Jest mieszkańcem lasów, ale doskonale odnajduje się też w pobliżu ludzkich siedzib. Regularnie dokarmiana, łatwo się oswaja. Potrafi zaufać człowiekowi do tego stopnia, że z dużą dozą śmiałości zabiera z dłoni podawany jej pokarm. Przy czym trzeba podkreślić, że dzikie zwierzęta powinny pozostać dzikimi i dla ich dobra nie powinno się ich oswajać. Na całym świecie żyje wiele gatunków wiewiórek, ale w Polsce – tylko jeden. Mowa o wiewiórce pospolitej, czyli Sciurus vulgaris.
Jak wygląda wiewiórka?
Wiewiórkę trudno pomylić z innymi mieszkańcami lasów. Sciurus vulgaris osiąga od 20 do 24 cm długości i masę dochodzącą do 200–300 gramów. Charakteryzuje się smukłą budową ciała i silnie umięśnionymi tylnymi kończynami, które decydują o niebywałej skoczności zwierzęcia.
Wymieniając charakterystyczne cechy wiewiórki pospolitej, należy wskazać przede wszystkim na szpiczaste uszy zakończone kitkami i długi (bo osiągający od 17 do 20 cm), puchaty ogon. Ten ostatni element nie pełni funkcji ozdobnej. To właśnie dzięki długiemu ogonowi ten sprytny gryzoń może sprawnie balansować na gałęziach. Ogon zapewnia też stabilność w locie między konarami.
Wbrew często powtarzanej opinii, nie spełnia funkcji spadochronu. Pomaga za to w komunikacji z innymi osobnikami i pozwala zwierzęciu utrzymać właściwą temperaturę ciała. W chłodne dni wiewiórka zwija się w kłębek i okrywa ogonem niczym ciepłym kocem. Z kolei w warunkach upalnej pogody działa jak wymiennik ciepła i zapobiega przegrzaniu ciała.
Ubarwienie wiewiórki pospolitej jest zmienne. Niektóre osobniki mają rudą część grzbietową, szarawe boki i białą część brzuszną. Inne charakteryzują się czarnobrunatną częścią grzbietową, cieniowanymi bokami i białą częścią brzuszną. W Polsce osobniki rude występują w nizinnej części kraju. Ciemniej umaszczone żyją na obszarach górskich. Ciekawostka: sporadycznie można zaobserwować u nas albinosy i osobniki leucystyczne.
Warto wspomnieć, że kolor i gęstość futra wiewiórki zmienia się wraz z porami roku. Jesienią szata przybiera szarawą barwę i staje się gęstsza. Wraz z nastaniem wiosny rozpoczyna się kolejny okres linienia. Futro wiewiórki staje się wówczas rzadsze i przybiera swój charakterystyczny kolor.
Gdzie żyją wiewiórki?
Wiewiórki pospolite zamieszkują większą część Europy i Azję. Zasięg występowania tego gatunku rozciąga się od Irlandii przez całą Eurazję.
Naturalnym miejscem występowania wiewiórek są lasy (iglaste i liściaste), ale spektrum środowisk, w których żyją przedstawiciele tego gatunku, jest znacznie szersze. Wiewiórki doskonale odnajdują się w miejskich parkach, sadach, a nawet w przydomowych ogródkach. Można je spotkać właściwie wszędzie, gdzie występuje duże zadrzewienie.
Zamieszkują w dziuplach utkanych mchami i porostami. Mogą też zajmować opuszczone ptasie gniazda (do których dobudowują zadaszenie) lub budować swoje (z trawy i drobnych gałązek) w koronach drzew.
Co je wiewiórka?
Podstawę jadłospisu wiewiórki pospolitej stanowią nasiona drzew liściastych (dębu, orzecha włoskiego i leszczyny) i iglastych (sosny, świerku i modrzewia). Sympatyczne gryzonie zajadają się orzechami, żołędziami i nasionami z szyszek. Oprócz tego w ich menu pojawiają się także pąki, kwiatostany i młode pędy drzew. Nie gardzą też grzybami. Co ciekawe, podobnie jak ludzie, wiewiórki potrafią je suszyć. W tym celu rozkładają swoje zbiory na gałęziach.
Powszechnie wiewiórki są kojarzone ze zwierzętami roślinożernymi, jednak należy podkreślić, że to gatunek wszystkożerny. Zjadają drobne bezkręgowce – owady i pająki – a nawet ptasie jaja i pisklęta.
Czy wiewiórki zapadają w sen zimowy?
Zimą trudno spotkać wiewiórkę w jej naturalnym środowisku, ale nie dlatego, że hibernuje. Przedstawiciele gatunku Sciurus vulgaris nie zapadają w sen zimowy. Ich mniejsza aktywność wynika z warunków, jakie panują o tej porze roku.
Zwierzę może przetrwać niesprzyjający okres dzięki sprytnej strategii. Wiewiórka gromadzi zapasy na zimę, które zapewniają jej dostatek pokarmu. Co ciekawe, rozkłada je nie w jednej, a w wielu skrytkach. Dzięki temu ogranicza ryzyko utraty całej rezerwy żywieniowej. Zdarza się bowiem, że inne zwierzęta odnajdują wiewiórcze spiżarnie i korzystają z nich aż do wyczerpania. Na dodatek wiewiórki doskonale wiedzą, który pokarm jest dla nich bardziej wartościowy, a który mniej. Najlepsze skrytki stanowią dla nich magazyn bardziej kalorycznego pożywienia.
