Ślimaki są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych i zróżnicowanych grup mięczaków na Ziemi. Zadziwiają kolorami i kształtami muszli. Mają niezwykle różnorodną budowę ciała, co pozwala im przystosować się do środowisk tak odmiennych jak morskie głębiny i suche pustynie. Przejawiają tez ciekawe zachowania.

Ślimaki w klasyfikacji biologicznej

Należą do typu mięczaków i podtypu muszlowców, są krewnymi małży i głowonogów. Nie posiadają szkieletu wewnętrznego, mają za to muszlę. Pełni ona rolę szkieletu zewnętrznego, choć u niektórych gatunków zanikła. Na świecie występuje ponad 100 tysięcy gatunków ślimaków. W polskiej klasyfikacji określane są też bardziej obrazowo: jako brzuchonogi.

Przeważająca większość ślimaków żyje w morzach. Nieco mniej w wodach słodkich, a jeszcze mniej na lądach. W Polsce żyje około 200 gatunków ślimaków, w tym aż 177 lądowych.

Największe i najmniejsze ślimaki świata

Największym znanym ślimakiem jest Aplysia vaccaria. To morski ślimak nie posiadający muszli. Jego czarne ciało może osiągać prawie metr długości i ważyć 14 kg. Żyje w wodach u wybrzeży Kalifornii i Meksyku.

Za to najmniejszy ślimak świata to zwierzę lądowe. Odkryto go w 2022 roku w Wietnamie. Jego maleńka muszla ma zaledwie pół milimetra średnicy. Łacińska nazwa ślimaczka to Angustopila psammion.

Niesamowite właściwości śluzu ślimaków

Śluz wydzielany przez ślimaki nie tylko ułatwia im poruszanie się po powierzchniach, ale także ma inne zaskakujące zastosowania. Naukowcy badają go ze względu na jego potencjał w medycynie, ponieważ zawiera substancje przyspieszające gojenie się ran oraz mające działanie przeciwbakteryjne. Do leczenia oparzeń i ran był stosowany już w starożytności. 

Śluz ślimaków jest także wykorzystywany w kosmetykach, ponieważ ma właściwości nawilżające i regenerujące. W jego skład wchodzą m.in. kolagen i elastyna – białka nadające elastyczność skórze i tkance łącznej. Najczęściej wykorzystuje się śluz ślimaka Helix aspersa, czyli zachodnioeuropejskiego ślimaka szarego.

Ciekawostki o muszlach ślimaków

Większość ślimaków wytwarza muszle. A większość ich muszli ma kształt stożkowaty i spiralnie skręcony. 90% ślimaczych muszli to spirale skręcone w prawo. Zdarzają się jednak wyjątki – muszle w kształcie prostego stożka np. u morskich ślimaków zwanych czareczkami i rzecznych przytulików strumieniowych. Ślimaki nagie, wbrew pozorom, nie są zupełnie pozbawione muszli. Występuje ona u nich w formie szczątkowej, jako niewielka płytka na ciele lub wewnątrz niego.

Muszle ślimaków, podobnie jak słoje w pniach drzew, są cennymi źródłami informacji dla badaczy klimatu. Poprzez analizę rocznych warstw wapiennych w muszlach, naukowcy mogą poznać temperaturę, poziom opadów, a nawet zanieczyszczenie atmosferyczne.

Ślimaki są mistrzami regeneracji

Ze względu na swoją powolność ślimaki są narażone na ataki szybszych od nich drapieżników. Jednak mają na to sposób – potrafią zregenerować utracone tkanki, a nawet same profilaktycznie je odrzucić. Mają zdolność do odtworzenia tylnej części swojej stopy, a nawet utraconego oka. Niektóre (np. wspomniany Helix aspersa) potrafią też odtworzyć utracone części muszli.

To jednak nie koniec ich możliwości. Japońscy naukowcy badając ślimaki z gatunku Elysia cf. marginata oraz Elysia atroviridis przypadkiem zauważyli, że potrafią one zregenerować niemal całe ciało. Obserwowany przez nich ślimak odrzucił wszystko oprócz głowy. W ciągu trzech tygodni z głowy odrosło nowe ciało, wraz ze wszystkimi narządami. Z kolei stare, odrzucone ciało nie wytworzyło nowej głowy, choć żyło jeszcze kilka tygodni.

Ślimaki mogą spać przez kilka lat

W niekorzystnych warunkach, takich jak brak wilgoci, ślimaki lądowe mogą wycofać się do swoich muszli i przetrwać przez długi czas, zanim warunki się poprawią. To też ich sposób na przetrwanie zimy. Wiele gatunków wytworzyło specjalne płytki pełniące rolę „drzwi” do muszli. Zamknięte płytką wejście do muszli dodatkowo uszczelniają śluzem.

Winniczki wycofują się głęboko do muszli tworząc poduszki powietrzne, które dodatkowo izolują je od zimna. Ponadto kopią dziurę w ziemi i ocieplają ją mchem. Hibernujące winniczki mogą wytrzymać temperatury do -40°C. W skrajnie złych warunkach ślimaki mogą zamknąć się w muszli nawet na 3 lata.

Skomplikowany system rozrodczy ślimaków

Najbardziej zadziwiające ciekawostki o ślimakach dotyczą ich układu rozrodczego. Jest on niezwykle złożony i różnorodny. Różne gatunki mogą mieć różne sposoby rozmnażania i budowę. Większość ślimaków jest obupłciowa. Oznacza to że posiadają zarówno narządy rozrodcze męskie, jak i żeńskie. Są jednak wyjątki. Ślimaki z rodziny Pomatiidae są rozdzielnopłciowe.

Nawet obojnaki jednak poszukują partnera i potrafią przejawiać ciekawe strategie. Rytuał zalotów może składać się z szeregu ruchów i pozycji i trwać nawet 12 godzin. Aby znaleźć partnera, ślimaki polegają przede wszystkim na węchu i dotyku. Niektóre wytwarzają tzw. strzałki miłosne. To twarde struktury wapienne lub chitynowe, wbijane w ciało partnera przed kopulacją, niczym strzała Amora.

Ślimaki mają najwięcej zębów z wszystkich zwierząt

Choć są bardzo małe, zęby ślimaków mogą osiągać astronomiczną liczbę 12 tysięcy u jednego osobnika. Wszystkie umieszczone są na tzw. tarce (raduli). To narząd przypominający język, służący do zeskrobywania pokarmu. To właśnie dzięki tarce i mikroskopijnych ząbkach ślimaki tak świetnie sobie radzą z oczyszczaniem różnych powierzchni np. z glonów. Zużyte zęby ślimaki zastępują nowymi. Tarka występuje wyłącznie u mięczaków.  

Ślimaki, a także ich jaja, nadają się do jedzenia

Ich konsumpcja jest rozpowszechniona na całym świecie, a nie tylko w kojarzącej się ze ślimakami Francji. Znaleziska archeologiczne dowodzą, że ludzie jedli ślimaki już 12 tysięcy lat temu. Są składnikiem wielu kuchni europejskich. Poza Francją ślimaki je się w:

  • Belgii,
  • Holandii,
  • Portugalii,
  • Hiszpanii,
  • Grecji
  • we Włoszech,
  • na Malcie.

Powszechne są w krajach Maghrebu (Maroku, Tunezji, Algierii). W Polsce mało popularne, choć nasz kraj jest ich ważnym producentem i eksporterem. Największe znaczenie kulinarne w Europie ma pospolity u nas ślimak winniczek. Z jaj ślimaków produkuje się ceniony i drogi tzw. biały kawior.