Historia powstania języka jest zjawiskiem osobliwym i niewyjaśnionym. Naukowcy zwracają uwagę, że nie można wytłumaczyć tego zjawiska wyłącznie w kategoriach biologicznych, ewolucyjnych lub genetycznych. Językoznawcy uważają, że należy je rozpatrywać jako zmianę kulturową, która została zapoczątkowana wraz z rozwojem Homo sapiens.
Jak powstał język?
Ponad 40 tysięcy lat temu ludzie zaczęli wytwarzać narzędzia, które umożliwiły im przetrwanie i spełniały podstawowe potrzeby. Jednak dowody archeologiczne, takie jak malowidła naskalne, wykazały szczególną potrzebę komunikacji. A więc potrzebę wymiany doświadczeń i utrzymania więzów społecznych, szczególnie w większych grupach i populacjach. Antropolodzy podkreślają, że kluczową rolę musiał spełniać tu język, który nie powstał a priori, lecz jako element bardziej skomplikowanego i dłuższego procesu.
Takie stanowisko zajmował między innymi językoznawca Derek Bickerton w swojej książce „Language and Species”. Bickerton twierdził, że pytanie o istotę języka jest kluczowym, jeśli nie najważniejszym problemem w nauce. Bez nazwania wszystkiego, co nas otacza, człowiek nie byłby w stanie stawiać pytań, które doprowadzałyby go do poznania rzeczywistości i świata.
Ze względu na swój egzystencjalny i ontologiczny wymiar zagadnienie to nie było obce filozofom starożytnym. Jednym z pierwszych myślicieli, który zwrócił uwagę na istotę problemu, był Heraklit z Efezu. Sofista stwierdził, że język jest jednym ze sposobów komunikacji ludzi, którzy dzięki niemu dzielą się swoimi doświadczeniami. Równocześnie uważał, że język sam w sobie może wprowadzać w błąd, ponieważ słowa, którymi się posługujemy, są tylko pewnego rodzaju symbolami. Innymi słowy, nie odzwierciedlają w pełni rzeczywistości.
Gdzie narodziła się rodzina języków indoeuropejskich?
Teraz okazuje się, że możemy być świadkami przełomu w kontekście sporu o pochodzenie przynajmniej jednej rodziny językowej. Międzynarodowy zespół lingwistów i genetyków pod kierunkiem badaczy z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maksa Plancka w Lipsku dokonał spektakularnego odkrycia. Praca badaczy została opublikowana w prestiżowym czasopiśmie „Science”.
Badacze w swoim artykule podkreślają, że pochodzenie języków indoeuropejskich było przedmiotem sporów od ponad 200 lat. W ciągu tego okresu naukowcy skłaniali się ku dwóm głównym teoriom. Chodzi o „hipotezę stepową” i „hipotezę rolniczą” (nazywaną czasem „anatolijską”). Ta pierwsza zakłada, że język praindoeuropejski powstał około 6000 lat temu na stepach na północ od Morza Czarnego. Druga natomiast głosi, że ta rodzina językowa wykształciła się w społecznościach rolniczych ok. 9000 lat temu w Anatolii.
– Wyniki naszych badaniach nie są całkowicie zgodne ani z hipotezą stepową, ani z hipotezą rolniczą. Najnowsze dowody DNA sugerują, że rozwiązanie 200-letniej „zagadki indoeuropejskiej” możemy rozpatrywać w kontekście hybrydy tych dwóch hipotez – stwierdzają w artykule badacze.
Narodziny języka nastąpiły w regionie na południe od Kaukazu
Naukowcy zwracają uwagę na to, że poprzednie analizy filogenetyczne języków indoeuropejskich doprowadziły do sprzecznych wniosków na temat tego, kiedy postała ta rodzina. Fakt ten wynikał głównie z niedokładności i niespójności w wykorzystaniu zbiorów danych oraz ograniczeń w sposobach, w jakich metody filogenetyczne analizowały starożytne języki.
Naukowcy stworzyli zatem międzynarodowy zespół, który składał się z ponad 80 językoznawców, którzy mieli za zadanie stworzenie nowego zbioru danych językowych ze 161 języków indoeuropejskich, a w tym 52 języków starożytnych i wymarłych. Na podstawie dokładniej analizy naukowcy stwierdzili, że języki indoeuropejskie mogły powstać ok. 8100 lat temu, a pięć głównych gałęzi rozdzieliło się ok. 7000 lat temu.
– Starożytne dane DNA sugerują, że pierwsza gałąź języka protoindoeuropejskiego, nie wyłoniła się ze stepu, lecz z regionu na południe od Kaukazu. To najwcześniejsze źródło rodziny języków indoeuropejskich. Przeprowadzona przez nas analiza wskazuje, że kolejne gałęzie języka mogły rozprzestrzeniać się bezpośrednio stamtąd, na północ w kierunku Żyznego Półksiężyca – twierdzi Paul Heggarty, główny autor badania.
– Chociaż data ta [8100 lat temu, przyp. red.] nie jest zgodna z hipotezą stepową, nie wyklucza ona początkowej ojczyzny na południe od Kaukazu, z późniejszą gałęzią na północ w kierunku stepu. A następnie rozprzestrzenienie języka do Europy – podsumowują badacze.
Źródło: Science
Szukasz więcej fascynujących informacji na temat świata roślin i zwierząt, odkryć archeologicznych i nieskończonego Wszechświata? Zaprenumeruj magazyn „National Geographic Polska". Najnowszą ofertę znajdziesz na tej stronie.
