Każda konstelacja zasługuje na szczególną uwagę, ale nie ulega wątpliwości, że Perseusz jest jedną z najchętniej obserwowanych. Nie jest to specjalnie zaskakujące. Mówimy tu o jasnym (a przez to dobrze widocznym) gwiazdozbiorze. Z Perseuszem związane jest też niezwykle charakterystyczne zjawisko, każdego roku zwracające uwagę nie tylko miłośników astronomii, ale także osób, które na co dzień nie interesują się kosmosem.
Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Perseusza?
Gwiazdozbiór Perseusza (Perseus) jest konstelacją nieba północnego, która w połowie przecina Drogę Mleczną. Sąsiaduje z nim gwiazdozbiór Andromedy i Kasjopei. Inne konstelacje sąsiadujące to: Trójkąt, Baran, Byk, Woźnica, Żyrafa.
Jako gwiazdozbiór okołobiegunowy Perseus nie zachodzi poniżej horyzontu, więc z naszej szerokości geograficznej jest widoczny przez cały rok. W Polsce najlepsze warunki do prowadzenia obserwacji panują jesienią, od października do grudnia, gdy konstelacja znajduje się wysoko na nocnym niebie.
W warunkach dobrej pogody i na obszarze oddalonym od źródeł światła, obserwacje można prowadzić bez lornetki czy teleskopu. Nieuzbrojonym okiem dostrzeżemy ok. 90 gwiazd. Jak odnaleźć gwiazdozbiór Perseusza?
Żeby go zobaczyć, trzeba znaleźć na nocnym niebie charakterystyczny kształt litery Y. Perseusz przypomina też łuk zakończonego dwiema gromadami gwiazd. W jego centralnej części znajduje się Mirfak – najjaśniejsza ze wszystkich gwiazd konstelacji.
Inna metoda wymaga uprzedniego odnalezienia gwiazdozbioru Kasjopei, który na nocnym niebie układa się w kształt litery W. Następnie wystarczy wyznaczyć linię w kierunku wschodnim, by natrafić na Perseusza.
Dane obserwacyjne:
- rektascensja – 3h 35 m,
- deklinacja – +45 stopni.
Charakterystyka gwiazdozbioru Perseusza
Perseusz jest jednym z największych gwiazdozbiorów nieba północnego. Jego powierzchnia to ok. 615 stopni kwadratowych, co daje mu 24. miejsce na liście 88 konstelacji uznawanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Dla porównania, wielka konstelacja dalekiej północy – gwiazdozbiór Smoka – ma powierzchnię niemal 1083 stopni kwadratowych, co pozwala mu uplasować się na ósmej pozycji w tym zestawieniu.
Gwiazdozbiór Perseusza jest przedstawiany jako postać rycerza, który w prawej ręce trzyma miecz, a w lewej – głowę mitycznej Meduzy. Ostrze miecza jest wyznaczane przez dwie bliźniacze gromady: NGC 869 i NGC 884. Łbem potwora ma być gwiazda zmienna Algol (beta Perseusza).
Najjaśniejszą gwiazdą konstelacji jest Mirfak (Alfa Persei). Żółtobiały nadolbrzym typu widmowego F5 jest ok. 5300 razy jaśniejszy od Słońca. Od centralnej gwiazdy Układu Słonecznego dzieli go ok. 506 lat świetlnych. Wraz z otaczającą ją gromadą, leży w centralnej części gwiazdozbioru.
Inna charakterystyczna gwiazda w konstelacji to Algol, czyli Beta Persei. Nazwa drugiej najjaśniejszej gwiazdy konstelacji wywodzi się od arabskiego „Ra᾽s al Ghul”, co można przetłumaczyć jako „głowa demona”. Ma ona związek z wyraźnie widocznymi zmianami jasności. Starożytni wierzyli, że to zjawisko ma negatywny wpływ na ludzi. Algol to gwiazda zmienna zaćmieniowa. Składa się z jasnego białego karła i nieco chłodniejszego podolbrzyma. W obu składnikach dochodzi do okresowego osłabienia jasności.
