Początki podziemnego oblicza Valletty sięgają XVII wieku. Wówczas w historii kraju doszło do dwóch ważnych wydarzeń. W tym czasie Maltą rządził Zakon Maltański. Uzyskał on do niej prawa jako lenno Królestwa Sycylii w 1530 roku z rąk cesarza Karola V.
Za panowania tego katolickiego zakonu rycerskiego Valletta stała się strategicznym portem w basenie Morza Śródziemnego. I tu warto przypomnieć, że od XVI do XVIII wieku kontynentalna Europa znajdowała się w stanie wojny z Imperium Osmańskim.
Valletta kontra Imperium Osmańskie
Kontrola nad Morzem Śródziemnym była kluczowa dla europejskich państw. Z uwagi na swoje położenie, Malta dominowała na strategicznych szlakach handlowych. Była także niezbędna dla europejskich flot. Dlatego stołeczny port odgrywał główną rolę w polityce i handlu. Miało to jednak także negatywne konsekwencje.
Najważniejszy port Malty często otaczały obce wojska. Wydarzeniem przełomowym było Wielkie Oblężenie Malty w 1565 roku. Wówczas Zakon Maltański wykorzystywał ówczesne nowinki technologii: bastiony i fortyfikacje. Dzięki nim udało się odeprzeć wojska osmańskie. Te doświadczenia dały podwaliny pod rozwój podziemnych rozwiązań obronnych na Malcie.
Innowacje okresu nowożytnego na Malcie
Pierwsze podziemne tunele i krypty pod miastem Vallettą powstały w XVII wieku. Było to możliwe z uwagi na korzystne uwarunkowania geologiczne. Tunele i komory drążono w miękkim wapieniu.
W tamtych czasach podziemne tunele były innowacyjnym rozwiązaniem konstruktorskim. Niektóre posiadają hydrauliczne windy, które służyły do transportowania ciężkiego sprzętu i zaopatrzenia. Inne są z kolei wyposażone w system rur, którymi podczas oblężenia dostarczano świeżą wodę dla żołnierzy i mieszkańców.
Systemem kanałów i komór można było przemieszczać się wzdłuż całej linii brzegowej miasta, a także łączyć się z fortami i umocnieniami. Pełnił on także rolę punktów obserwacyjnych. Za jego pomocą można było kierować ogniem artyleryjskim.
Podziemna architektura obronna Valletty pełniła swoją pierwotną funkcję do końca XVIII wieku. Wraz z nastaniem XIX wieku, Malta stała się częścią Imperium Brytyjskiego. Wówczas podziemne tunele oraz komory przeistoczyły się w magazyny dla wojsk brytyjskich.
Do czasu wybuchu II wojny światowej, podziemia Valletty pełniły kilka innych funkcji. W 1854 roku izolowano tam chorych na cholerę. Korytarze wykorzystywano również do wydobywania wapienia oraz innych surowców mineralnych przydatnych w budownictwie.
Kontynuacją podziemnego projektu była podziemna kolej wybudowana w 1883 roku. Sieć połączyła Vallettę z Mdiną. Podróż między miastami skróciła się z trzech godzin do zaledwie pół godziny. Połączenie przetrwało 60 lat. W latach 20. XX wieku wyparły ją coraz popularniejsze autobusy.
Podziemna Valletta w okresie wojennym
Podczas II wojny światowej podziemne połączenia kolejowe posłużyły jako schrony przeciwlotnicze dla 5 tysięcy mieszkańców. Malta była stałym obiektem bombardowań ze strony Niemców i Włochów.
Podczas II wojny światowej Malta, podobnie jak 400 lat wcześniej, była strategicznym punktem dla aliantów. Doprowadziło to do intensywnych walk w regionie. Bombardowania Malty ze strony państw Osi miały na celu osłabienie pozycji brytyjskich w basenie Morza Śródziemnego oraz odcięcie wyspy od dostaw żywności i materiałów wojennych.
W latach 1940–42 była jednym z najbardziej intensywnie bombardowanych państw. W sumie spadło na nią 17 tysięcy bomb. Szacuje się, iż podczas II wojny światowej podziemia Valletty dały schronienie prawie 40 tysiącom mieszkańcom tego kraju.
Z funkcji obronnej do roli atrakcji turystycznej
Po II wojnie światowej podziemia Valletty musiały długo i cierpliwie poczekać, aż zostanie im przywrócony dawny blask. Dopiero w 2009 r. zostały otwarte dla turystów.
Bogata i wielokulturowa historia Malty ma również swoje odzwierciedlenie w architekturze podziemiach Valletty. Podczas eksploracji tuneli można dostrzec elementy projektów włoskich, francuskich i brytyjskich, a nawet wpływy kultur islamskiej i żydowskiej. Obecnie długość katakumb pod Vallettą liczy ponad 5,5 km.
Jednak ostateczna liczba tuneli i krypt oraz długość podziemi jest trudna do ustalenia. W trakcie długiej historii Valletty były one rozbudowywane i modyfikowane w różnych celach, w tym obronnych, handlowych i religijnych.
W dalszym ciągu podziemia stolicy Malty kryją w sobie mnóstwo tajemnic. Najlepszym przykładem jest niedawne odkrycie podziemnego ogrodu pod Klasztorem świętej Katarzyny. Czekał w zapomnieniu przez 400 lat.
Podziemia Valletty można zwiedzać w każdy poniedziałek, środę i niedzielę.