Dżungla to jeden z najcenniejszych ekosystemów świata. Stanowi siedlisko niezliczonych, różnorodnych gatunków roślin i zwierząt. Od wieków pobudza też wyobraźnię twórców. Wystarczy wspomnieć „Księgę dżungli” czy legendę o Tarzanie.
Naturalne, pierwotne piękno dżungli kusi, by zobaczyć ją z bliska. Należy jednak pamiętać, że człowiek nie jest tam mile widzianym gościem. Zwierzęta dżungli, choć fascynujące, mogą być bardzo groźne. Z drugiej strony, działalność człowieka zepchnęła wiele z nich na skraj zagłady. Zacznijmy jednak od początku.
Czym jest dżungla?
Słowo „dżungla” kojarzy nam się jednoznacznie. To bujny, gęsty, tropikalny las. Miejsce o ogromnej bioróżnorodności – zarówno roślin, jak i dzikich zwierząt. Słowo to pochodzi od sanskryckiego słowa „jangala”, co oznacza „nieużytek”.
Dżungla / fot. Getty Images
Jednak dokładna definicja jest inna. Mianem dżungli określano formacje roślinne występujące w nadrzecznych terenach północno-wschodnich obszarów Azji Południowej. Początkowo nazywano tak tylko pierwotne lasy nadrzeczne. Z czasem określenie to przylgnęło także do lasów wtórnych z okazałymi roślinami zielonymi, lianami i światłolubnymi krzewami. W końcu mianem dżungli zaczęto określać każdy wilgotny las równikowy.
Gdzie na świecie występuje dżungla?
Oznacza to, że dżunglę spotkamy nie tylko w Azji, lecz i na innych kontynentach. Największe jej skupiska na świecie to:
- dorzecze Amazonki w Ameryce Południowej,
- dorzecze Kongo w Afryce,
- Archipelag Malajski między Azją Południowo-Wschodnią a Australią.
Są to miejsca odległe od siebie w sensie geograficznym. Mimo podobnego klimatu, ekosystemy dżungli mogą się więc znacznie różnić. Np. rośliny Amazonii nie są takie same jak te w dorzeczu Kongo. Podobnie wygląda to w przypadku zwierząt.
Jakie więc są zwierzęta dżungli? Poniżej podajemy przykłady pogrupowane geograficznie.
Zwierzęta dżungli afrykańskiej
Szympans
Bonobo / fot. Getty Images
To najbliższy krewny człowieka. Dzieli nas tylko 2,7 proc. różnic w genomie. Obecnie żyją dwa gatunki tych małp – szympans (Pan troglodytes) i bonobo (Pan paniscus). Oba są zagrożone wyginięciem. Bonobo wyglądem są bardzo zbliżone do szympansów zwyczajnych. Są jednak od nich znacznie mniejsze, osiągając maksymalnie 45 kg wagi i do 60 cm długości. Ich sylwetka jest zdecydowanie smuklejsza, a kończyny dłuższe. Szympansy pędzają czas zarówno na drzewach, jak i na ziemi. Jedzą owoce i liście, ale w skład ich diety wchodzi także mięso. Polują głównie samce. Stosują przy tym zasadzki i obławy. Szympansy były pierwszym gatunkiem, u którego zaobserwowano umiejętność posługiwania się narzędziami. Opisała to wybitna badaczka Jane Goodall.
Goryl
Goryle żyją w lasach subtropikalnych Afryki. Wyróżnia się dwa gatunki – goryl wschodni (Gorilla beringei), potocznie zwany górskim, i goryl zachodni (Gorilla gorilla), określany też jako nizinny. Dorosły samiec waży od 140 do 200 kg, samice osiągają ok. 100 kg. Aby utrzymać taką masę, muszą większość dnia poświęcić na jedzenie. Są wszystkożerne, ale główna część ich diety składa się z liści, pędów i owoców. Goryle są zagrożone wyginięciem. Przyczyną jest wycinanie lasów, wojny domowe i kłusownictwo.
Słoń leśny
Słonie afrykańskie sawannowe (Loxodonta africana) i słonie afrykańskie leśne (Loxodonta cyclotis) są uważane za dwa odrębne gatunki. Wcześniej był to ten sam gatunek słonia afrykańskiego. Leśne słonie są trochę mniejsze. Samce rzadko mierzą powyżej 2,5 m w kłębie. Mają też zaokrąglone uszy oraz mniejsze, prostsze i skierowane lekko ku dołowi ciosy. Słoń afrykański leśny jest klasyfikowany jako krytycznie zagrożony wyginięciem. Największym zagrożeniem dla niego są kłusownicy, dostarczający handlarzom kość słoniową.
Lampart
Lampart / fot. Getty Images
To czwarty największy kot świata. Lampart plamisty (Panthera pardus) zamieszkuje Afrykę i Azję. Istnieje dziewięć podgatunków lamparta. Długość jego ciała (nie licząc ogona) wynosi 92–190 centymetrów. Ogon lamparta mierzy od 64 do 99 centymetrów. Masa ciała waha się od 21 do 70 kilogramów. Samce są większe i cięższe niż samice. Sierść lamparta jest lśniąca, pokryta ciemnymi cętkami bez plamek w środku. Prowadzi samotniczy tryb życia. To także gatunek zagrożony wyginięciem.
