Walka towarzyszy człowiekowi od zawsze. Boje toczyli już pierwsi przedstawiciele rodzaju Homo, nie tylko ze zwierzętami, ale także z innymi ludźmi. W miarę rozwoju człowiek zaczął tworzyć coraz skuteczniejszą broń i opracowywał rozmaite systemy walki bez oręża.

Gdzie narodziły się sztuki walki? Odpowiedź na to pytanie zaginęła w odmętach historii, jednak najstarsze ślady stosowania zaawansowanych technik połączonych z taktyką pochodzą właśnie z Chin.

Początki chińskich sztuk walki

Walki wręcz i przy użyciu prymitywnej drewnianej broni były prowadzone w Chinach już w najdawniejszych czasach, ale faktyczny rozwój systemów walki, wykorzystywanych na polu bitwy i w indywidualnych pojedynkach, nastąpił dopiero w epokach Wiosen i Jesieni i Walczących Królestw. 

Między VIII a V w. p.n.e. miecz stał się podstawowym orężem wojowników. Początkowo broń wykonywano z brązu. Dopiero w V w. p.n.e. zaczęto wykłuwać żelazne miecze. Sztuka władania tą bronią stała się wówczas cenioną umiejętnością. Dowodem tego niech będzie fakt, że w państwie Qin każdy urzędnik miał obowiązek noszenia miecza.

W epoce Walczących Królestw sztuki walki przestały być domeną wojów i synów szlachty, a zaczęły przenikać do niższych warstw społecznych. Władcy poszczególnych państw zachęcali ludność cywilną do doskonalenia się w sztuce wojennej.

Wraz z pojawieniem się wojowników xia – przedstawicieli prostego ludu zaznajomionych ze sztuką wojenną, którzy zarabiali na życie jako najemnicy – nastąpił podział sztuk walki na systemy wojenne i obrony indywidualnej. Podczas gdy żołnierze mieli do dyspozycji ograniczony zbiór technik (ich celem było utrzymanie szyku, nawet za cenę własnego życia), to ludowe sztuki walki służyły obronie indywidualnej i miały być dostępne dla każdego, bez względu na płeć, wiek czy poziom sprawności.

Powstałe wówczas złożone techniki stworzyły podwaliny pod wszystkie późniejsze style. Mało tego, zapoczątkowały także inne wschodnie sztuki walki, w tym także japońskie karate. 

Czym charakteryzują się chińskie sztuki walki?

Chińskie sztuki walki to przede wszystkim mnogość technik. Wschodnie systemy przewidują użycie tradycyjnej broni (zarówno drewnianej, jak i białej) i walkę wręcz bez oręża, z wykorzystaniem ciosów, uników, bloków, kopnięć, rzutów, podcięć i dźwigni. Poszczególne style różnią się w kwestii taktyki, metod obronnych, dystansu walki czy metody przypuszczania ataku. Jednak u ich podstaw leży kilka wspólnych cech. Do skutecznego obezwładnienia przeciwnika wykorzystują znajomość anatomii ludzkiego ciała, taktykę i strategię.

Chińskim sztukom walki nie sposób odmówić widowiskowego charakteru. Płynnie wykonywane ruchy, niezwykle szybko wyprowadzane ciosy i kopnięcia tworzą niesamowity, niemal hipnotyzujący spektakl. Warto jednak podkreślić, że prawdziwe walki nie są tak „teatralne”. Elementy typowe dla walki pokazowej mają natomiast praktyczne zastosowanie w treningu, jako świetna forma doskonalenia koordynacji ruchowej.

Jakie sztuki walki pochodzą z Chin?

W krajach zachodnich chińskie sztuki walki są najczęściej określane jako kung fu. W tym miejscu należy jednak wskazać na pewną nieścisłość. Określenie kung fu, a dokładnie – gōngfu, oznacza osiągnięcie mistrzowskiego poziomu w danej dziedzinie. Nie musi wiązać się to ze sztukami walki. Dlaczego więc na Zachodzie jest ono kojarzone ze stylami walki pochodzącymi z Chin?

Nie sposób określić, kto jako pierwszy użył tego określenia w kontekście chińskich systemów obronnych. Pewne jest natomiast, że do spopularyzowania tego terminu w świecie zachodnim w dużej mierze przyczyniły się filmowe produkcje Bruce'a Lee i inne tytuły kinowe i telewizyjne, które w XX wieku cieszyły się ogromną popularnością. 

Prawidłowym terminem określającym chińskie sztuki walki jest zhongguo wushu, potocznie skracany do wushu. Pojęcie to ukształtowało się dopiero w XX wieku, kiedy niektóre elementy kultury zachodniej zaczęły przenikać do Państwa Środka. Wcześniej stosowano określenie wuyi, wskazujące na taktykę wojenną. Reasumując, wushu to ogół chińskich sztuk walki, a poszczególne style to odmiany wushu.

