Czym są grobowce megalityczne?

Mianem megalitów lub grobowców megalitycznych określa się monumentalne konstrukcje grobowe wznoszone z wielkich głazów i nasypów ziemnych. Po raz pierwszy pojawiły się w Europie około 4800–4300 lat p.n.e. na obszarze północno-zachodniej Francji. Na obecnych terenach południowej i środkowej Anglii, północnych i środkowych Niemczech, Danii oraz Polski ludzie zaczęli je wznosić w początkach IV tysiąclecia p.n.e., czyli blisko 6 tysięcy lat temu. Oznacza to, że te budowle są starsze nawet od piramid egipskich.

Grobowce megalityczne w Polsce

Największymi grobowcami megalitycznymi w Polsce są grobowce określane jako „kujawskie”. Nazwa ta wzięła się od Kujaw, gdzie odkryto dużą liczbę tego typu budowli. Wznoszono je na planie wydłużonego trapezu i ustawiano dookoła wielkie głazy. Były szerokie na kilka, a nawet kilkanaście metrów i osiągały nawet 150 m długości. Ich wysokość dochodziła do 3 m. Grobowce skrywały pod sobą pojedyncze pochówki osób należących do ówczesnej elity.

W odkryciu megalitów Wielkopolski pomógł LiDAR, czyli laser

Największe skupiska grobowców megalitycznych znamy z obszaru Pomorza Zachodniego i Środkowego, Małopolski oraz Kujaw i terenów przyległych do nich na zachodzie i północy. Aż do 2019 r. archeolodzy nie znaleźli żadnej tego typu konstrukcji w Wielkopolsce. 

Wtedy ekipa archeologów z Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Muzeum Archeologicznego w Poznaniu namierzyła pierwsze grobowce kujawskie w Wielkopolsce. Było to możliwe dzięki lotniczemu skanowaniu laserowemu (ALS). Metoda ta umożliwia dokładne poznanie ukształtowanie terenu dzięki urządzeniu LiDAR podczepionemu do samolotu.Technologia umożliwia odfiltrowanie takich przeszkód, jak gęsta roślinność czy las. Dzięki niej archeolodzy mogą dostrzec np. bardzo silnie zniszczone starożytne grobowce, które są niemal niewidoczne w terenie.

Początkowo namierzono tylko pięć takich grobowców w miejscowości Sobota niedaleko Rokietnicy. Teraz archeolodzy poinformowali „National Geograhic Polska" o wykryciu kilkanaście kilometrów na zachód od Soboty w Sierpówku w gminie Szamotuły być może nawet czterech cmentarzysk tego typu.

Rekonstrukcja grobowca kujawskiego z Wietrzychowic w Kujawsko-pomorskim / Fot. Einsamer Schütze / Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 Internationa

– Na każde z nich składa się być może nawet od dwóch do sześciu monumentalnych grobowców kujawskich. Najlepiej zachowany ma 140 m długości. Oznacza to, że jest wśród największych znanych z terenu Polski – przekazała kierowniczka badań z Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, dr Danuta Żurkiewicz. Archeolog powiedziała „National Geographic Polska, że nowo odkryte grobowce są dobrze zachowane i czytelne w terenie. Niestety, ich nasypy w wielu miejscach nadgryzł już nieco ząb czasu. Dlatego konieczna jest ich ochrona.

Metody badawcze – nie tylko wykopaliska

Badania megalitycznych gigantów trwają. Archeolodzy nie tylko prowadzą wykopaliska na ograniczoną skalę. Obecnie, zgodnie z doktryną konserwatorską, sięgają po inne narzędzia. Umożliwiają one poznanie konstrukcji bez ich naruszenia.

Zastosowano na przykład metodę magnetometryczną. Wykorzystuje ona pomiary ziemskiego pola magnetyczngo i fakt, że niektóre elementy znajdujące się w ziemi je zaburzają. W ten sposób można wykryć na przykład piece, żelazne przedmioty, skupiska ceramiki czy mury.

Naukowcy prowadzą też analizy przyrodnicze. Chcą wiedzieć, w jakich warunkach klimatycznych żyli ówcześni ludzie. Tak szeroki zakres badań możliwy jest dzięki środkom uzyskanym na ten cel z Narodowego Centrum Nauki.

Kto wzniósł grobowce megalityczne w Wielkopolsce?

Archeolodzy uważają, że budowniczymi najstarszych w Polsce długich grobowców ziemnych byli przedstawiciele kultury pucharów lejkowatych. Około 3700 lat p.n.e. społeczności, te podobnie jak inne zachodnio-europejskie ludy, zaczęły budować wielkie megality. Początkowo były to konstrukcje bezkomorowe. Do nich należą grobowce kujawskie.

Potem budowano grobowce komorowe. Konstruktorom chodziło o stworzenie pustej komory – przestrzeni dla zmarłego, którego nie przykrywała pierwotnie ziemią z nasypu grobowca. Podstawowym materiałem budowlanym dla wszystkich konstrukcji megalitycznych była ziemia i skały, okazjonalnie także drewno.