Otaczają mnie miliony wykonanych z bibuły kwiatów. Barwne kompozycje tworzą bukiety, girlandy, obrazy, rzeźby. Odgrywają scenki tematyczne, ozdabiają ściany kamienic, dekorują okna i drzwi, pokrywają ulice jak dywany i zwisają nad głowami niczym ażurowe baldachimy. Papierowych dekoracji wykonanych w takiej skali i z takim rozmachem nigdy wcześniej nie widziałam.
Jak wygląda festiwal?
Każda z uliczek historycznej części Tomar ma jakiś inny motyw przewodni związany z historią tego miejsca. Spaceruję więc przez tajemniczy las, by za rogiem zanurkować na rafie koralowej pełnej niesamowitych stworzeń, a za moment doświadczyć podróży przez sam środek tęczy. Poszczególne drużyny swoje pomysły i ich realizacje utrzymują w tajemnicy aż do czwartkowego wieczoru poprzedzającego główne uroczystości, które mają miejsce w niedzielę. Dzieje się tak dlatego, że uliczki rywalizują ze sobą o to, która wygra tytuł tej najpiękniejszej. Co dumnie oznajmiają tabliczki zawieszone na ich narożnikach.
W tym roku tych baśniowych, artystycznych instalacji wykonano ponad 30. A do ich stworzenia zużyto tony bibuły, która kosztowała 80 tys. euro. – W linii prostej utworzyłyby one pas 330 kilometrów, czyli tyle ile wynosi odległość z Lizbony do Porto albo czego odpowiednikiem byłoby zasłanie nią aż 40 boisk piłkarskich. – Powiedział „Mordomo” Mario Formiga, czyli najważniejsza osoba, na której barkach spoczywała organizacja całego wydarzenia. A jest to ogromna impreza, w której uczestniczy kilka tysięcy osób, a przyjeżdża na nią ponad 1 mln gości. „Mordomo” jest wybierany na rok przed oficjalną datą imprezy (ta edycja 1–10 lipca 2023), która odbywa się regularnie co cztery lata od blisko 700 lat.
Jakie były początki Festa dos Tabuleiros ?
Festa dos Tabuleiros, to święto Ducha Świętego, jedno z najstarszych obchodzonych świąt w Portugali. Jednak jego początki sięgają znacznie głębiej, aż do starożytności. Wówczas było to święto plonów, płodności i wdzięczności za urodzaj, związane z boginią Ceres. Później, w XIV wieku, królowa Izabela, żona portugalskiego króla Denisa dodała pewne elementy tej tradycji do chrześcijańskiego święta związanego z dniem zesłania Ducha Świętego. I tak narodziła się Festa dos Tabuleiros. Wydarzenie pełne radości, kolorów, celebracji wspólnotowości, zabawy, integracji i dobroczynności. Towarzyszą mu uroczyste procesje, budowanie spektakularnych dekoracji, które angażują wszystkich mieszkańców miasta, różnego rodzaju gry i zabawy oraz dobroczynność polegająca na przekazywaniu żywności najbardziej potrzebującym członkom społeczności.
Kto może wziąć udział w procesji?
Ten przywilej należy wyłącznie do mieszkańców Tomar, osób w trwały sposób związanych z tym miastem, studiujących tutaj, pracujących lub uczących się.
Malownicza Festa dos Tabuleiros odbywa się w portugalskim mieście Tomar. Fot. Agnieszka Franus
Co jest najważniejszym elementem Festa dos Tabuleiros?
Najbardziej spektakularnym momentem święta jest procesja kobiet niosących na głowach Tabuleiros (po polsku kosze, tace), wysokie konstrukcje złożone z papierowych kwiatów, chleba i innych dodatków. I to właśnie od nich cała impreza wzięła swoja nazwę. Pierwsze Tabuleiros było wzrostu niosącej go kobiety. Obecnie są nieco niższe, choć i tak mają imponujące ponad metr wysokości. Każde z nich waży około 15 kg i składa się z trzydziestu bochenków chleba o wadze około 400 gramów. Nadziane są one na pięć bambusowych pręcików, które wychodzą z wiklinowego kosza. Uzupełniają je wykonane z bibuły kwiaty. Konstrukcja jest zwieńczona metalową koroną, na szczycie której umieszony jest Święty Krzyż lub gołębica, symbol Ducha Świętego.
