Gwiazdozbiór Wodnika w większości składa się z dość bladych gwiazd. Tylko dwie z nich charakteryzują się jasnością większą niż trzecia wielkość gwiazdowa. To sprawia, że Wodnik nie jest wyraźnie widoczny na nocnym niebie, a poszukiwań nie ułatwia też fakt, że jego gwiazdy nie tworzą żadnego charakterystycznego symbolu. 

Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Wodnika?

Gwiazdozbiór Wodnika (Aquarius) jest położony na południe od równika niebieskiego. Konstelacje, które z nim sąsiadują, to:

  • gwiazdozbiór Ryb,
  • gwiazdozbiór Pegaza,
  • gwiazdozbiór Źrebięcia,
  • gwiazdozbiór Delfina,
  • gwiazdozbiór Orła,
  • gwiazdozbiór Koziorożca,
  • gwiazdozbiór Ryby Południowej,
  • gwiazdozbiór Rzeźbiarza,
  • gwiazdozbiór Wieloryba.

Jest widoczny pomiędzy szerokościami geograficznymi 85° S a 65° N, zatem można go obserwować także z obszaru Polski. W naszym kraju najdogodniejsze warunki do prowadzenia obserwacji panują od września do grudnia. Aquarius nie jest zbyt jasny, ale zajmuje znaczny obszar na nocnym niebie. W warunkach dobrej pogody i w miejscu oddalonym od źródeł światła, nieuzbrojone oko dostrzeże ok. 90 gwiazd, składających się na konstelację. Gdzie można znaleźć Wodnika?

Gwiazdy tej konstelacji nie tworzą żadnego charakterystycznego asteryzmu. Wypatrywanie kształtu na rozgwieżdżonym niebie nie przyniesie zatem żadnego rezultatu. Żeby ułatwić sobie zadanie, najpierw należ namierzyć Deneb Algedi, czyli najjaśniejszą gwiazdę w konstelacji Koziorożca. Kierując się na północ, natrafimy na Sadalsuud – najjaśniejszą gwiazdę w Wodniku.

Dane obserwacyjne:

  • rektascensja: 22 h,
  • deklinacja: -13 stopni.

Charakterystyka gwiazdozbioru Wodnika

Wodnik zajmuje powierzchnię ok. 980 stopni kwadratowych, co przekłada się na 2,38 proc. powierzchni nieba. To czyni go dziesiątą największą konstelacją spośród wszystkich 88 gwiazdozbiorów, które są oficjalnie uznawane przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Gwiazdozbiór Strzelca, który w tym samy zestawieniu zajmuje piętnastą pozycję, pokrywa o 0,28 proc. powierzchni nieba mniej. Z kolei gwiazdozbiór Skorpiona, który znajduje się na odległym trzydziestym trzecim miejscu, zajmuje zaledwie 1,2 proc. powierzchni nieba.

Konstelacja jest przedstawiana jako postać młodzieńca wylewającego wodę z dzbana. Naczynie znajduje się w miejscu, w którym gwiazdy Gamma Aquarii, Eta Aquarii, Zeta Aquarii i Pi Aquarii tworzą wzór przypominający nieco literę Y. Wylewana woda dociera do zarysu głowy Ryby Południowej.

To właśnie grupa gwiazd piątej i szóstej wielkości, tworzących dzban, jest najlepiej rozpoznawalna. Należy jej szukać w południowo-wschodniej części gwiazdozbioru.

Najjaśniejszą gwiazdą w tej konstelacji jest Sadalsuud. Jej nazwę, pochodzącą z języka arabskiego, można przetłumaczyć jako „najszczęśliwszy”. Mowa o żółtym nadolbrzymie typu G, który od Słońca jest 2200 razy jaśniejszy, sześciokrotnie cięższy i 50 razy większy. Od centralnej gwiazdy Układu Słonecznego dzieli ją ok. 600 lat świetlnych.

Drugą najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Wodnika jest Sadalmelik. Jej nazwa oznacza „najszczęśliwsza gwiazda królestwa”. Jest położona w pobliżu dzbana i wyznacza prawe ramię mitycznego wodnika. 

