Ze względu na zajmowany obszar, rodzinę słoniowatych należy dzielić na dwa gatunki – słoń afrykański i indyjski. Warto jednak wiedzieć, że ogólny podział tych zwierząt uwzględnia trzy gatunki, bo do wymienionych wcześniej należy dodać jeszcze słonia leśnego. Do niedawna był uważany za podgatunek słonia afrykańskiego. Choć obowiązujący status jako odrębnego gatunku do dziś dzieli środowisko naukowe, to badania udowodniły, że obie linie oddzieliły się siebie wiele milionów lat temu. 

Ile waży słoń?

Słoń jest nie tylko największym, ale także najcięższym ssakiem lądowym. Rekordzistą pod tym względem jest gatunek afrykański. Dorosłe samice ważą średnio 3,7 tony, natomiast samce – aż 5,5 tony. Masa przychodzącego na świat słoniątka to natomiast 120 kg.

Słonie leśne są mniejsze od swoich krewniaków żyjących na sawannach i trawiastych równinach, a zatem także lżejsze. W ich przypadku, średnia masa ciała to ok. 2,7 tony. 

Zbliżoną masą do leśnych charakteryzują się słonie indyjskie. Przeciętny osobnik waży ok. 2,7 tony, ale niektóre ważą więcej niż 4 tony.

Największy widziany słoń afrykański mierzył niemal 4,3 metra wysokości i ważył aż 12 ton! Okaz, o którym mowa, można podziwiać Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie. Eksponat, któremu nadano imię Henry, zdobi główne atrium. Skoro o masie mowa, warto wspomnieć, że kły słoni afrykańskich rosną przez całe życie i mogą ważyć ponad 100 kg.

Co jedzą słonie?

Słonie są ortodoksyjnymi roślinożercami, a ich jadłospis zależy od zajmowanego siedliska. Osobniki żyjące w afrykańskim buszu i terenach trawiastych gustują w ziołach, trawach liściach drzew i krzewów. Swoją zręczną trąbą sięgają też po mniejsze gałęzie i owoce. Z kolei słonie zamieszkujące brzegi jezior zajadają się przede wszystkim roślinnością wodną.

W tym miejscu warto nadmienić, że składająca się z ok. 40 tysięcy mięśni trąba to niezwykle precyzyjna struktura anatomiczna. Za jej pomocą, zwierzę bez trudu łamie konary, ale jeżeli zachodzi taka potrzeba, może zerwać nawet pojedyncze źdźbło trawy.

Podobnie jak jego afrykański kuzyn, słoń indyjski gustuje w roślinności naziemnej i drzewiastej. Jak wynika z badań naukowych, jego jadłospis składa się z ok. 112 gatunków roślin. Najczęściej wybiera palmy, malwowce, turzycowate, bobowate i trawy. W porze suchej wzbogaca swój jadłospis o korę i korzenie, które wydobywa masywnymi ciosami.

Słonie to wielkie i ciężkie zwierzęta, więc ich zapotrzebowanie energetyczne jest ogromne. Osobniki żyjące w Azji dziennie pochłaniają do 200 kg materiału roślinnego i wypijają 100–150 litrów wody. Jeszcze większy apetyt ma słoń afrykański, który każdego dnia może zjeść do 280 kg pokarmu i wypić do 220 litrów wody.

Do rozcierania roślin używają czterech dużych zębów trzonowych, z których każdy składa się z czterech zrośniętych zębów. Mierzą ok. 10 cm szerokości i 30 cm długości, a każdy waży ok. 3 kg. 

Warto wiedzieć, że tak duży apetyt nie wynika wyłącznie z zapotrzebowania energetycznego. Układ pokarmowy słoni nie trawi znacznej części spożywanego przez nie pokarmu. To sprawia, że masa kału wydalanego przez te zwierzęta przekracza 100 kg. Ogromne potrzeby żywieniowe sprawiają, że słonie większość czasu spędzają na wędrówce w poszukiwaniu pokarmu. Te niezwykłe zwierzęta każdego dnia pokonują nawet 80 km.

Ile żyją słonie?

Słonie słyną z długowieczności. Najdłużej żyją gatunki zamieszkujące Afrykę. Średnia długość życia to w ich przypadku ok. 70 lat. Trzeba jednak podkreślić, że gdyby nie jeden szczegół, mogłyby żyć jeszcze dłużej. Nie, nie chodzi o ataki drapieżników, bo największe lądowe zwierzę nie ma naturalnych wrogów. Przedwczesna śmiertelność słoni ma związek z ich zębami.

