Najwięcej gatunków można spotkać na lądzie, ale żyją też w gruncie, wodzie, a nieliczne gatunki zyskały nawet zdolność do aktywnego lotu. Mowa o ssakach – zwierzętach żyjących we wszystkich ekosystemach, które zdołały opanować wszystkie strefy klimatyczne naszej planety.
Czym są ssaki?
Mówiąc o ssakach (Mammalia), na myśli trzeba mieć gromadę zaliczaną do podtypu kręgowców, reprezentowaną przez ok. 8 tys. żyjących gatunków. Charakteryzują się szerokim zasięgiem występowania, obejmującym wszystkie ziemskie środowiska, i zróżnicowaną morfologią. W gromadzie ssaków można znaleźć niewielkie gatunki, klasyfikowane w rzędzie gryzoni, i prawdziwych gigantów z rzędu trąbowców i Cetartiodactyla.
Rodzaje ssaków
We współczesnej systematyce ssaków, zaproponowanej w 2020 roku przez autorów Illustrated Checklist of the Mammals (Burgina, Wilsona, Mittermaiera, Rylandsa, Lachera i Sechresta), występują dwie podgromady, określane na podstawie formy rozrodu: prassaki i ssaki żyworodne. Druga z wymienionych dzieli się na dwie infragromady: ssaki niższe i ssaki wyższe.
Prassaki to zwierzęta jajorodne. Ssaki żyworodne wykształcają łożysko żółtkowo-kosmówkowe (ssaki niższe) lub łożysko kosmówkowo-omoczniowe (ssaki wyższe).
W podgromadzie prassaków występuje tylko jeden rząd: stekowce. Bardziej rozbudowana jest infragromada ssaków niższych, w której występuje 7 rzędów:
- dydelfokształtne,
- skąpoguzkowce,
- torbikowce,
- kretoworokształtne,
- niełazokształtne,
- jamrajokształtne,
- dwuprzodozębowce.
Najbardziej rozbudowaną grupę stanowią ssaki wyższe. W tej infragromadzie występuje 19 rzędów, sklasyfikowanych w 4 nadrzędach:
- afrosorkowce,
- ryjkonosowe,
- rurkozębne,
- góralkowce,
- trąbowce,
- brzegowce,
- pancernikowce,
- włochacze,
- wiewióreczniki,
- latawce,
- naczelne,
- zajęczaki,
- gryzonie,
- owadożery,
- nietoperze,
- Cetartiodactyla,
- nieparzystokopytne,
- łuskowce,
- drapieżne.
Cechy charakterystyczne ssaków
Podobnie jak pozostałe gromady kręgowców, także ssaki wyróżniają się szeregiem charakterystycznych cech. Najbardziej typową dla nich jest metoda karmienia – młode odżywiają się wydzieliną wytwarzaną w gruczołach mlekowych matki. Wszystkie ssaki mają cztery kończyny, przy czym należy podkreślić, że w przypadku gatunków zdolnych do aktywnego lotu (rząd nietoperzy), przednie przekształciły się w skrzydła, a u niektórych ssaków morskich tylne uległy zanikowi.
Skórę ssaków porastają włosy, których zadaniem jest utrzymywanie ciepłoty ciała. Element ten jest charakterystyczny dla większości gatunków lądowych. U niektórych gatunków włosy uległy znacznej redukcji, a w przypadku gatunków morskich – zanikowi lub występują tylko w postaci szczątkowej (zwłaszcza w okresie prenatalnym). Niektóre gatunki wykształciły także włosy czuciowe, czyli wibrysy. Oprócz włosów, w skórze ssaków wykształciły się też gruczoły potowe i łojowe, a u niektórych gatunków – także wonne.
Współcześnie żyjące ssaki są zwierzętami stałocieplnymi. Należy jednak podkreślić, że niektóre gatunki wykształciły zdolność okresowego obniżania temperatury ciała w niesprzyjających warunkach.
Ssaki oddychają płucami, czyli pobierają tlen z powietrza atmosferycznego.
Czym żywią się ssaki?
Jako zwierzęta stałocieplne, ssaki zużywają znaczną część wytworzonej energii na ogrzanie ciała. Z tego względu potrzebują znacznie więcej pokarmu niż zwierzęta zmiennocieplne. Czym żywią się przedstawiciele tej gromady?
