Matka Sienkiewicza powtarzała mu, że „Kraszewskim nie będzie i z pióra nie wyżyje”. Całe szczęście, że przyszły noblista pozostał głuchy na słowa swojej rodzicielki. Henryk Sienkiewicz odniósł niebywały sukces, nie tylko w Polsce. We Francji był darzony „bezprzytomnym podziwem”. W Rosji popularnością dorównywał nawet Emilowi Zoli i Lwowi Tołstojowi. Jego dzieła cieszyły się uznaniem także we Włoszech, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Mimo ogromnej popularności, do końca pozostał człowiekiem skromnym, który nie upajał się swoją sławą.  

Gdzie urodził się Henryk Sienkiewicz?

Henryk Sienkiewicz urodził się 5 maja 1846 roku, w Woli Okrzejskiej. Wieś, która do dziś jest położona w administracyjnych granicach województwa lubelskiego, należała do Felicjany Cieciszowskiej – babki pisarza. 

Młodość spędził w Warszawie. Jako 12-latek rozpoczął naukę w Gimnazjum Realnym. Od grudnia 1862 roku do lipca 1864 roku uczył się w Gimnazjum nr II, a jesienią zaczął uczęszczać do Gimnazjum nr IV.

Ze względu na trudną sytuację finansową, 19-letni Sienkiewicz przerwał edukację i w 1865 roku zaczął pracować jako guwerner dzieci Aleksandry i Ludwika Weyherów. To właśnie we dworze w Poświętnem (koło Płońska) powstał pomysł na rys historyczny „Spytko z Melsztyna i ród jego”, na podstawie którego powstała powieść „Krzyżacy”. 

Egzamin dojrzałości zdał w 1866 roku, z oceną dostateczną. Wolą jego rodziców było, by podjął studia na kierunku dającym dobre perspektywy na przyszłość. 25 października 1866 roku został przyjęty na wydział prawa Szkoły Głównej Warszawskiej, ale za namową matki szybko zrezygnował z tego kierunku i podjął studia medyczne. Uznał jednak, że lepiej będzie się czuł na wydziale filologiczno-historycznym i wbrew zaleceniom rodziców zmienił kierunek. Dyplomu jednak nie uzyskał. W 1871 roku nie zdał egzaminu z języka greckiego i porzucił uczelnię.  

Rodzina i rodzeństwo Sienkiewicza

Sienkiewicz urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk. Według niektórych genealogów, ród znany na Żmudzi od XVI wieku wywodził się po mieczu z Tatarów osiadłych na Litwie. Jednak trzeba wspomnieć, że nie zachowały się żadne potwierdzające to dokumenty.

Rodzicami wybitnego pisarza byli Józef Sienkiewicz i Stefania Cieciszowska, pochodząca z podlaskiej rodziny skoligowanej z Lelewelami i Łuszczewskimi. Matka Henryka była pisarką. Opublikowała dwie krótkie formy w „Tygodniku Illustrowanym”. Spod jej pióra wyszła też dłuższa forma – powieść „Jedynaczka”, drukowana od 5 lipca 1865 roku, w piśmie „Bazar – tygodnik ilustrowany mód i robót ręcznych”.

Henryk Sienkiewicz miał pięcioro rodzeństwa: brata i cztery siostry. Starszy o dwa lata Kazimierz uczestniczył w powstaniu styczniowym. Najmłodsza z sióstr pisarza, Maria, zmarła w dzieciństwie. Najstarsza, Aniela, wyszła za poetę Jana Komierowskiego, który tworzył pod pseudonimem Wacław Pomian. Dwie pozostałe siostry, podobnie jak Henryk, zajmowały się literaturą. Zofia pisała dla ludu, natomiast Helena przekładała i przerabiała teksty literackie. 

Zainteresowania i pasje Sienkiewicza

Swoje zamiłowanie do historii i literatury Sienkiewicz odkrył już w czasach gimnazjalnych. Był pod ogromnym wrażeniem lektur Homera, Mickiewicza, Słowackiego, Dumasa i Scotta. Z przedmiotami humanistycznymi radził sobie świetnie. W 1864 roku zdobył nawet nagrodę za wypracowanie pt. „Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą”. Do przedmiotów ścisłych nie przykładał się zbytnio i w ogólnym rozrachunku był raczej przeciętnym uczniem. 

W Szkole Głównej Warszawskiej zbliżył się do środowiska pozytywistycznego. W 1869 roku, recenzją sztuki teatralnej zadebiutował jako publicysta w „Przeglądzie Tygodniowym”. Swoje treści publikował także w „Tygodniku Ilustrowanym” i „Gazecie Polskiej”.

