Bez wynalazków, pozostawionych przez starożytny Rzym, nasz świat by się rozpadł. Osiągnięcia starożytnych Rzymian stworzyły również bazę pod europejską literaturę i nowożytne kodeksy prawne. Dodatkowo współczesne języki romańskie, czyli m.in. język francuski, hiszpański i włoski są w dużej mierze zniekształceniem łaciny, z której się wywodzą.
Znaczenie komunikacji w rozwoju cywilizacji
Kultura rzymska zawdzięcza gwałtowny rozwój świetnie zorganizowanej infrastrukturze komunikacyjnej. Sieć dróg kamiennych (niektóre przetrwały do dzisiaj), szlaków morskich i rozwinięta administracja pozwalały na szybkie przemieszczanie się do najdalszych zakątków imperium.
Morze Śródziemne i doskonale rozwinięta żegluga
Imperium rzymskie powstało wokół basenu Morza Śródziemnego. My traktujemy morze jako barierę, która dzieli lądy i ludzi, podczas gdy dla Rzymian był ten akwen dogodną arterią komunikacyjną. Rzymianie stworzyli niespotykaną dotąd globalną pajęczynę morskich szlaków. – Umiejętność zorganizowania handlu morskiego na tak wielką skalę była czymś niespotykanym – mówi Michele Stefanile, archeolog z Wydziału Azji, Afryki i Morza Śródziemnego Uniwersytetu w Neapolu. – Co prawda Fenicjanie i Grecy już stulecia wcześniej wytyczyli długodystansowe morskie szlaki, jednak tylko mieszkańcom imperium udało się stworzyć wszechstronny i nad wyraz efektywny system wodnych powiązań handlowych. – Właściciele statków byli w stanie zaopatrywać swoje prawdziwe megalopolis, czyli Wieczne Miasto, w żywność, sprowadzając dobra z odległych rynków.
Co sprowadzano ze wszystkich zakątków starożytnego Rzymu?
- z Hiszpanii – wina, oliwy, srebro a także popularny czerwony barwnik,
- z Sycylii, Egiptu i Mauretanii – zboże,
- z Galii i Germanii – wina, wyroby rzemieślnicze i ceramika,
- z Syrii – materiały szklane i naczynia,
- z Babilonii – luksusowe szaty,
- z terenów dzisiejszej Arabii – kadzidła,
- z wyspy Delos – niewolników
Natomiast trzeba pamiętać, że typowy mieszkaniec Italii zajmował się przede wszystkim rolnictwem. Obieg towarów miał głównie wymiar jednostronny. Podbite prowincje musiały zaopatrywać Rzym w bezpłatne kontrybucje. Jedynym ważnym ośrodkiem eksportowania towarów na prowincję było miasto Kapua, z którego wywożono brązy i oliwę.
Starożytny Rzym prowadził równocześnie handel z innymi cywilizacjami. Po wygranych wojnach z Kartaginą państwa zagwarantowało sobie hegemonię w handlu dalekosiężnym.
Z kim handlowano poza granicami Rzymu i co stamtąd sprowadzano?
- Indie – przywożono pieprz, korzenie, pachnidła, drogie kamienie i muśliny; dostarczając w zamian miedź, cynę, szkło i tkaniny wełniane,
- Tereny nadbałtyckie – silne kontakty, sprowadzano m.in. bursztyn,
- Chiny – sporadyczne kontakty przynosiły Rzymowi artykuły luksusowe: drogie kamienie, kość słoniową, perły i jedwab chiński.
Cały świat dzięki Rzymowi spotykał się w granicach Morza Śródziemnego
Wystarczy się przejść po placu Korporacji w starożytnym porcie Ostii, by wyobrazić sobie potęgę tego systemu. W jednym miejscu zgromadziły się biura kompanii morskich, każde reprezentujące flotę i rodzaj działalności pod własnym logo w formie mozaiki. Związki Rzymian z morzem obrodziły monumentalną architekturą. Powstały porty z cementowymi nabrzeżami.
Mozaika z czasów rzymskich z Kartaginy. Fot. PHAS/Universal Images Group via Getty Images
Informacje wyczytane ze śmieci
Skalę wodnych koneksji poznajemy nie tylko przez pryzmat pozostałości dróg, portów i wraków łodzi, ale też przez ogromną górę śmieci.
W centrum Wiecznego Miasta wznosi się niemałe wzniesienie. Jest one zbudowane ze skorup amfor. Jak powstała? Otóż podstawą diety Rzymian była oliwa z oliwek. W milionowej metropolii każdego dnia spożywano olbrzymie jej ilości dostarczane w glinianych amforach. Były one naczyniami jednorazowymi, więc po zużyciu oliwy trafiały na wysypisko. Każde z tych naczyń nosiło jednak znak producenta. Dzięki symbolom, które przetrwały wśród odpadów, można odtworzyć sieć dostawców bezcennego tłuszczu.
Czy wiesz, że…
W czasach cesarstwa podjęto się przedsięwzięcia na niespotykaną skalę – wykopania kanału między portem Pozzuoli a Rzymem. Jego długość miała wynieść 200 km, a szerokość pozwalać, by minęły się w nim dwa statki. Do ukończenia Fossy Neronis nigdy jednak nie doszło, gdyż po śmierci cesarza zaprzestano prac w okolicach 50. kilometra.
Prawo rzymskie
Gdzie dzisiaj znajdziemy znaki jakie pozostawiły osiągniecia starożytnego Rzymu w prawie i legislaturze?
Zaskakująca rozmachem wodna sieć komunikacyjna mogła powstać dzięki idei, która legła u podstaw organizacji państwa, czyli ustrój republikański:
- Suwerenem był lud rzymski, który wypowiadał się przez zgromadzenia.