Słonie tracą mleczne zęby, gdy osiągną 15. rok życia. Kolejny zestaw wystarcza im do ok. 30. roku życia. Kolejny rośnie do 40. roku życia zwierzęcia. Ten zostaje zastąpiony ostatnimi zębami. Słonie tracą ten komplet w wieku 65–70 lat. Co dzieje się później? Pozbawiony zębów słoń nie jest w stanie rozcierać masy roślinnej i wchłaniać substancji odżywczych. W rezultacie następuje śmierć głodowa. Niektóre okazy żyją dłużej, bo osiągają nawet 80 lat. Należy jednak podkreślić, że takie osobniki są spotykane wyłącznie w niewoli. Słonie indyjskie nie są tak długowieczne, jak ich afrykańscy kuzyni. Na wolności żyją średnio 40–50 lat. 

Mimo że osobniki trzymane w niewoli mogą żyć dłużej niż ich pobratymcy bytujący w naturalnym środowisku, to w 2008 roku świat obiegła niepokojąca informacja. Na łamach czasopisma naukowego „Science” ukazały się wyniki badań przeprowadzonych przez zespół pracujący pod przewodnictwem Georgii Mason z University of Guelph. Analizując dane z lat 2002–2008, amerykańscy i kanadyjscy naukowcy doszli do wniosku, że średnia długość życia trzymanych w niewoli samic słonia afrykańskiego to tylko 17 lat, z kolei słonia indyjskiego – 19 lat. Za niepokojący należy też uznać fakt, że zwierzęta urodzone w niewoli żyją krócej od urodzonych na wolności i przeniesionych do ogrodów zoologicznych.

Jak przebiega ciąża u słoni?

Słonie indyjskie osiągają dojrzałość płciową w wieku 12 lat, z kolei słonie afrykańskie – w wieku 14–15 lat. U tych pierwszych, ciąża trwa od 19 do 21 miesięcy. Zdaniem naukowców, rozbieżność ma związek z płcią słoniątka. Gdy na świat ma przyjść samiec, ciąża trwa dłużej.

Najczęściej rodzi się tylko jedno młode. Przypadki, w których na świat przychodzą dwa słoniątka, zdarzają się sporadycznie. W czasie porodu słonicę otaczają inne samice, które czuwają nad bezpieczeństwem matki i pomagają jej oczyścić potomka.

Z kolei młode słoni afrykańskich rodzą się po ok. 22 miesiącach. Samica rodzi jedno słoniątko i karmi je mlekiem do 5. roku życia. Przy czym należy wspomnieć, że już po 6 miesiącach zaczyna przyjmować pokarmy roślinne.

Inteligencja u słoni

Słonie są niezwykle inteligentnymi zwierzętami. Przemawia za tym kilka czynników.

  • Po pierwsze, w naturze i niewoli potrafią rozwiązywać problemy. Używają trąby jako narzędzia, którym m.in. łamią gałęzie, oddychają w trakcie nurkowania i odczuwają temperaturę. Poza tym, badania udowodniły, że potrafią działać wspólnie, by osiągnąć zamierzony cel.
  • Po drugie, są obdarzone samoświadomością. O ile większość gatunków reaguje na swoje lustrzane odbicie jak na wroga, to słonie potrafią się rozpoznać. Poza tym, są świadome ograniczeń, jakie stwarzają ich własne ciała. Udowodnił to prosty eksperyment przeprowadzony przez badaczy z Uniwersytetu Cambridge. Naukowcy przymocowali drążek do maty, na której stały zwierzęta. Zadanie polegało na podaniu przedmiotu człowiekowi. Słonie trafnie oceniły, że ich ciężar uniemożliwia im podniesienie drążka. 
  • Po trzecie, mają świetną pamięć. Słonie uczą się szybko i potrafią przechowywać wiedzę, by móc z niej skorzystać w przyszłości. 

O inteligencji słoni należy mówić też w kontekście emocjonalnym. Te niezwykłe zwierzęta czują żal po stracie członka stada, cieszą się z narodzin młodych i potrafią współczuć. Mało tego, gdy na swojej drodze napotkają szkielet słonia, choćby obcego, podchodzą do szczątków i gładzą je trąbami w okolicach kości czołowej lub ciosów.

Warto wspomnieć, że świetna pamięć słoni bywa też źródłem cierpienia dla tych zwierząt. Przechowują w niej nie tylko wiedzę, ale także bolesne zdarzenia. Takie psychologiczne retrospekcje są odpowiednikiem stresu pourazowego.

Jak wygląda sen słoni?

Warto wiedzieć, że słonie należą do najkrócej śpiących ssaków. W niewoli przesypiają od czterech do sześciu godzin na dobę, ale osobniki żyjące na wolności potrzebują zaledwie dwóch godzin snu na dobę. Co ciekawe, badacze zaobserwowali, że faza REM występuje u tych zwierząt co 3–4 dni, gdy śpią na leżąco, nie na stojąco. Skoro o tym mowa, nie można nie wspomnieć, że słonie potrafią spać w pozycji stojącej.

Dlaczego słoniom wystarczy tak krótki wypoczynek? Zdaniem naukowców z Uniwersytetu w Witwatersrand, ma to związek z ich wymiarami i masą.