celtyberowie poddali się Rzymianom.
Życie w starożytnej Hiszpanii
W czasach preromańskich, gospodarka Iberów skupiała się na rolnictwie i hodowli, częściowo także na górnictwie i rybołówstwie. Uprawiali zboża, len i winorośl, hodowali owce, woły, konie i trzodę. Dobrze rozwinięte było też tkactwo. Handel był zdominowany przez kolonizatorów, przede wszystkim Greków i Kartagińczyków.
Celtowie i Celtyberowie zajmowali się przede wszystkim hodowlą i metalurgią. Zwłaszcza w tej drugiej dziedzinie osiągnęli iście mistrzowski poziom. Byli też wytrawnymi wojami. Słynęli nie tylko z wyśmienitego uzbrojenia, rozwiniętych umiejętności bojowych, ale także z niebywałej odwagi. To wszystko sprawiło, że w zachodniej Europie byli często zatrudniani jako najemna piechota.
Należy podkreślić, że Celtowie i Iberowie nie zdołali stworzyć scentralizowanego państwa. Obie kultury, podobnie zresztą jak Celtyberowie, były podzielone na liczne plemiona, które nie były sobie podległe.
Kultura i religia starożytnej Hiszpanii
Kultura celtyberyjska kształtowała się w trzech etapach. Między VII a VI wiekiem p.n.e. powstawały pierwsze ufortyfikowane osady i nekropolie. W V i IV stuleciu p.n.e. nastąpił dynamiczny rozwój budownictwa obronnego. Wtedy też zaczęto wytwarzać ceramikę przy pomocy koła garncarskiego. W III wieku p.n.e. osady zaczynały już nabierać charakteru miejskiego, wzorem greckich miast. Ich rozwojowi przeszkodził jednak najazd Rzymian.
Najdawniejsze religie Półwyspu Iberyjskiego były właściwe dla danych plemion i kolonizatorów, przy czym należy podkreślić, że poszczególne wierzenia nierzadko mieszały się ze sobą, na drodze asymilacji lub celowego działania. Przykładem tego niech będzie fakt, że chcąc zyskać przychylność Greków, Hazdrubal Starszy wprowadził do kartagińskiej religii (wzorowanej na fenickiej) niektóre bóstwa z panteonu Hellady.
Język w starożytnej Hiszpanii
Języki paleoiberyjskie, używane na Półwyspie Iberyjskim przed rzymskim podbojem, należały do grupy języków nieindoeuropejskich i indoeuropejskich. W tym przypadku najprawdopodobniej nie można jednak mówić o językach autochtonicznych. Zdaniem badaczy, tylko grupa nieindoeuropejska ma charakter substratowy. Języki indoeuropejskie najprawdopodobniej przywędrowały tam wraz z kolejnymi warstwami ludności.
Odnalezione w toku badań archeologicznych inskrypcje z okresu od VII do I wieku p.n.e. udowadniają, że w czasach preromańskich, mieszkańcy Półwyspu Iberyjskiego posługiwali się przynajmniej czterema językami: iberyjskim, celtyberyjskim, tartezyjskim i luzytańskim. Nie można jednak nie wspomnieć, że w źródłach greckich i rzymskich pojawiają się też toponimy, antroponimy i geonimy zapisane w językach akwitańskim, galeckim i staroeuropejskim. Badacze nie natrafili jednak na żadne dłuższe treści, spisane z ich użyciem.
Osiągnięcia starożytnej Hiszpanii
Każda starożytna kultura przyczyniła się do rozwoju współczesnej cywilizacji, jedne w większym, inne w mniejszym stopniu. Starożytne Chiny dały nam jeden z najważniejszych wynalazków w historii – papier. Z kolei starożytne Indie były na tyle rozwinięte, że ich mieszkańcy korzystali z kanalizacji. Czym na kartach historii zapisał się Półwysep Iberyjski jeszcze przed podbojami rzymskimi?
O osiągnięciach starożytnej Hiszpanii należy mówić w kontekście preromańskim. Ludność celtyberyjska już w 700 roku p.n.e. posiadła umiejętność biegłej obróbki metali. Osiągnęli wysoki poziom w dziedzinie wyrobu ozdób ze złota i srebra: obręczy na szyję, bransolet i brosz. W tamtych czasach, mało kto mógł dorównać celtyberyjskim złotnikom pod względem kunsztu.
Celtyberowie byli też mistrzami w dziedzinie produkcji broni. Ich kordy i puklerze nie miały sobie równych. Obustronne miecze, odznaczające się nadzwyczajną skutecznością na polu walki, później zostały zapożyczone od nich przez Rzymian.
Ciekawostki o Hiszpanii w starożytności
Powyżej wymieniliśmy najważniejsze informacje o starożytnej Hiszpanii. Na koniec zostawiliśmy kilka ciekawostek na temat dawnych dziejów Półwyspu Iberyjskiego.
- Pochodzenie Iberów do dziś stanowi zagadkę. Część badaczy uważa, że korzenie tego ludu sięgają Północnej Afryki.
- Celtowie przybyli na Półwysep Iberyjski z terenów dzisiejszej Francji.
- Obszarem największej kolonizacji kartagińskiej była Ibiza.
- Baskowie to jedyne plemię zamieszkujące Półwysep Iberyjski, które oparło się romanizacji.
- Wpływy celtyckie i celtyberyjskie do dziś są widoczne w kulturze baskijskiej i katalońskiej.
- Po podboju Półwyspu Iberyjskiego, Rzymianie podzielili zdobyty obszar na dwie prowincje: Hispania Citerior i Hispania Ulterior. Reorganizacja nastąpiła dopiero w czasie panowania Oktawiana Augusta. Granice zostały przesunięte, a prowincję Ulterior podzielono na dwie części: Lusitania i Baetica. Ta druga zyskała status prowincji senackiej.
- Wraz z postępującą romanizacją, w społeczeństwie pojawił się podział na ludzi wolnych i niewolników.