Trzeba jednak podkreślić, że w przeciwieństwie do niektórych gryzoni, wiewiórka nie gromadzi zapasów na całą zimę. Zabezpiecza się w pokarm na ok. 2 miesiące, a gdy warunki są sprzyjające, wyrusza na poszukiwanie dodatkowego pożywienia.
Dlaczego rudego gryzonia tak trudno spotkać zimą? O tej porze roku wiewiórka budzi się o świcie, odkopuje swoje zapasy i szuka dodatkowego pożywienia. Jeszcze przed południem wraca do swojego schronienia, gdzie pozostaje przez większą część dnia. Najczęściej wychodzi jeszcze na krótkie zbiory, ale wraca do dziupli lub gniazda przed zachodem słońca i pozostaje tam do następnego ranka.
Zagrożenia dla wiewiórki pospolitej
O ile Sciurus vulgaris jest gatunkiem pospolitym, to na niektórych obszarach jego liczebność znacząco spada. Należy tu wskazać przede wszystkim na kraje Wysp Brytyjskich i Włochy. Co ciekawe, populacja wiewiórek nie jest tam przetrzebiana działalnością drapieżników (choć zwierzęta te mają wielu naturalnych wrogów), a innego gatunku reprezentującego ten sam rodzaj – wiewiórki szarej.
Wiewiórka szara (Sciurus carolinensis) pierwotnie występowała tylko w Stanach Zjednoczonych (we wschodniej i środkowo-wschodniej części) i Kanadzie (w południowo-wschodniej części). Pod koniec XIX wieku została introdukowana do Anglii. W 1889 roku na wolność wypuszczono 350 osobników, w celu urozmaicenia tamtejszej fauny. Nowy gatunek szybko okazał się inwazyjnym i zaczął wypierać rodzime wiewiórki pospolite. Jak do tego doszło?
Wiewiórka szara jest wyraźnie większa od swojego europejskiego krewniaka. Większa, więc także silniejsza. Przy tym, oba gatunki mają zbliżoną dietę i zajmują te same środowiska. Mogłoby się zatem wydawać, że większy gatunek ma przewagę w konkurowaniu o pożywienie i siedlisko. Należy jednak podkreślić, że wiewiórki pospolite nie zostały wyparte „siłowo”. Gatunek europejski, mimo że mniejszy, wykazuje większą agresję od spokojnych z natury amerykańskich wiewiórek. W konfrontacji okazuje się, że górą są mniejsze ale bardziej zawzięte osobniki o rudym umaszczeniu. Co zatem sprawiło, że w wielkiej Brytanii wiewiórka szara opanowała już większość obszarów, na których pierwotnie żyła wiewiórka pospolita?
Zadecydowały o tym dwa czynniki. Pierwszym jest lepsze przystosowanie do warunków zimowych. Wiewiórka szara, podobnie jak pospolita, nie zapada w sen zimowy. Tak jak Sciurus vulgaris, gromadzi zapasy i żeruje przez całą zimę, jednak jako gatunek większy lepiej radzi sobie z zimowymi warunkami. Poza tym w okresie braku pokarmu może żywić się korą drzew. W naturze ta cecha stanowi istotną przewagę. Nawet gdy skończą się jej zapasy, a srogie warunki uniemożliwiają pozyskanie nasion i innego pożywienia, nie grozi jej śmierć głodowa.
Drugim i jednocześnie nadrzędnym czynnikiem jest odporność na wiewiórczą ospę (squirrel poxvirus). Sprowadzone do Europy osobniki przyniosły ze sobą wirusa choroby, która dla europejskiego gatunku okazała się zabójcza. U zarażonych wiewiórek pospolitych drobnoustrój powoduje odwodnienie. Śmierć następuje po około dwóch tygodniach.
W Wielkiej Brytanii na jedną wiewiórkę pospolitą przypada 66 osobników z gatunku Sciurus carolinensis. We Włoszech, gdzie wiewiórka szara trafiła w 1948 roku, sytuacja nie jest jeszcze tak dramatyczna. Na Półwyspie Apenińskim gatunek amerykański wciąż występuje na niewielkich i ograniczonych terenach, podczas gdy ich brytyjskie siedliska obejmują całe terytorium Wysp.
Ile żyją wiewiórki?
Wiewiórka pospolita nie jest długowiecznym zwierzęciem. W niewoli przedstawiciele tego gatunku dożywają do 10 lat. W środowisku naturalnym długość życia dochodzi do siedmiu lat, ale trzeba zaznaczyć, że taki wiek osiągają tylko nieliczne osobniki. Średnia długość życia wiewiórki zamyka się w przedziale od dwóch do czterech lat.
Wpływ na to ma wiele czynników. Należy tu wskazać przede wszystkim na obecność drapieżników. Wiewiórkom zagrażają przede wszystkim kuny i drapieżne ptaki. Ale nie tylko, bo te sympatyczne gryzonie często kończą żywot także w paszczy kota domowego. Wymieniając inne czynniki, które decydują o długości życia wiewiórki, należy wskazać przede wszystkim na środowisko życia, zagęszczenie populacji oraz dostępność pokarmu i jego jakość.
