Łącząc najjaśniejsze gwiazdy Bliźniąt wyobrażonymi liniami, na niebie dostrzeżemy kształt przypominający ludzi rysowanych przez małe dzieci. Mityczne bliźnięta jawią się jako dwa „patyczaki” – proste postaci, które trzymają się za ręce. Już sam asteryzm Gemini prezentuje się niezwykle widowiskowo. Warto jednak wiedzieć, że w obszarze konstelacji mieści się wiele niesamowitych obiektów, których obserwacja może dać wiele frajdy. 

Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Bliźniąt?

Bliźnięta (Gemini) to zimowy gwiazdozbiór nieba północnego. Konstelacje, które sąsiadują z nim na firmamencie, to:

Gwiazdozbiór BliźniątGwiazdozbiór Bliźniąt / fot. Getty Images

Słońce przebiega na tle konstelacji od 21 czerwca do 20 lipca. W Polsce Bliźnięta można obserwować od jesieni do wiosny, przy czym należy podkreślić, że najbardziej dogodne warunki panują zimą (w grudniu i styczniu), kiedy gwiazdozbiór góruje około północy. W warunkach dobrej pogody i z dala od źródeł światła, nieuzbrojone oko dostrzeże ok. 70 gwiazd. Jak znaleźć je na nocnym niebie?

Jako że większość gwiazd składających się na konstelację Gemini charakteryzuje się jasnością mniejszą niż 4 magnitudo, nie jest to zbyt trudnym zadaniem. Bliźniąt należy szukać dokładnie pomiędzy gwiazdozbiorami Raka i Byka.

Jeżeli jednak odszukanie Gemini będzie zbyt trudne, można sobie pomóc, namierzając dwie gwiazdy: Syriusza w Wielkim Psie i Procjona w Małym Psie. Wystarczy wyobrazić sobie łuk przechodzący przez te obiekty. Wskaże on dwie najważniejsze gwiazdy Bliźniąt – Kastora i Polluksa.

Alternatywnie można odszukać konstelację Oriona. Łącząc linią gwiazdy Rigiel i Alnitak, natrafimy na Polluksa. Z kolei linia wyznaczona między gwiazdami Mintaka i Betelgeza wskaże na Kastora.

Dane obserwacyjne:

  • rektascensja – 7 h,
  • deklinacja – +20 stopni.

Charakterystyka gwiazdozbioru Bliźniąt

Gwiazdozbiór Bliźniąt zajmuje na niebie powierzchnię ok. 514 stopni kwadratowych. To daje mu trzydziestą pozycję wśród wszystkich 88 konstelacji, które są oficjalnie uznawane przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Za Gemini znajduje się Żagiel (ok. 499 stopni kwadratowych) i gwiazdozbiór Skorpiona (ok. 497 stopni kwadratowych).

Jasne gwiazdy Bliźniąt tworzą niezwykle charakterystyczny asteryzm. Łącząc je liniami, zobaczymy na niebie parę złączonych dłońmi bliźniąt. Ich głowy wyznaczają dwa najjaśniejsze ciała niebieskie w konstelacji – Polluks i Kastor. 

Z tej dwójki, to właśnie Polluks (Beta Geminorum) świeci najjaśniejszym światłem. Mówimy tu o siedemnastej pod względem jasności gwieździe nocnego nieba, oddalonej od Słońca o 33,8 roku świetlnego. Należy wspomnieć, że ten olbrzym o typie widmowym K0 jest najbliżej położonym od Ziemi tego typu obiektem. Polluks jest 46 razy jaśniejszy od Słońca i o ok. 70 proc. masywniejszy niż centralna gwiazda Układu Słonecznego.

Kastor (Alfa Geminorum) jest drugą pod względem jasności gwiazdą konstelacji Bliźniąt. To niezwykle interesująca gwiazda wielokrotna, składająca się z sześciu składników: układu dwóch gwiazd spektralnie podwójnych i niezwiązanego fizycznie z nimi układu podwójnego z czerwonym karłem, będącym podwójną gwiazdą typu zaćmieniowego.