Aquarius jest położony w znacznej odległości od Drogi Mlecznej. Nie oznacza to jednak, że w jego granicach nie znajdziemy żadnych interesujących obiektów. Przeciwnie, w konstelacji Wodnika znajdują się interesujące gromady kuliste i mgławice planetarne.

Wymieniając te pierwsze, należy wskazać przede wszystkim na M2 (NGC 7089). To gromada kulista z jasnym jądrem, które otacza dość słabe halo gwiazd. Rozciąga się na obszarze 16 minut łuku, a od Słońca jest oddalona o ok. 37,5 tys. lat świetlnych.

Inna interesująca gromada kulista to M72. Obserwowana przez 20-centymetrowy teleskop, zdaje się rozdzielać w niezliczone iskry, najbardziej skoncentrowane w samym centrum.

Wyjątkowo ciekawym obiektem jest NGC 7293, nazywana Mgławicą Ślimaka. Mowa o jednej z najbliższych nam mgławic planetarnych – jest oddalona od nas o ok. 700 lat świetlnych. Jej rozmiar odpowiada połowie tarczy Księżyca. W środkowej części gazowego pierścienia, który powstał w następstwie odrzucenia zewnętrznych warstw gwiazdy zbliżonej do Słońca, jest widoczny biały karzeł o temperaturze ok. 100000 K. Osłania go chmura pyłu o średnicy ok. dwóch lat świetlnych.

Pochodzenie gwiazdozbioru Wodnika

Wodnik jest jednym z 48 gwiazdozbiorów, które w II wieku naszej ery zostały wymienione w Almageście Ptolemeusza. Należy jednak podkreślić, że ta piękna konstelacja była obserwowana jeszcze przed nastaniem czasu Hellady. 

Konstelację Aquarius obserwowali już Babilończycy i starożytni Egipcjanie. Mieszkańcy Babilonii utożsamiali jej gwiazdy z bogiem Ea, który w tamtejszych wierzeniach prowokował niszczycielskie powodzie, pojawiające się wraz z wylewami Eufratu i Tygrysu. Z kolei w Egipcie Wodnik miał pozytywne znaczenie. Mieszkańcy krainy nad Nilem kojarzyli ten gwiazdozbiór z początkiem wiosny i czasem urodzaju. Zgodnie z tamtejszą mitologią, gdy wodnik wkładał dzban do rzeki, woda występowała z koryta. Tym samy nawadniała okoliczne pola uprawne, więc powódź miała dla nich wymiar nie niszczycielski, a życiodajny. 

Nazwa konstelacji w największym stopniu kojarzy się z wierzeniami i mitami antycznej Grecji. W helleńskiej tradycji wodnik jest przedstawiany jako mężczyzna rozlewający wodę z dzbanem. Tę osobę można skojarzyć z kilkoma postaciami, pojawiającymi się w mitologicznych opowieściach, ale postać wodnika w największym stopniu wiąże się z Ganimedesem.

Mitologia i znaczenie

Ganimedes, syn trojańskiego króla Trosa, miał być najprzystojniejszym mężczyzną na świecie. Nawet sam Zeus, najwyższy ze wszystkich olimpijskich bogów, był pod ogromnym wrażeniem jego urody. Ganimedes spodobał mu się tak bardzo, że zapragnął mieć go u swego boku. Żeby móc porwać trojańskiego księcia, przemienił się w orła. W swoich szponach poniósł go na Olimp, gdzie miał służyć jemu i pozostałym bogom. Podobno właśnie dlatego gwiazdozbiór Wodnika sąsiaduje z konstelacją Orła. Od tamtej pory zadaniem Ganimedesa było podawanie bogom nektaru zmieszanego z wodą.

Gwiazdozbiór Wodnika jest też związany z mitem o potopie deukalionowym. Wielki kataklizm, który miał zgładzić ludzkość, był następstwem gniewu samego Zeusa. Gdy największy ze wszystkich bogów zstąpił na ziemię pod postacią ubogiego wędrowca, arkadyjski król Likaon miał poczęstować go ludzkim mięsem. Rozgniewany Zeus postanowił zgładzić bezbożną ludzkość, zsyłając straszliwy potop.