Gwiazdozbiór Andromedy jest gwiazdozbiorem nieba północnego. To 19. pod względem wielkości gwiazdozbiór na niebie. Zajmuje obszar 722 stopni kwadratowych, a jego najjaśniejszą gwiazdą jest Alpheratz (Sirrah).
Andromeda to konstelacja duża i wyrazista - łatwo ją zauważyć na niebie. Najciekawszym obiektem w niej jest Galaktyka Andromedy, leżąca około 2,5 miliona lat świetlnych od Ziemi.
Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Andromedy?
Gwiazdozbiór Andromedy jest gwiazdozbiorem nieba północnego, który znajdziemy w pobliżu gwiazdozbioru Perseusza, Kasjopei, Jaszczurki, Ryby, Pegaza i Trójkąta. Gwiazdozbiór Woźnicy, Wieloryba, Jaszczurki, Trójkąta, Andromedy, Cefeusza, Kasjopei i Perseusza tworzą razem rodzinę konstelacji Perseusza.
Andromeda to 19. pod względem wielkości gwiazdozbiór na naszym niebie. Możemy go dostrzec na polskim niebie od lata do zimy, przy czym najlepiej widoczny jest w miesiącach jesiennych. Konkretnie gwiazdozbiór można obserwować od sierpnia (wówczas jest widoczny rankiem) do stycznia (widzimy go wtedy wieczorem). Jest widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 36° S a 90° N.
Słynne gwiazdozbiory nieba północnego to między innymi gwiazdozbiór Oriona, gwiazdozbiór Lutni czy właśnie gwiazdozbiór Andromedy. Andromeda jest szczególnie chętnie poszukiwana, ponieważ możemy w niej dostrzec drobną, jasną mgiełkę - to Galaktyka Andromedy, którą da się zobaczyć gołym okiem, ale możemy też wygodnie ją obserwować przez małe lornetki. Znajdziemy ją w północnej części tej konstelacji - blisko granicy gwiazdozbioru Andromedy z gwiazdozbiorem Kasjopei. To galaktyka większa od Drogi Mlecznej, ale jednocześnie posiadająca mniejszą masę.
Najjaśniejsze gwiazdy Andromedy uzupełniają czworokąt konstelacji Pegaza. Razem z Pegazem Andromeda tworzy coś na kształt wozu z dyszlem. Gwiazdozbiór wybiega z północno-wschodniego rogu kwadratu konstelacji Pegaza, kierując się w stronę gwiazdozbioru Perseusza.
Jeśli narysowalibyśmy linię, przechodzącą przez Gwiazdę Polarną oraz przez gwiazdę Cih, która lśni najjaśniej w gwiazdozbiorze Kasjopei, dotarlibyśmy właśnie do konstelacji Andromedy, a konkretnie do znajdującej się w niej gwiazdy Mirach. Najlepiej jest najpierw znaleźć konstelację Kasjopei, która posiada charakterystyczny kształt litery W. Andromeda znajduje się tuż obok.
Charakterystyka gwiazdozbioru Andromedy
Gwiazdy konstelacji Andromedy leżą praktycznie w jednej linii - łatwo jest zatem znaleźć i dostrzec cały gwiazdozbiór. Gołym okiem można dostrzec w konstelacji około 100 gwiazd. Niektóre z nich są oczywiście jaśniejsze od innych.
Najjaśniejszą gwiazdą w całej konstelacji Andromedy jest Alpheratz, znana również jako Sirrah. Gwiazda ta uzupełnia figurę Pegaza - tworzy razem z nim wielki kwadrat. Dawniej należała zresztą do gwiazdozbioru Pegaza, a jej nazwa pochodzi jeszcze z tamtych czasów. Arabskie określenie "surrat al-faras" oznacza tyle co "pępek konia". W tej chwili zaś Alpheratz tworzy głowę Andromedy.
Kolejną, istotną gwiazdą znajdującą się w gwiazdozbiorze Andromedy jest Mirach. To druga co do jasności gwiazda w tej konstelacji, której odległość od Słońca wynosi około 197 lat świetlnych. Nazwa "Mirach" pochodzi od arabskiego słowa "miʾzar", oznaczającego "pas". Chodzi tu oczywiście o pas Andromedy. Mirach to czerwony nadolbrzym, który odpowiada biodru Andromedy.
Kolejną jasną gwiazdą w tym gwiazdozbiorze jest Almach. Gwiazda ta odległa jest od Słońca o około 350 lat świetlnych. To gwiazda wielokrotna, której nazwa wywodzi się również z języka arabskiego. W języku arabskim "ʿināq al-arḍ" oznacza "ryś stepowy", "karakal". Nazwa nawiązuje bowiem do gatunku drapieżnego ssaka z rodziny kotowatych. Arabowie znali jednak tą gwiazdę również pod inną nazwą - "Rijl al Musalsalah", czyli "Stopa kobiety".
W konstelacji Andromedy znajdziemy wiele ważnych i interesujących obiektów. Przede wszystkim Galaktykę Andromedy. To galaktyka spiralna, znana również jako Messier 31 lub M31. Czasami można się też spotkać z nazwą NGC 224. Dawniej Galaktyka Andromedy zwana też była Wielką Mgławicą w Andromedzie. Galaktyka Andromedy ma znacznie więcej gwiazd niż Droga Mleczna, w której znajduje się Ziemia.
Te dwie galaktyki znajdują się na kursie kolizyjnym. Tak naprawdę - jak zdołali ustalić naukowcy - proces zderzenia tych dwóch struktur już się rozpoczął. Ostatecznie te dwie galaktyki połączą się - będzie to miało miejsce za około 4 miliardy lat. Stworzą wspólnie galaktykę eliptyczną. Niektórzy nazwali ją już roboczo "Milkdromeda".