Należy wspomnieć, że Sienkiewicz pasjonował się nie tylko słowem pisanym. Był także namiętnym podróżnikiem. W 1876 roku wyjechał do Ameryki Północnej. Do kraju wrócił trzy lata później, ale zanim to nastąpiło, przez rok przebywał w Anglii, Francji i we Włoszech. W 1888 roku zwiedził Konstantynopol, Ateny, Neapol i Rzym, dwa lata później – Hiszpanię. Pod koniec 1890 roku wyruszył na wyprawę myśliwską do Zanzibaru. 

Ile powieści napisał Henryk Sienkiewicz?

W konfrontacji ze współczesnymi autorami, Sienkiewicz nie wypada na szczególnie płodnego twórcę. Polski laureat Nagrody Nobla ma na swoim koncie 12 powieści. Dzisiaj wielu literatów zasługuje na miano „seryjnych pisarzy”, bo dorobek opiewający na kilkadziesiąt długich form nie jest niczym niezwykłym. Mało tego, także w okresie pozytywizmu nie brakowało autorów, którzy częściej niż Sienkiewicz sięgali po pióro. Absolutnym tytanem pracy wśród polskich twórców był Józef Ignacy Kraszewski. Wybitny poeta, powieściopisarz i dramaturg zapisał w swoim dorobku ponad 500 utworów (choć należy pamiętać, że większość powstała w okresie romantyzmu).

Nie można jednak zapomnieć, że Henryk Sienkiewicz jest także autorem około czterdziestu nowel, dramatu, wielu felietonów i kronik. Zresztą czy naprawdę liczba dzieł powinna być ważniejsza niż ich jakość? 

Najwcześniejszym znanym utworem Sienkiewicza jest wiersz „Sielanka młodości” z 1867 roku. Z kolei pierwsza powieść autora nosi tytuł „Na marne”. W dziele wydanym w 1872 roku ukazał relacje młodych ludzi w nowym otoczeniu i opisał wyzwania, jakie stawia przed nimi życie. Niezwykle umiejętnie naszkicował atmosferę kryzysu ideowego, który dotknął polską młodzież po klęsce powstania styczniowego.

Największą sławę przyniosły Sienkiewiczowi dzieła z gatunku prozy historycznej, manifestujące niezłomny patriotyzm autora. Słynna „Trylogia” i poprzedzające ją opowiadanie historyczne „Niewola tatarska” do dziś są zaliczane do jego najwybitniejszych utworów. W tym wyjątkowym cyklu Sienkiewicz zaprezentował niepowtarzalny talent pisarski, przejawiający się umiejętnością budowania fabuły i toku akcji, tworzenia wielu postaci i wątków oraz niesamowicie plastycznych opisów. 

Z jeszcze bardziej entuzjastycznym przyjęciem spotkała się powieść, której fabuła sięga czasów wczesnochrześcijańskich – „Quo Vadis”. To właśnie ten tytuł przyniósł autorowi światowy rozgłos. Wystarczy powiedzieć, że w 1898 roku stał się najpopularniejszą książką w Stanach Zjednoczonych, a w ciągu kilku lat we Włoszech ukazał się w niemal stu wydaniach. 

Za co Henryk Sienkiewicz dostał Nagrodę Nobla?

Niezwykły talent Sienkiewicza nie mógł pozostać niedoceniony. Już sama popularność, krajowa i zagraniczna, stanowi ogromne wyróżnienie. Jeszcze większym był dar od społeczeństwa polskiego – 22 grudnia 1900 roku, z okazji 25-lecia pracy artystycznej, otrzymał dworek w Oblęgorku pod Kielcami. Dziś mieści się tam muzeum poświęcone jego życiu i twórczości.

Największy zaszczyt spotkał Sienkiewicza w 1905 roku. 10 grudnia Akademia Szwedzka przyznała mu Literacką Nagrodę Nobla. Henryk Sienkiewicz był pierwszym Polakiem, który odebrał najwyższe wyróżnienie w dziedzinie literatury. Nagroda opiewała na 100 tys. rubli co na początku XX wieku stanowiło ogromny majątek.  

Pod koniec 1905 roku 59-letni Sienkiewicz miał już w dorobku większość swoich najwybitniejszych dzieł. Za który tytuł został nagrodzony zaszczytnym wyróżnieniem? Literacki Nobel rzadko jest przyznawany za jeden konkretny utwór. Akademia Szwedzka doceniła całokształt twórczości Sienkiewicza i nagrodziła go „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie epiki i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”.

W trakcie ceremonii, nagrodzony pisarz wygłosił mowę pochwalną dla Polski: „[...] Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że ona żyje. Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że do podbojów jest zdolna [...] Więc za to uwieńczenie, nie dla mojej osoby, ale polskiego ducha i pracy, składam jako Polak gorące podziękowanie”.