Valle dei Templi, czyli Dolina Świątyń, to park archeologiczny w Agrigento (miasto w południowej części Sycylii), odsłaniające niezwykłe zabytki architektoniczne Wielkiej Hellady. Pozostałości zabudowy starożytnego miasta Akragas wznoszą się na obszarze ok. 1800 ha. Ze względu na swoją wyjątkową wartość kulturową i historyczną, w 1997 roku „Strefa archeologiczna Agrigento” została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.  

Historia Doliny Świątyń

Najstarsze ślady osadnictwa greckiego na południu Sycylii są datowane na XIV wiek p.n.e. Odkryte przez archeologów artefakty w postaci ceramiki i grobów tolosowych dowodzą, że tereny te były zamieszkiwane przez Mykeńczyków. 

Historia starożytnego miasta Akragas, w którym zlokalizowana jest Dolina Świątyń, zaczęła się dopiero w 582 roku p.n.e. Założyli je mieszkańcy Gelai i koloniści z Rodos i Koryntu. Nazwę zawdzięczało rzece, nad brzegiem której je wzniesiono.

W ciągu niespełna 100 lat miasto zdobyło status jednej z najpotężniejszych greckich kolonii. Największy rozkwit Akragas przypada na czasy rządów tyranów Falarisa i Terona. Drugi z wymienionych zadał klęskę Kartagińczykom w bitwie pod Himerą (480 rok p.n.e.). Był też inicjatorem rozbudowy miasta i unowocześnienia jego infrastruktury. 

U szczytu swojej potęgi, miasto obejmowało swoimi granicami tereny między Etną a Himerą, aż do Selinuntu i Gelai. Rozwijało się gospodarczo, głównie dzięki eksportowi wyrobów skórzanych, oliwy i wina. Otaczały je mury obronne o długości ok. 12 km z dziewięcioma bramami. W ich obrębie znajdowały się wspaniałe zabudowania świątynne (w południowej części), administracyjne i mieszkalne.

Po śmierci Terona (w 473 roku p.n.e.) władzę objął jego syn Trazydeos, jednak rządy tyrana nie trwały długo. W 471 roku p.n.e. mieszkańcy miasta podnieśli bunt i wygnali władcę. Na mocy reformy kierowanej przez filozofa Emedoklesa, w Akragas zapanowała demokracja. Powołano wówczas radę, której członkowie byli wybierani przez obywateli. 

W 406 roku p.n.e. miasto zostało zdobyte i zniszczone przez Kartagińczyków. W 350 roku p.n.e. Akragas zostało odbudowane (z inicjatywy Timoleona), ale ponownie ucierpiało w czasie wojen punickich. Do 210 roku p.n.e. miastem rządzili Kartagińczycy.

W trakcie II wojny punickiej padło łupem Rzymian. Ci zmienili jego nazwę na Agrigentum. Odbudowane świątynie poświęcili bóstwom ze swojego panteonu.

Gdy Cesarstwo Rzymskie upadło, miasto stało się celem najazdów barbarzyńskich plemion, później zostało podporządkowane Bizancjum. W 828 roku zajęli je Arabowie i przemianowali na Kerkent. W 1087 roku Sycylia została podbita przez Normanów. Pod ich panowaniem, miasto zyskało nazwę Girgenti, pod którą funkcjonowało do 1927 roku. Wówczas Mussolini zdecydował się przywrócić włoskim miastom nazwy, pod którymi były znane w czasach cesarskich. Girgenti nazwano wówczas Agrigento.

Zabytki w Valle dei Templi

Większość zabytków w Dolinie Świątyń nie zachowała się w dobrym stanie. Nie jest to wyłącznym wynikiem burzliwej historii miasta i upływającego czasu, ale także katastrof naturalnych, przede wszystkim trzęsień ziemi. 

Wymieniając ciekawe zabytki w Valle dei Tempi, należy zacząć od ruin buleuterionu. W budynku wzniesionym na przełomie IV i III wieku p.n.e. zbierała się rada wówczas już demokratycznego miasta. Prostokątna konstrukcja miała układ amfiteatralny i była przykryta dwuspadowym dachem.

Kolejny interesujący zabytek to ruiny gimnazjonu. Obiekt wzniesiono już w czasach rzymskich. Interesująco prezentują się też nekropolie łukowe. W czasach bizantyjskich wykuto je w antycznych murach miasta. Ważnym zabytkiem są też wczesnochrześcijańskie katakumby (Grotta Fragapane). Hypogeum stworzono z dawnych zbiorników na wodę.