Galaktyka Andromedy jest największą i najjaśniejszą galaktyką, widoczną na niebie północnym. To najbardziej oddalony obiekt, który można dostrzec z Ziemi gołym okiem. Odkryto w niej wiele źródeł promieniowania X. Najprawdopodobniej to czarne dziury. W gwiazdozbiorze Andromedy znajduje się także mgławica planetarna NGC 7662, nazywana także Mgławicą Niebieskiej Kuli Śnieżnej lub Błękitną Śnieżką. Na zdjęciach wykonanych przy pomocy Teleskopu Hubble'a wygląda jak niebieski dysk - jak patrzące na nas oko.
Warto również wspomnieć o Andromedydach. Jest to już niemal wygasły rój meteorów o radiancie w gwiazdozbiorze Andromedy, który powstał około 1846 roku z rozpadu komety Bieli. Stąd też rój znany jest także jako Bielidy. W roku 1872 wywołał silny deszcz meteorów. Do dzisiaj można zauważyć jego małą aktywność od połowy listopada. Maksimum roju przypada na 2 grudnia.
Pochodzenie gwiazdozbioru Andromedy
Gwiazdozbiór Andromedy został tak nazwany z uwagi na mit grecki. Konstelację tą ustanowili zresztą starożytni Grecy. Żyjący w II wieku naszej ery słynny astronom Ptolemeusz, który jest autorem kompendium wiedzy o astronomii "Mathematike Syntaxis" (traktat znany jest również jako "Almagest"), wymienił gwiazdozbiór Andromedy wśród 48 innych konstelacji.
Pochodzenie gwiazdozbioru nierozerwalnie związane jest z greckim mitem o Andromedzie. Stąd też Andromedę otaczają związane z nią mitologicznie postacie, jak Perseusz, Kasjopea czy Pegaz. Od potwora morskiego, który miał ją pożreć (gwiazdozbiór Wieloryba) konstelację Andromedy oddziela tylko konstelacja Ryb. Warto wiedzieć, że na średniowiecznych przedstawieniach nieba Andromeda była ukazywana razem z dwiema skałami, do których została przykuta.
Mitologia i znaczenie
Gwiazdozbiór Andromedy został tak nazwany na cześć Andromedy - córki króla Etiopii, Cefeusza oraz Kasjopei. To postać z mitologii greckiej. Cefeusz - zgodnie z mitem - również został po śmierci przemieniony w gwiazdozbiór i identyfikowany jest z gwiazdozbiorem Cefeusza. Podobnie zresztą jak Kasjopeja, matka Andromedy, która również znalazła się na niebie. Gwiazdozbiór Andromedy sąsiaduje na nieboskłonie z jedną i drugą konstelacją, jak również z Perseuszem, Pegazem i Wielorybem, którzy są w mitach powiązani z Andromedą.
Andromeda była piękną królewną. Jej matka chwaliła się nawet, że jest piękniejsza od Nereid - nimf morskich, które były córkami Nereusa i Doris, i były znane z wielkiej urody. Nimfy poprosiły więc boga mórz, jezior i rzek Posejdona, żeby ukarał królową Kasjopeję za jej pychę. Posejdon zesłał więc na kraj Cefeusza i Kasjopei potwora morskiego - Ketosa. Król i królowa szukali rozpaczliwie sposobu, by ocalić swój kraj. Wyrocznia oznajmiła, że jest na to szansa - konieczne będzie jednak złożenie w ofierze pięknej Andromedy. Gdy lud dowiedział się o tym, wymusił na rodzicach postąpienie zgodnie ze słowami Wyroczni. Andromedę przykuto więc do skały jako ofiarę dla potwora.
Piękna królewna czekała na swoje przeznaczenie. Ocalił ją jednak Perseusz - syn Danae i Zeusa. Podróżujący przez Libię i Etiopię Perseusz zauważył śliczną Andromedę i zakochał się w niej. Zmierzył się z potworem i po ciężkiej walce zgładził go. Gdy ją oswobodził, udali się razem do pałacu jej ojca, który zgodził się, by wybawca Andromedy został jej mężem. Do ślubu doszło - mimo spisku zawiązanego przez Fineusa, który był wcześniej zaręczony z dziewczyną.
Warto wiedzieć, że nie bez powodu Pegaz również jest ulokowany na niebie w pobliżu konstelacji Perseusza i Andromedy. To właśnie na Pegazie - skrzydlatym koniu, zrodzonym z krwi Meduzy, której Perseusz odciął głowę - bohater wracał do domu i z jego grzbietu ujrzał piękną Andromedę.
Mit o Andromedzie został najprawdopodobniej zainspirowany mitologią babilońską, ugarycką lub filistyńską. Andromeda została żoną Perseusza i razem z nim udała się do Argos, a później do Tyrynsu. Małżonkowie żyli zgodnie i spokojnie. Mieli razem 7 dzieci, w tym córkę Gorgofonę, która została królową Sparty, a także 6 synów: Persesa, Alkajosa, Stenelosa, Helehosa, Mestora i Elektryona.
Po śmierci Andromeda została umieszczona na niebie i stała się gwiazdozbiorem nieba północnego. Tuż przy niej możemy znaleźć również jej męża, Perseusza, jej matkę, ojca oraz Wieloryba. Mianem "Ketosa" starożytni Grecy określali bowiem wszystkie wielkie stwory morskie - w tym również wieloryby. W języku łacińskim gwiazdozbiór ten nazywa się nawet "Cetus".