Wśród ssaków występują gatunki mięso-, roślino- i wszystkożerne. Pierwsze z wymienionych to drapieżniki i padlinożercy, żywiący się w przyswajalnym w ok. 90 proc. pokarmem zwierzęcym. Roślinożercy pobierają pokarm roślinny, który charakteryzuje się mniejszą przyswajalnością. Większość gatunków cechuje się wszystkożernością. Ta cecha wykształciła się pod wpływem różnej dostępności pokarmu w poszczególnych porach roku.
Rozmnażanie ssaków
Większość ssaków to zwierzęta żyworodne. Jedynym wyjątkiem są stekowce, które zachowały wiele gadzich cech, w tym jajorodność.
Zaplemnienie następuje wewnętrznie. Tuż po tym procesie dochodzi do zapłodnienia. Czas trwania ciąży jest różny u poszczególnych gatunków i zależy przede wszystkim od wielkości. Samice drobnych gryzoni wydają potomstwo na świat po ok. 3 tygodniach, natomiast samice słonia indyjskiego – po ok. 22 miesiącach.
Budowa ssaków
Poszczególne ssaki charakteryzują się różnym pokrojem, ale u wszystkich można wyróżnić szereg wspólnych cech, charakterystycznych dla tej gromady. W ciele ssaka można wyróżnić głowę, tułów i dwie pary kończyn. Poza wspomnianymi włosami, skóra ssaków wytwarza także inne formy rogowe. U niektórych gatunków są to rogi, poroże i kopyta, u innych paznokcie lub pazury i kolce. Łuski zachowały się tylko u nielicznych gatunków.
U wszystkich ssaków odcinek szyjny kręgosłupa składa się z siedmiu kręgów. Także u wszystkich występują też dwa kłykcie łączące czaszkę z kręgosłupem, a żuchwa składa się z jednego elementu kostnego. W czaszce ssaków występują zęby umieszczone w zębodołach, zróżnicowane morfologicznie i funkcjonalnie. Mowa o siekaczach, kłach, przedtrzonowcach i trzonowcach. Zęby nie występują tylko u fiszbinowców, łuskowców i u niektórych stekowców i włochaczy.
Wargi występują u większości ssaków. Jedynymi wyjątkami są stekowce i walenie.
Ciekawostki o ssakach
Powyżej wymieniliśmy kluczowe cechy wyróżniające gromadę ssaków. Na zakończenie mamy dla was kilka intrygujących ciekawostek na temat tych zwierząt.
- Ssaki funkcjonują w powszechnej opinii jako zwierzęta żyworodne. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że gatunki zaliczane do stekowców, tzw. prassaki, są jajorodne.
- Przeglądając ciekawostki o gadach, można natknąć się na informacje, według których gatunki reprezentujące tę gromadę są najniebezpieczniejszymi zwierzętami świata. To nieprawda. We wszystkich środowiskach, w których występuje, najniebezpieczniejszym gatunkiem jest Homo sapiens.
- Nie gady, a ssaki są zaliczane do największych zwierząt, jakie kiedykolwiek zamieszkiwały Ziemię. Absolutnym rekordzistą w tej kategorii jest żyjący współcześnie płetwal błękitny. Ogromny waleń może osiągać 33 m długości i masę dochodzącą do 190 t!
- Wiemy już, jaki jest największy ssak. Który gatunek dzierży miano najmniejszego? W tej kategorii króluje ryjówek etruski. Niewielki owadożerca z rodziny ryjówkowatych mierzy od ok. 3 do ok. 5 cm i osiąga masę dochodzącą do 2,5 g.
- Nietoperze są jedynymi ssakami zdolnymi do aktywnego lotu. Jednak nie można zapomnieć, że niektóre gatunki posiadły zdolność do poruszania się lotem ślizgowym.
- Wspólne cechy ptaków i ssaków? Tych jest wiele, ale wskazując najważniejsze, trzeba wymienić pochodzenie – obie gromady pojawiły się na Ziemi w wyniku ewolucji gadów.
- W kontekście gatunkowym, najliczniejszym rzędem ssaków są gryzonie.
- Nie tylko gady i płazy zdołały wykształcić jad. Jadowite są też niektóre ssaki. Do tej grupy zaliczają się nieliczne gatunki ryjówek i almików oraz samce dziobaka.