W tym roku w procesji wzięło udział aż 620 kobiet, które z Tabuleiros musiały pokonać dystans około 5 km. Każdej z pań towarzyszył mężczyzna, może to być ojciec, mąż, sąsiad, przyjaciel, który w razie kryzysu przejmował ciężar niesienia Tabuleiros. Uczestników procesji obowiązuje bardzo restrykcyjny dress code. Kobiety ubrane są na biało, co symbolizuje niewinność. Przepasują je kolorowe szarfy, które reprezentują poszczególne parafie, jest ich 16. Aby sprostać dźwiganiu takiego ciężaru, kobiety na wiele tygodni wcześniej zaczynają ćwiczyć odpowiednią pozycję i tempo marszu pod okiem bardziej doświadczonych uczestniczek.
Mężczyźni mają białe koszule z czerwonymi krawatami, czarne spodnie i czarną czapkę trzymaną na ramieniu. Oprócz nich w procesji biorą też udział osoby niosące korony Świętego Ducha, chorągwie, a nawet przystrojone kwiatami olbrzymie byki. Mięso tych zwierząt podobnie jak chleb z Tabuleiros były dawniej rozdawane biednym i pozostałym mieszkańcom miasta. Dziś już nie zabija się procesyjnych zwierząt, a mięso pochodzi od lokalnych rzeźników. Procesja przemieszcza się przy dźwiękach kobziarzy i orkiestr dętych, zabezpieczana przez wyznaczonych przez Mordomo” komisarzy.
Najstarszą uczestniczką tegorocznej fiesty jest 88 letnia pani Maria. – Zaczęłam nosić Tabuleiros w wielu 18 lat i od tamtej pory opuściłam tylko 2 procesje. – mówi i zaraz dodaje z promiennym uśmiechem – że udział w tym wydarzeniu to piękne doświadczenie, które sprawia jej ogromną radość. Da się to poczuć widząc entuzjazm tłumu kibicującego kobietom. Wiwatującego, obrzucającego je kolorowym konfetti i nagradzającego gromkimi brawami. Ten doping dosłownie dodaje uczestniczkom skrzydeł i w jakimś sensie sprawia, że zapominają o ogromnym fizycznym wysiłku.
Tomar – ostatnia twierdza Templariuszy
Tomar położone jest w centralnej Portugalii zaledwie 1,5 godziny drogi od Lizbony i 40 km od Fatimy. To 30 tysięczne miasteczko ma niezwykle barwną i ciekawą historię. Było ostatnią twierdzą Templariuszy w Europie. Zakon przez kilkadziesiąt lat, aż do rozwiązania w 1312 roku, miał tutaj swoją portugalską siedzibę. Jednak nawet po jego kasacji przez papieża Klemensa V, Portugalia była jedynym krajem, który nie prześladował Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona. I nie przejął ich legendarnych bogactw. Król Dionizy I zmienił nazwę zakonu na Zakon Rycerzy Chrystusa i oddał pod bezpośrednie zwierzchnictwo władzy królewskiej.
Templariusze przybyli do Portugalii w 1128 roku, a ponieważ był to zakon zaprawionych w walkach rycerzy, pomagali oni nowonarodzonemu królestwu Portugali w rekonkwiście, czyli pozbyciu się z terenów półwyspu Iberyjskiego Maurów. Za tę pomoc otrzymali liczne przywileje i ziemie od kolejnych władców tego kraju. W XV wieku, kiedy mistrzem zakonu został książę Henryk Żeglarz, twórca zamorskiej i kolonialnej potęgi Portugali, rozpoczął się złoty okres w rozwoju Tomar.
Najwspanialszymi obiektami wybudowanym przez Templariuszy już w XII wieku były zamek oraz położony obok Convento de Cristo. Obecnie klasztor wpisany jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Convento de Cristo reprezentuje różne style architektoniczne, od surowego gotyku, po manueliński przepych. To obiekt ogromnych rozmiarów, z wielkimi dormitoriami, stołówką, imponującą bogato zdobioną kaplicą Charola, gdzie modlili się Templariusze. Mnóstwem krużganków, podziemiami z cysternami gromadzącymi wodę oraz pięknym słynnym na cały kraj manuelińskim oknem. Konwent przesycony jest mistycyzmem i tajemniczymi symbolami, które można odkrywać na murach.