Jednym z najbardziej tajemniczych zabytków parku jest mauzoleum Terona. Obiekt miał być miejscem pochówku tyrana. Jednak część badaczy wyraża przekonanie, że monument pochodzi z czasów rzymskich i został wzniesiony w celu uczczenia pamięci poległych podczas I wojny punickiej.

Najważniejsze obiekty w Dolinie Świątyń

Najcenniejsze zabytki w Dolinie Świątyń, wzniesione w czasach helleńskich i odbudowane w czasie panowania Rzymian, to pozostałości świątyń. Są one wspaniałymi przykładami architektury doryckiej i kunsztu starożytnych architektów i budowniczych.

Świątynia Jowisza (Zeusa Olimpijskiego)

Ta świątynia należała do największych obiektów kultu religijnego antycznego świata. Wzniesiona na cześć zwycięstwa nad Kartagińczykami w 480 roku p.n.e., miała 56 metrów szerokości i 113 metrów szerokości. Do naszych czasów zachowały się jej nieliczne fragmenty, w tym podstawy i telamony. Co ciekawe, historycy uważają, że świątyni nie udało się ukończyć przed najazdem Kartagińczyków, którzy w 406 roku p.n.e. zniszczyli miasto.

Świątynia Dioskurów (Kastora i Polluksa)

Ze wspaniałej niegdyś świątyni zachował się jedynie okrągły ołtarz i narożnik z 4 kolumnami, który jest efektem rekonstrukcji 1836 roku.

Świątynia Concordii (Zgody)

To z kolei najlepiej zachowana ze wszystkich greckich świątyń. Wzniesiona w 430 roku p.n.e., ma ok. 42 m długości i ok. 20 m szerokości. Dlaczego jako jedyna nie uległa poważnym zniszczeniom? Spora w tym zasługa glinianego podłoża, które zamortyzowało wstrząsy w czasie trzęsienia ziemi. Należy jednak wspomnieć, że 597 roku antyczną budowlę przekształcono w chrześcijańską bazylikę, co z całą pewnością zapobiegło degradacji bezcennego zabytku.  

Świątynia Hefajstosa

Ten obiekt wzniesiono w drugiej połowie V wieku p.n.e. Do dziś zachowały się jedynie dwie kolumny.

Świątynia Heraklesa

Ten obiekt został wzniesiony w VI wieku p.n.e., co czyni go najstarszym w Dolinie Świątyń. Do naszych czasów przetrwał przedsionek i opistodomos z ogrodzoną tylną częścią. Pierwotnie świątynia była zaopatrzona w 38 doryckich kolumn.

Świątynia Junony (Hery)

Świątynia wzniesiona między 450 a 440 rokiem p.n.e. jest drugim najlepiej zachowanym obiektem w Valle dei Templi. Do dziś zachowało się 30 kolumn.

Ciekawostki o Dolinie Świątyń

Na koniec zostawiliśmy kilka ciekawostek na temat słynnej Doliny Świątyń.

  1. W czasach antycznych wierzono, że wschód symbolizuje życie i światło. W związku z tym, świątynie wzniesione w Valle dei Templi były zorientowane na stronę wschodnią.
  2. W pobliżu stanowiska archeologicznego mieści się muzeum, w którym eksponowane są cenne artefakty. Wcześniej znajdował się tam zakon cystersów. 
  3. Miasta zaliczane do Magna Graecia (Wielka Grecja lub Wielka Hellada) były całkowicie niezależne od greckich polis.
  4. Falaris, pierwszy tyran Akragas, zapisał się w historii jako pomysłodawca byka z brązu. Pod tą nazwą kryje się wyjątkowo okrutne narzędzie tortur. Nieszczęśnika skazanego na kaźń zamykano wewnątrz metalowej formy, którą następnie podgrzewano ogniem. 
  5. Na terenie Doliny Świątyń rosną drzewa migdałowców, których różowe kwiaty tworzą wspaniałą scenerię dla starożytnych zabytków. 
  6. W Dolinie Świątyń sztuka starożytna spotyka się ze współczesną. Igor Mitoraj, polski artysta zmarły w 2014 roku, na kilka lat przed śmiercią stworzył 17 posągów mitologicznych postaci i umieścił je w Valle dei Templi. Obecnie znajduje się tam tylko jedno z jego dzieł – leżący za Świątynią Concordii „Ikar Upadły”.