Hipopotamek karłowaty
Hipopotamy karłowate (Choeropsis liberiensis) wyglądem przypominają swych „pełnowymiarowych” kuzynów. Są jednak znacznie mniejsze. Ich waga nie przekracza 300 kg, a długość 175 cm. To samotnicy, prowadzący nocny tryb życia. Są roślinożercami. Na wolności żyje mniej niż 3 tys. hipopotamów karłowatych. Zagraża im utrata siedlisk i kłusownictwo.
Zwierzęta dżungli azjatyckiej
Gaur
Gaur (Bos gaurus) to dzika odmiana azjatyckiego bydła. Jest większy od żubra czy bizona. Może mieć do 3 m długości ciała i 1,5 tys. kg wagi. Jego sierść jest szaro– lub rudobrązowa. Ma garb i duże rogi. Żyje w stadach na terenach porośniętych bambusami, krzewami i niskimi drzewami. Z racji zagrożenia podejmowane były próby sklonowania gaurów.
Dzioborożec
Dzioborożce wielkie (Buceros bicornis) rozmiarami przypominają indyki. Są czarno-biało-żółte, a nad dziobami mają ogromne żółto-czarne, lśniące hełmy. To od nich pochodzi nazwa gatunku. Dzioborożec ma nietypowy pomysł na wychowywanie piskląt. Po złożeniu jaj samica jest „zamurowywana” w dziupli drzewa przez samca za pomocą gliny. Odtąd przez 8 tygodni karmi on rodzinę.
Pyton siatkowy
Pyton / fot. Getty Images
Pyton siatkowy (Python reticulatus) to jeden z najdłuższych węży świata. Dawniej gady te mierzyły do 9 metrów, a teoretycznie mogłyby osiągnąć nawet 10 metrów. Obecnie przeciętny okaz żyjący na wolności osiąga niewiele ponad 6 metrów. Te węże zaliczane do dusicieli są w stanie zabić i pożreć człowieka.
Tygrys
Tygrys / fot. Getty Images
Tygrys azjatycki (Panthera tigris) to jeden z największych współczesnych drapieżników. Dorosłe samce ważą do 300 kilogramów przy 3 metrach długości ciała, ale mogą być jeszcze większe. Tygrys jest w stanie skoczyć na 5 metrów wzwyż i aż 8-9 metrów w dal. Te groźne dla człowieka drapieżniki są dziś zagrożone. Utraciły aż 93 proc. swojego pierwotnego terytorium zajmującego niemalże całą kontynentalną część południowo-wschodniej Azji. W niewoli jest ich więcej niż na wolności.
Orangutan
Orangutan / fot. Getty Images
Orangutany borneańskie (Pongo pygmaeus) są największymi zwierzętami żyjącymi wyłącznie na drzewach. Są inteligentne. Potrafią korzystać z narzędzi: używają liści do wycierania odchodów, wiązki liści jako parasola czy kija jako drapaczki pleców. Na wolności wykazują różne wzorce kulturowe. Samce osiągają średnio 75 kg wagi i 1,2–1,7 metra długości. Orangutan z Borneo znajduje się wśród gatunków zagrożonych wyginięciem. Dzieli go zaledwie krok od klasyfikacji jako wymarłego na wolności.
Zwierzęta dżungli południowoamerykańskiej
Tapir
Tapiry anta (Tapirus terrestris) zamieszkują tereny Ameryki Południowej. Osiąga do 2,5 m długości i może ważyć nawet 320 kg. Jego zwracającą uwagę cechą budowy jest niewielka trąba, wykształcona z górnej wargi i nosa. Tapir chwyta nią swe pożywienie, czyli rośliny. To zwierzę nieparzystokopytne. Ma trzy palce z tyłu i cztery z przodu.
Jaguar
Jaguar (Panthera onca) to trzeci największy kot świata (po lwie i tygrysie). Osiąga długość do 185 cm i wysokość do 76 cm. Jego masa ciała może przekraczać 100 kg. Sprawnie pływa, uwielbia obszary bagienne i obfitujące w zbiorniki wodne. Poluje przede wszystkim na ziemi. Rdzawożółte futro pokryte cętkami stanowi w dżungli świetny kamuflaż i jaguara trudno wypatrzyć.
Tukan
Tukan wielki (Ramphastos toco) osiąga do 63 cm długości i 760 g wagi. Ma duży, żółto-pomarańczowy dziób z czarną końcówką. Tukany jedzą tropikalne owoce, rozsiewając nasiona roślin. Chętnie też plądrują gniazda innych ptaków, takich jak ary hiacyntowe.
Wyjec płaszczowy
Wyjce (Alouatta palliata) to małpy, które nazwę zawdzięczają zdolności do wydawania imponujących odgłosów. Dzięki temu nawołujące samce wydają się sporo większe niż naprawdę są. Dorastają do 63 cm długości i mogą ważyć do 9 kg. To roślinożercy. Żyją w koronach drzew, w stadach liczących 10–20 osobników.
Ptasznik goliat
Ptasznik / fot. Getty Images
Ptasznik goliat (Theraphosa blondi) to jeden z największych pająków na świecie. Dorosły osobnik może osiągać długość do 30 cm i masę 250 g. Młode osobniki charakteryzują się szarym ubarwieniem, dorosłe – brązowym o różnych odcieniach. Jad tego pajęczaka nie jest zagrożeniem dla życia lub zdrowia dorosłego człowieka.