Każdego roku wydarzenie odwiedzają tysiące turystów z całego swiata. Fot. Shutterstock
Najważniejsze momenty święta Festa de Tabuleiros
Rok wcześniej. Mieszkańcy gromadzą się na głównym placu Tomar, pod pomnikiem pierwszego mistrza zakonu Templariuszy i założyciela miasta Gualdima Paisa. Tam burmistrz zadaje im pytanie, czy chcą żeby odbyła się kolejna edycja Festa dos Tabuleiros. Jeżeli odpowiedź jest pozytywna, wybierany jest „Mordomo”, inaczej główny kamerdyner imprezy. On zajmuje się organizacją wydarzenia. Angażuje ludzi, zbiera fundusze, rozdziela zadania, nadzoruje realizacje.
Tydzień wcześniej – niedziela
Procesja dzieci. Jest ona odtworzeniem głównej procesji dorosłych, ale w mniejszej skali. Dzieci same w szkołach przygotowują tradycyjne Tabuleiros dostosowane do ich rozmiarów. Nieść kosze mogą te, które ukończyły 5 lat. Święto i wspólne prace integrują dzieci i w naturalny sposób uczą tradycji.
Czwartek wieczór – Oficjalne otwarcie
Oficjalne otwarcie udekorowanych uliczek i początek rywalizacji. Do tej pory prace nad nim przebiegały w tajemnicy. Goście mogą podziwiać kilometry kwiatowych dekoracji.
Piątek – Mordomo’s Parade
Mordomo, czyli główny kamerdyner Festa dos Tabuleiros oficjalnie otwiera święto w towarzystwie 6 byków przystrojonych kwiatami. Towarzyszą im powozy, w których zasiadają oficjele, jeźdźcy na koniach, dudziarze i orkiestry dęte. Dawniej, po głównej procesji, zwierzęta były zabijane, a ich mięso dzielone między potrzebujących. Był to symbol uniwersalnego braterstwa i dobroczynności. Dziś parada tych zwierząt jest elementem tradycji, a zwierzęta poza stresem związanym z odgrywaniem nietypowej dla nich roli, mogą dalej cieszyć się życiem.
Sobota – Próbna procesja Festa dos Tabuleiros
Biorą w niej udział wszystkie parafie. Wyruszają one z różnych części miasta i spotykają się na Placu Republiki, głównym placu przed ratuszem. Tam są uroczyście witane przez Mordomo, burmistrza, przedstawicieli kościoła oraz ratusza. Następnie wszyscy przemieszczają się do Lasu Narodowego Siedmiu Wzgórz, pięknego parku na terenie Tomar. Wszystkie Tabuleiros tworzą tu spektakularną wystawę, którą każdy może obejrzeć. Tego dnia również na terenie miasteczka mają miejsce różnego rodzaju historyczne gry i zabawy, jak np. piłowanie na czas kłód drewna, przeciąganie liny, biegi w workach lub z dzbanami.
Niedziela – Główny dzień obchodów
Początek imprezy, która ma miejsce późnym popołudniem, oznajmiają werble i huk wystrzałów. Procesja rusza z Lasu Narodowego Siedmiu Wzgórz wzdłuż Avenida Candido Madureira przy dźwiękach werbli, dudziarzy i orkiestr dętych. Za nimi kroczą przedstawiciele społeczności i władz miasta niosący korony św. Ducha oraz chorągwie i wreszcie kobiety z Tabuleiros w towarzystwie wspierających je mężczyzn. Wszyscy, łącznie ze ceremonialnymi bykami ciągnącymi udekorowane kwiatami wozy, spotykają się przed kościołem Św. Jana Chrzciciela na Placu Republiki, gdzie odbywa się uroczysta msza oraz poświęcenie Tabuleiros. Po tym następuje najbardziej spektakularny i wzruszający moment procesji. 620 Tabuleiros jest podnoszonych w tym samym momencie do góry, co tworzy bajeczny wypełniający cały plac kolorowy las. Następnie kobiety przemieszczają się dalej pokonując kolejne kilometry ( w sumie 5) i kończą na Avenida General Bernardo Faria. Odbywa się to przy niegasnącym aplauzie tłumów.
Poniedziałek – Dystrybucja żywności
Dawniej każdy mieszkaniec dostawał porcję chleba (pochodzącego z rozebranych Tabuleiros) i około kilograma mięsa. Obecnie te produkty otrzymują zarejestrowani, najbardziej potrzebujący mieszkańcy.
