W X–XI wieku Kijów był jednym z najważniejszych ośrodków handlowych i politycznych w Europie. Przez stolicę Rusi Kijowskiej przebiegał Jedwabny Szlak – dawna droga handlowa łącząca Chiny z Bliskim Wschodem i Europą. Rozkwit handlu i potęgę Rusi zatrzymały dopiero podboje Mongołów i wewnętrzne rozbicie państwa.
Ruś Kijowska i średniowieczna Europa
Pierwsze państwo utworzone przez Słowian powstało w VII wieku. Już wcześniej jednak ludy słowiańskie prowadziły ożywioną wymianę handlową z Arabami. Południowi Słowianie zostali podporządkowani Chazarom i Bułgarom, koczowniczym ludom pochodzenia tureckiego. Z czasem Bułgarzy sami przyjęli język słowiański.
Na północy z kolei Słowianie wschodni byli od końca VIII w. nękani przez wikingów, którym również zależało na handlu z Bizancjum i Arabami. Wikingowie, którzy nazywali siebie Rusami, z czasem założyli dwa państwa wokół Nowogrodu i Kijowa. Udało im się uzależnić plemiona słowiańskie od siebie w celu pozyskiwania nowych towarów, siły roboczej i niewolników. W momencie kiedy władca Nowogrodu podbił Kijów, powstała Ruś Kijowska.
Władcy Rusi nosili też słowiańskie imiona i przyjmowali ich wierzenia. Bizancjum stało się ważnym sprzymierzeńcem. W 988 r. władca Włodzimierz I Wielki przyjął chrzest i ożenił się z siostrą cesarza Anną. Wojska Rusinów pomagały cesarstwu w pokonaniu Bułgarów, a także tłumieniu powstań na Krymie i w Azji Mniejszej.
Średniowieczny Kijów – drugi Konstantynopol
Wraz ze związaniem się z Bizancjum i przyjęciem chrztu rozpoczął się szybki rozwój Kijowa. Książę Włodzimierz zabronił kultu słowiańskich bożków i sprowadził budowniczych z Bizancjum, aby postawić świątynię na wzór wschodniorzymski. Była to Cerkiew Dziesięcinna, bogato zdobiona marmurami, mozaikami i freskami.
Prawdziwej metamorfozy dokonał jednak późniejszy książę Jarosław I Mądry, który panował na Rusi w latach 1019–1054. Książę Jarosław pragnął uczynić z miasta prawdziwą metropolię – drugi Konstantynopol. Ufundował na wzór stolicy Bizancjum wielką Złotą Bramę z nadbudowaną cerkwią Zwiastowania. Łącznie powstały trzy bramy połączone wielkim murem drewniano-ziemnym. Na głównej ulicy Jarosław I postawił Sobór św. Ireny i Sobór św. Jerzego. W 1051 r. powstał natomiast pierwszy na Rusi klasztor – Ławra Peczerska. Klasztor został ulokowany w skalnych jaskiniach naddnieprzańskich w Kijowie.
W tamtym okresie średniowieczny Kijów stał się jednym z najbogatszych i największych miast w Europie. Zamieszkiwało w nim ok. 30–50 tys. ludzi. Przewyższał więc takie miasta jak Rzym, Paryż czy Londyn.
Sobór św. Sofii w Kijowie
Najbardziej reprezentatywną nową budowlą był sobór św. Sofii (zwany Sofijskim), który przyćmiewał swą monumentalnością wiele obiektów z europejskich stolic. Ta pięcionawowa świątynia miała aż 13 kopuł z najwyższą w centralnej części założenia. Greccy malarze i ich ruscy uczniowie ozdobili cerkiew wielkoskalowymi malowidłami i kolorowymi mozaikami. Dzisiaj są to bezcenne dzieła malarskie z tamtego okresu na Rusi.
Sobór Sofijski jest dobrym przykładem wpływów sztuki bizantyńskiej, choć można w nim również odnaleźć wpływy rodzime. W późniejszym okresie wiele miast ruskich będzie rozwijać swój oryginalny styl. W 1240 r. sobór zrujnowano, a daleko później odbudowano, zmieniając jego kształt na bardziej barokowy. Zabytek wpisany jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Rekonstrukcja walk z czasów Rusi Kijowskiej. Fot. NurPhoto/NurPhoto via Getty Images
Upadek Rusi i podbój Kijowa
Jeszcze w XI w. Kijów zaczął tracić na znaczeniu. Ruś Kijowska zaczęła dzielić się na mniejsze dzielnice – podobnie jak w Polsce dzielnicowej – gdzie teoretycznie Kijów był dzielnicą najważniejszą. W XIII w. pojawił się nowy wróg – Mongołowie. Książęta ruscy nie zdołali odeprzeć najeźdźców.
Osamotniony Kijów po długim oblężeniu został brutalnie zdobyty i splądrowany w 1240 r. Atakujący musieli przeczekać na przybycie specjalnych machin oblężniczych, aby zniszczyć fortyfikacje. O ile letni szturm się powiódł, to walki trwały w samym mieście aż do grudnia. Było to wstrząsające wydarzenie, które rozeszło się echem po Europie. Z bogatego miasta wywieziono liczne dobra i kosztowności a mieszkańców wymordowano. Zapowiadało to rychłą inwazję Mongołów na Europę.
ŹRÓDŁA:
- Roman Michałowski, 2009, „Historia powszechna. Średniowiecze", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Łukasz Jończyk, 2010, „Rola Ruryka i ludów skandynawskich w powstaniu Rusi Kijowskiej", „Pisma Humanistyczne", nr 7, str. 11–19
- Vojeslav Molè, 1964, „Kijów. Sztuka", [w:] „Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych", str. 409–413
- Andrzej Michałek, 2005, „Słowianie wschodni", Wydawnictwo Bellona, Warszawa