Mówiąc o interesujących obiektach związanych z Perseuszem, nie można pominąć Perseidów, czyli „łez świętego Wawrzyńca”. To jeden z najbardziej znanych rojów meteorów. Pojawia się od 23 lipca do 22 sierpnia, przy czym maksimum przypada na 12 i 13 sierpnia. Radiant roju, czyli punkt, z którego pozornie rozbiegają się drogi meteorów, znajduje się właśnie w obszarze Perseusza. Przy dobrej pogodzie, Perseidy tworzą na niebie niesamowity spektakl. Obserwacje najlepiej prowadzić z dala od źródeł światła.
Pochodzenie gwiazdozbioru Perseusza
Kult nieba i jego obiektów obowiązywał w wielu dawnych religiach. Starożytni wpatrywali się w gwiazdy, szukając w nich odzwierciedlenia swoich bogów, władców i bohaterów. Każdy lud nadawał im inne znaczenie, dostosowane do lokalnej mitologii. Współczesne nazwy konstelacji wywodzą się przede wszystkim z mitów starożytnej Grecji.
W Helladzie, Perseusz był herosem czczonym niemal tak samo, jak Herakles. Syn księżniczki Danae i Zeusa, boga nad bogami, jest przedstawiany jako pogromca Meduzy, tytana Atlasa i króla Polidektesa. Miał założyć Mykeny. W jaki sposób trafił na sklepienie niebieskie?
Mitologia i znaczenie
Jeszcze przed narodzinami Perseusza, Akrizjos – dziadek herosa – otrzymał od wyroczni przepowiednię, która wróżyła mu śmierć z rąk własnego wnuka. By uniknąć przeznaczenia, po narodzinach Perseusza polecił zamknąć go w skrzyni wraz z Danae (matką półboga) i wrzucić do morza.
Za sprawą Zeusa, skrzynia została wyrzucona na brzeg Serifos. Danae i Perseuszem zaopiekował się Diktys, brat Polidektesa (władcy wyspy).
Tyran nie był przychylny Perseuszowi. Gdy ten był już dorosłym mężczyzną, Polidektes uknuł intrygę, by zmusić go do podjęcia pozornie samobójczej misji. Perseusz miał zgładzić Meduzę, najmłodszą z gorgon, której spojrzenie zamieniało w kamień.
Syn Zeusa i Danae nie mógł powrócić żywy. Otrzymał jednak wsparcie od bogów. Atena podarowała mu tarczę z brązu, od Hefajstosa otrzymał diamentowy miecz, a od Hermesa – skrzydlate sandały. Według innego mitu, Hermes podarował mu stalowy sierp, Atena – tarczę, a nimfy – uskrzydlone sandały, torbę i hełm, dzięki któremu był niewidzialny.
Perseusz zdołał uśmiercić Meduzę, odcinając jej głowę. W drodze powrotnej napotkał tytana Atlasa. Jako syn Zeusa, nie został przez niego ciepło powitany. Wcześniej tytan otrzymał przepowiednię, według której potomek boga nad bogami miał złupić jego drzewo, obradzające w złote liście i owoce. Niezwykła roślina rzeczywiście spodobała się Perseuszowi, ale Atlas szczelnie ogrodził swój ogród i polecił smokowi objęcie straży. Perseusz wpadł w złość. Pokazał tytanowi głowę pokonanego potwora, która wciąż miała moc zmieniania w kamień. Oczy gorgony zmieniły Atlasa w górę nazwaną od jego imienia.
Przelatując nad brzegiem morza w Etiopii, dostrzegł płaczącą dziewczynę, nagą i przykutą do skały. Była to Andromeda, córka Cefeusza i Kasjopei. Heros obiecał ojcu księżniczki, że ją uwolni, ale w zamian zażądał jej ręki.
Gdy wrócił na Serifos, odkrył intrygę i w gniewie zamienił króla i wszystkich dworzan w kamienne posągi. Wraz z matką i żoną wrócił do Agros, gdzie w trakcie igrzysk olimpijskich przypadkowo trafił dyskiem w głowę Akrizjosa. Dziadek herosa nie przeżył, a przepowiednia wyroczni dopełniła się.
Perseusz i Andromeda doczekali się licznego potomstwa. Za życia ludzie oddawali mu należną półbogowi cześć, a po śmierci trafił na sklepienie niebieskie.