- Władzę ustawodawczą sprawowało zgromadzenie obywateli zamieszkujących poszczególne jednostki administracyjne.
- Władza wykonawcza należała do senatu i urzędników.
Po reorganizacja republiki w imperium wszystko się zmieniło, ale pamięć o niej jest wieczna. – Rzymianie stworzyli najbardziej rozpowszechniony na świecie model polityczny – podkreśla prof. Gościwit Malinowski. – Symbolem trwania Rzymu jest to, że Izba Wyższa Kongresu USA nazywa się Senatem, a siedziba parlamentu – Kapitolem.
Jeśli chcesz wiedzieć, jakie konkretne zasady prawne Republiki Rzymskiej są dzisiaj aktualne, polecamy się przejść pod gmach Sądu Najwyższego w Warszawie, na której elewacji wypisano ich ponad 70.
Oto podstawowe zasady:
- Prawo nie działa wstecz
- Nie ma kary bez ustawy
- Wolności nie da się oszacować, jest bezcenna
- Trzeba wysłuchać i drugiej strony oraz kolejne
- Osiągnięcia starożytnego Rzymu - budownictwo i architektura
Osiągnięcia starożytnych Rzymian w inżynierii i budownictwie
Rzymianie jako pierwsi wprowadzili zastosowanie materiału najbardziej przypominającego dzisiejszy beton. Przykładem jest do dziś stojący Panteon z największą kopułą ówczesnych czasów powstałą z nieuzbrojonego. Trzeba było czekać do okresu nowożytnego, by architekci powrócili do tego zapomnianego tworzywa.
Osiągnięcia starożytnego Rzymu obfitują w nowe formy architektoniczne, takie jak akwedukty czy bazyliki. Rzymianie budowali pokaźną liczbę monumentalnych budowli, jak na każdą cywilizację przystało.
Gigantyczne budowle i plany urbanistyczne:
- Akwedukty – nadal budzą podziw w krajobrazie, transportowały wodę przez nierówne tereny
- Amfiteatry – w tym Koloseum Flawiuszy w Rzymie
- Bazyliki – w tym Bazylika Maksencjusza
- Świątynie – w tym Panteon, Świątynia Jowisza Najlepszego Największego
- Wielopiętrowe Insulae – pierwsze odpowiedniki nowożytnych kamienic czynszowych
- Wielkie termy publiczne – w tym Termy Karakalli (inwestycje publiczne na taką skalę nie były wcześniej widoczne)
- Symboliczne łuki triumfalne, których tradycja stawiania przetrwała do dziś
- Intensywny napływ inwestycji urbanistycznych w Europie – początki miast takich jak Londyn, Wiedeń, Kolonia czy Budapeszt
Kolejne osiągnięcie starożytnego Rzymu – pismo naszych czasów
O początkach alfabetu i związkach z hieroglifami egipskimi można przeczytać tutaj. Niemniej należy podkreślić, że alfabet jakiego dzisiaj używa połowa Europy (czyli alfabet łaciński) pochodzi bezpośrednio z pisma starożytnych Rzymian. Ewolucja takiego pisma nie obyła się bez przyczyny. Rzymscy fachowcy umieli odpowiednio dostosować język do pisma, aby uczynić zapis najprostszym i najszybszym. Dzisiaj nie tylko w Europie, ale i w wielu regionach świata alfabet łaciński przyswojono bez większych zmian.
Kalendarz juliański – wynalazek rzymski czy grecki?
Często można usłyszeć, że kalendarz juliański jest pomysłem Rzymian. Otóż, prawdą jest, że Juliusz Cezar zlecił wykonanie nowego kalendarza. Później za czasów Oktawiana Augusta kalendarz został wprowadzony do porządku dziennego. Z punktu widzenia inwestycji to starożytny Rzym zamówił takie przedsięwzięcie. Jednak jego rzeczywistym twórcą jest najprawdopodobniej grecki astronom Sosygenes. Jego traktaty nie przetrwały do dzisiejszych czasów, jednak historycy zgadzają się, że ów kalendarz został stworzony przez Greka.
Jakie znaczenie ma kalendarz juliański?
Wprowadzono 3 lata z liczbą 365 dni z przerwą roku przestępnego na 366 dni. Kalendarz ten funkcjonował w całej Europie aż do XVI w. Udoskonalony kalendarz gregoriański nanosił jedynie nieznaczne poprawki. Takie kraje jak Grecja czy Rosja używały kalendarza juliańskiego nawet w XX w.
Osiągnięcia starożytnego Rzymu w punktach – podsumowanie:
- Perfekcyjny rozwój komunikacji blisko i dalekosiężnej
- Poszerzenie znaczenia żeglugi wodnej, budowa wielkich portów
- Dominujący import dóbr zaopatrujący Rzym we wszelkie dobra Europy, Azji i Afryki
- Rozwój przedsiębiorczości, „firmy” z własnym logo, pojawienie się kamienic czynszowych itd.
- Kodeksy prawa, ustrój republikański
- Urbanizacja, po której zostały dzisiaj największe miasta Europy
- Nowe techniki inżynieryjne i zasady budowania budynków
- Monumentalne budowle użytku publicznego
- Alfabet łaciński
- Kalendarz juliański
Źródła:
Matera R.; Skodlarski J. 2003, Gospodarka i handel dalekosiężny w starożytności, Przegląd Nauk Historycznych 2003, R. II, nr 1
Encyklopedia Britannica. T: XXI, 2006, Poznań
http://asocjacje.beczmiana.pl/beton-budulec-naszej-cywilizacji/
https://gwo.pl/przedmioty/historia/filmy-edukacyjne/osiagniecia-starozytnych-rzymian/
