Współcześnie na niebie nie zobaczymy już latających jaszczurów, bo tak naukowcy nazwali gady, które przemierzały niebo miliony lat temu. Ich nazwa pochodzi od połączenia greckich słów: pteron – skrzydło i sauros – jaszczur. Pterozaury należą do rzędu latających archozaurów. Żyły od około 230 do 65,5 miliona lat temu, czyli od okresu triasu do kredy. 

Pterozaur nad Szkocją

Naukowcy z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, Uniwersytetu w Bristolu, Uniwersytetu w Leicester i Uniwersytetu w Liverpoolu ogłosili właśnie, że odkryli nowy gatunek pterozaura. Namierzyli go wśród skamieniałości znalezionych na wyspie Skye w zachodniej Szkocji. Wnioski opublikowali na łamach „Journal of Vertebrate Paleontology”.

Nowy pterozaur należy do kladu pterozaurów Darwinoptera. Określenie „klad” oznacza grupę organizmów, które mają wspólnego przodka. Obejmuje wszystkie wywodzące się od niego grupy potomne.

Część szkieletu nowego gatunki pterozaura. Widoczny obszar ramion, części skrzydła i kręgosłupa / Fot. Trustees of Natural History Museum

Odkrycie szczątków pterozaura w Szkocji pokazuje, że klad ten był znacznie bardziej zróżnicowany, niż wcześniej sądzono. Utrzymywał się przez ponad 25 milionów lat. Czyli od późnej części wczesnego okresu jurajskiego do jego końca. Zdaniem badaczy odkrycie to stanowi podstawę nowego i bardziej złożonego modelu wczesnej ewolucji pterozaurów.

Rzadkie znalezisko pterozaura

Paleontolodzy rzadko natykają się na skamieniałości środkowojurajskich pterozaurów. Gdy się im to udaje – relikty są zazwyczaj niekompletne i utrudniają próby zrozumienia ewolucji.

Tymczasem najnowsze znalezisko ze Szkocji dowodzi, że wszystkie główne jurajskie klady pterozaurów wyewoluowały na długo przed końcem wczesnej jury. Zatem zdecydowanie wcześniej, niż wcześniej sądzono. Odkrycie pokazuje również, że pterozaury przetrwały do późnej jury, wraz z dinozaurami, a ostatecznie wyewoluowały we współczesne ptaki.

Nowy gatunek nazwano Ceoptera evansae. Słowo „ceoptera” pochodzi od szkockiego (gaelickiego) słowa „cheò”, oznaczającego mgłę. Jest to nawiązanie do potocznej gaelickiej nazwy wyspy Skye Eilean a' Cheò, czyli Wyspa Mgły. Z kolei drugi człon słowa pochodzi od łacińskiego „ptera”, oznaczającego skrzydło. 

Nazwa gatunkowa „Evansae” ma na celu uhonorowanie prof. Susan E. Evans za jej wieloletnie badania paleontologiczne, w szczególności na wyspie Skye.

Pterozaur made in China?

– Jego pojawienie się w środkowej jurze w Wielkiej Brytanii było całkowitym zaskoczeniem, ponieważ większość jego bliskich krewnych pochodzi z Chin. Znalezisko pokazuje, że zaawansowana grupa latających gadów, do której należy, pojawiła się wcześniej, niż sądziliśmy i szybko rozprzestrzeniła się niemal po całym świecie – komentuje odkrycie prof. Paul Barrett z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie

Szczątki składają się z częściowo zachowanego szkieletu pojedynczego osobnika, w tym części skrzydeł, nóg i kręgosłupa. Wiele kości nie widać gołym okiem, ponieważ są zatopione w skale. Naukowcy zbadali je za pomocą tomografii komputerowej – skanowania CT.

Jak wyglądał szkocki pterozaur?

Pterozaury osiągały, w zależności od gatunku, bardzo różne rozmiary. Szacuje się, że rozpiętość ich skrzydeł sięgała od 1 do aż 11 metrów. Ten ze Szkocji był raczej mikrusem. Mieścił się w najniższym przedziale do 1,5 m. Mniej więcej tyle mierzą najmniejsze współczesne bociany.

Paleobiolożka z Uniwersytetu w Bristolu i główna autorka publikacji, dr Liz Martin-Silverstone, powiedziała, że okres, z którego pochodzi nowo odkryty okaz, to jeden z najważniejszych momentów ewolucji pterozaurów, a jednocześnie taki, z którego mamy najmniej zachowanych okazów. To wskazuje na dużą rangę znaleziska.

– To przybliża nas o krok do zrozumienia, gdzie i kiedy ewoluowały bardziej zaawansowane pterozaury – podkreśliła badaczka.

Źródła: Journal of Vertebrate Paleontology, Jura Park Bałtów