O tym, że powstanie Bar Kochby, które trwało od 132 do 136 roku n.e., było przygotowane z wyprzedzeniem, świadczy nowe znalezisko dokonane niedaleko Jeziora Tyberiadzkiego w Izraelu.

Rozległy kompleks kryjówek pod starożytną osadą

– Jest to najbardziej rozległy kompleks kryjówek odkryty do tej pory w Galilei – przekonuje Izraelska Służba Ochrony Zabytków, która kierowała badaniami. Wykopaliska ujawniły zabytki, które ukazują dramatyczne epizody w historii narodu żydowskiego.

Znalezisko znajduje się w miejscowości Huqoq, której dzieje sięgają głębokiej starożytności. Osada ta jest wspomniana w biblijnej Księdze Jozuego.
Z kolei w Talmudzie Jerozolimskim i Talmudzie Babilońskim przeczytamy o rabim Pinhasie i rabim Hezekiaszu, mędrcach z III i IV wieku n.e., którzy mieszkali na tym obszarze. Na wzgórzu, w pobliżu kompleksu kryjówek, znajduje się synagoga z imponującymi, unikalnymi mozaikami z okresu bizantyjskiego. Odkryto ją w 2011 roku.

Cysternę przebudowano, wykuwając w niej załomy i dodatkowe tunele / fot. Emil Aladjem/Izraelska Służba Ochrony Zabytków

Cysterna starożytnym schronem

Już w starożytności przechowywano wodę na czas suszy. Świadectwem tego są wielkie cysterny znane zarówno z wielkich miast, jak i z mniejszych osad. Tak też było w przypadku Huqoq, które dysponowało pojemnym zbiornikiem na wodę wykutym w skale. 

W czasie wykopalisk prowadzonych w ostatnich miesiącach archeolodzy ustalili, że funkcja zbiornika uległa zmianie w związku z przygotowywanym powstaniem Żydów przeciwko Rzymianom. Zryw, który trwał od 132 do 135 roku n.e., określany jest też jako Druga Wojna Żydowska. Była to reakcja na decyzje cesarza Hadriana, który zarządził między innymi budowę świątyni poświęconej rzymskiemu bogowi Jowiszowi Kapitolińskiemu w miejscu dawnej Świątyni Jerozolimskiej.

Cysterna powstała w czasach istnienia Drugiej Świątyni. Ten święty przybytek był najważniejszą świątynią Izraelitów. Budowla stała w Jerozolimie, na Wzgórzu Świątynnym. Według żydowskiej tradycji miała powstać w latach 537–516 p.n.e. z inicjatywy perskiego króla Cyrusa II Wielkiego.

Starożytny schron – jak wyglądał?

Żydzi znacząco zmienili wygląd zbiornika i zaaranżowali go do swoich potrzeb. Wykonali szereg wnęk i tuneli, w których można było się schronić i schować zapasy. Ten system to największy i najbardziej imponujący z odkrytych do tej pory w Galilei – przekazała Izraelska Służba Ochrony Zabytków.

Starożytni wykuli szereg trudno dostępnych wnęk, tak aby maksymalnie przeszkodzić uzbrojonym rzymskim żołnierzom w ewentualnym ściganiu rebeliantów. Wewnątrz podziemnego kompleksu odkryto setki potłuczonych glinianych i szklanych naczyń, a także wspaniały pierścień, który niegdyś był ozdobiony kamieniem szlachetnym. 

Wewnątrz cysterny znaleziono tysiące zabytków, w tym ten pierścień / fot. Dafna Gazit/Izraelska Służba Ochrony Zabytków

– Kompleks kryjówek pozwala spojrzeć na trudny okres dla żydowskiej społeczności w Huqoq i ogólnie w Galilei – mówią kierujący wykopaliskami Uri Berger z Izraelskiej Służby Ochrony Zabytków i prof. Yinon Shivtiel z Zefat Academic College. 

 – Jednak historia, którą opowiada to miejsce, jest również optymistyczną opowieścią starożytnego żydowskiego miasta, któremu udało się przetrwać historyczne trudności. Jest to historia mieszkańców, którzy nawet po utracie wolności i po wielu ciężkich latach buntów wyszli z ukrytego kompleksu i założyli kwitnącą wioskę z jedną z najbardziej imponujących synagog w okolicy – podkreślili. W wykopaliskach wzięli udział studenci archeologii, wolontariusze, ale też żołnierze.

Znaczenie badań „schronów”

Odkrycie kompleksu kryjówek jest istotne dla debaty badaczy na temat tego, czy powstanie Bar Kochby objęło Galileę, czy też ograniczyło się do Judei i centralnego Izraela. 

Opierając się na różnych ustaleniach, archeolodzy datują większość zabytków na czasy zrywu Bar Kochby, ale są też starsze artefakty, być może z wcześniejszego zrywu. Nie jest pewne, czy kompleks był wykorzystywany do ukrywania się podczas Drugiej Wojny Żydowskiego, ale – w ocenie badaczy – wydaje się, że został przygotowany właśnie  w tym celu.

– Mamy nadzieję, że przyszłe wykopaliska przybliżą nas do odpowiedzi na to pytanie – podsumowują archeolodzy.