W granicach gwiazdozbioru znajduje się wiele interesujących obiektów. Do najciekawszych należy NGC 2168 (Messier 35). To jasna gromada otwarta o średnicy większej niż średnica tarczy Księżyca, którą można zaobserwować nieuzbrojonym okiem. Lepsze rezultaty można osiągnąć posługując się choćby małym teleskopem. Można wówczas zobaczyć dziesiątki gwiazd w rozpryskach i pętlach. 

Interesująco przedstawia się też NGC 2392, czyli Mgławica Eskimos. Mowa o mgławicy planetarnej, powstałej z zewnętrznych warstw gwiazdy kończącej etap syntezy jądrowej. Używając 20-centymetrowego teleskopu, można zauważyć jasnoniebieski dysk z niezbyt wyraźnymi krawędziami z jaśniejszym dyskiem wewnętrznym i gwiazdą centralną.

Pochodzenie gwiazdozbioru Bliźniąt

Gwiazdozbiór Bliźniąt po raz pierwszy został skatalogowany w II stuleciu naszej ery, przez Ptolemeusza. Należy jednak podkreślić, że ta konstelacja była obserwowana jeszcze przed czasami, w których żył grecki astronom i matematyk. Właściwie każda starożytna cywilizacja dopatrywała się pary w charakterystycznym układzie. Egipcjanie widzieli w nim dwa kiełkujące ziarna, symbolizujące odradzające się życie. Z kolei Fenicjanie widzieli w gwiazdach parę kozłów.

Gwiazdozbiór zyskał nieco bardziej „ludzki wymiar” w starożytnej Babilonii. Babilończycy interpretowali ten układ jako parę bogów podziemia – Lugalirra i  Meslamtaea. Boscy bracia mieli zasiadać po dwóch stronach bramy prowadzącej do świata umarłych. Każdy, kto chciał ją przekroczyć, był przez nich cięty na kawałki. Z kolei Hellenowie dostrzegli w konstelacji parę bliźniąt, pojawiających się w ich mitach. Mowa o Kastorze i Polluksie.

Mitologia i znaczenie

Choć obu określa się mianem Dioskurów, czyli synów samego Zeusa, to należy podkreślić, że według niektórych wersji mitu tylko jeden z nich był potomkiem najwyższego ze wszystkich bogów olimpijskich. Mieli wspólną matkę – spartańską królową Ledę. Żona Tyndareosa miała potajemnie spotykać się z Zeusem, który na czas schadzek przybierał postać łabędzia. Owocem tego romansu miał być nieśmiertelny Polluks. W tym samym czasie Leda porodziła jeszcze jednego syna – śmiertelnego Kastora, potomka swojego męża.

Jako młodzi chłopcy, Kastor i Polluks byli nierozłączni. Mimo że identyczni, byli obdarzeni nieco innymi umiejętnościami. Polluks był mistrzem w walce wręcz. Z kolei Kastor biegle opanował jazdę konną i w sposób mistrzowski władał mieczem. Podobno uczył posługiwania się białą bronią samego Heraklesa.

Obaj zyskali sławę jako wybitni wojownicy, więc często proszono ich o pomoc w sprawach teoretycznie beznadziejnych. Jazon zachęcił ich do udziału w wyprawie Argonautów, której celem było zdobycie złotego runa. Gdyby nie ich pomoc, misja nie zakończyłaby się sukcesem.

Jednym z ostatnich zadań Dioskurów było porwanie Leukippid – sióstr Fojbe i Hilajry. Były narzeczonymi Idasa i Linkeusa. Chcąc je odzyskać, przypuścili atak na braci. Kastor zginął z ręki Idasa. Polluks zdołał uśmiercić Linkeusa, ale w tym momencie walka została przerwana przez samego Zeusa. Bóg nad bogami nie chciał patrzeć na śmierć swojego syna.

Polluks nie mógł pogodzić się ze stratą brata. W końcu poprosił swojego ojca, by ten pozwolił mu na podzielenie się darem nieśmiertelności z Kastorem. Zeus przystał na tę prośbę i umieścił braci pośród gwiazd. 

Warto wspomnieć, że Grecy widzieli w gwiazdozbiorze bliźniąt nie tylko Kastora i Polluksa. Niektórzy dopatrywali się w nim postaci Apolla i Heraklesa.