Xingyiquan

Xingyiquan, czyli boks umysłu (boks silnej woli lub pięść formy i intencji), jest jednym z najbardziej znanych wewnętrznych stylów wushu. Istotą tej sztuki walki jest błyskawiczny ruch ciała, stanowiący ujście dla siły równoważonej wewnętrzną miękkością.

U swoich podstaw, xingyiquan miał być prostym, skutecznym stylem. Jego autorem najprawdopodobniej jest Yue Fei – generał z czasów dynastii Song, który osiągnął mistrzowski poziom we władaniu włócznią. Na tej podstawie opracował technikę walki, którą następnie przekazał swoim oficerom.

Na przestrzeni lat styl xingyiquan przechodził liczne zmiany. Kolejni mistrzowie uzupełniali tę technikę o nowe elementy, tworząc w ten sposób coraz bardziej złożony system. Pierwszy po autorze mistrz tej sztuki, Ji Long Feng, dostosował xingyiquan do technik ręcznych. Z jego szkoły wyszli dwaj wybitni uczniowie: Ma Xueli i Cao Ji Wu.

Ze szkoły drugiego z wymienionych adeptów wyszedł Dai Long Bang – kolejny wielki mistrz, który w znacznym stopniu wpłynął na rozwój tej sztuki walki. Bang wzbogacił ją o techniki daoyin (qigōng służące zachowaniu zdrowia). 

Obecnie xingyiquan to nie tylko styl walki, ale także system zdrowotny. Nauka podzielona jest na trzy etapy. Pierwszy polega na przekształceniu sił witalnych w w qi, istotą drugiego jest przeistoczenie qi w ducha, natomiast trzeciego: przekształcenie ducha i powrót do pustki.

Yiquan 

Na podstawie klasycznego stylu xingyiquan powstała jedna z najpopularniejszych technik wewnętrznych wushu – yiquan, czyli boks mentalny. Jej autorem jest mistrz Wang Xiangzhai.

Jak wskazuje na to sama nazwa, w treningu największy nacisk kładzie się na stronę mentalną, wyczucie własnej siły, ruchu i ciała. Poza eksplozywną siłą typową dla xingyiquan, w yiquan występują też koncepcje charakterystyczne dla innych systemów wewnętrznych. Można odnaleźć tam choćby miękką neutralizację akcji przeciwnika, typową dla taijiquan, oraz dynamikę i zwinność, cechujące baguazhang. 

Shaolin quan

Shaolin quan należy do grupy najstarszych systemów wushu. Jako styl zewnętrzny, kładzie nacisk na wykorzystanie w walce siły, dynamiki i szybkości. 

Autorem sztuk walki z klasztoru Shaolin najprawdopodobniej jest indyjski mnich Bodhidharma, który u podnóża Shaoshi przebywał w VI w. Zdaniem badaczy to właśnie on opracował charakterystyczne ćwiczenia, których celem była poprawa kondycji i zdrowia mnichów, podupadłego w następstwie długotrwałych medytacji. Właśnie w tym czasie mnisi Shaolin zasłynęli nadzwyczajnymi umiejętnościami w boju, a sam klasztor stał się jednym z kluczowych ośrodków rozwoju sztuk walki. 

Istotę shaolin quan można sprowadzić do czterech przymiotów: szybkości, siły, ruchliwości i prostoty. Wszystkie ruchy wykonywane są niezwykle dynamicznie i z dużą mocą, ale przy tym pozostają „miękkie”, a ciało wojownika – rozluźnione. Typowa w tym przypadku jest płynna zmiana kierunków, która dezorientuje przeciwnika i uniemożliwia mu przewidzenie kolejnego ruchu. Jednocześnie w tym stylu nie występują skomplikowane układy pozycji. Każdy ruch wykonywany jest w linii prostej.

Taijiquan

Taijiquan to sztuka walki, która ma być darem bogów dla ludzi. Według starej legendy, jej twórcą jest Zhang San Feng – taoistyczny mnich, któremu cesarz Xuan Wu przekazał we śnie zasady ćwiczeń. Ze źródeł historycznych wynika natomiast, że styl taijiquan opracowała i rozpowszechniła rodzina Chen.

Najstarszą formą tej techniki jest chang quan, czyli długa pięść. Styl zapoczątkowany w XVII w. składa się z 13 podstawowych form – 8 podstawowych pozycji dla rąk i pięciu dla ciała. Wszystkie wykazują duże podobieństwo do techniki opracowanej przez generała Qi Ji Guanga, który na podstawie kluczowych elementów z 16 różnych szkół opracował własną technikę. Jego styl w istotny sposób przyczynił się do rozwoju taijiquan. 

W XIX w. ze zbioru technik taijiquan wyeliminowano większość elementów siłowych, a ruchy tworzące ten system zyskały miękkość i grację. W takiej formie ta sztuka jest nauczana do dziś.