Od dziesiątków lat egiptolodzy dyskutują o tym, gdzie znajdowała się legendarna kraina starożytnych Egipcjan, Punt. To stamtąd sprowadzali cenne dla produkty i zwierzęta: drzewa kadzidlane, heban, kość słoniową, małpy, charty czy skóry lampartów. 

Bardzo długo naukowcy nie mieli narzędzi, które postawiły by kropkę nad i w kwestii wskazania lokalizacji Puntu. Pomógł postęp w badaniach genetycznych.

Bóg zaklęty w małpie

Starożytni Egipcjanie sprowadzali do swojego kraju pawiany. Było to związane z ich religią. Boga mądrości, Thota ukazywano między innymi właśnie pod postacią pawiana. Jednak te zwierzęta nie występowały w Egipcie również w czasach starożytnych.

Z tego powodu Egipcjanie postanowili je sprowadzać z głębi Afryki. Z zapisków wiadomo, że właśnie z krainy Punt. Z badań szkieletów wynika, że usunięto im niebezpieczne kły. Były one potrzebne Egipcjanom do oddawania czci bogowi egipskiemu, Thotowi.

Figurka ukazująca boga Thota pod postacią siedzącego pawiana / Fot. domena publiczna / Wikimedia Commons

DNA pawianów – klucz do poznania zagadki lokalizacji Puntu

Aby określić, skąd Egipcjanie sprowadzali pawiany, dr Gisel Knopp z Uniwersytetu w Konstancji w Niemczech wraz z międzynarodowym zespołem, postanowiła przebadać DNA zachowane w mumiach tych zwierząt. Wyniki analiz opublikowano w czasopiśmie naukowym „eLife”.

Obszar, z którego sprowadzono te małpy, można określić na podstawie genomu mitochondrialnego. Pomocne w analizach porównawczych było to, że wcześniej inni badacze dobrze poznali rozmieszczenie pawianów na kontynencie afrykańskim i ich różnorodność genetyczną. – Mamy próbki porównawcze z niemal wszystkich regionów, w których obecnie żyją pawiany – mówi dr Kopp. Tą bazę uzupełniono o okazy ze zbiorów muzealnych.

Erytrea i sąsiadujące z nią regiony

Na potrzeby najnowszych badań przeanalizowano m.in. mumię pawiana odkrytą w 1905 roku w tzw. Dolinie Małp w Egipcie. Szczątki przechowywane w Musée des Confluences w Lyonie, wydatowano na 800–500 rok p.n.e., a zatem Okres Późny. Kolejno porównano jej materiał genetycznych z pawianami z obszaru Afryki. Okazało się, że „egipski” pawian pochodził z obszaru Erytrei, Etiopii lub wschodniego Sudanu. 

Amulet w kształcie pawiana wykonany z fajansu egipskiego / Fot. domena publiczna / Wikimedia Commons

To wynik zbieżny z poprzednimi badaniami mumii pawianów z XVI–XI wieku p.n.e. Wygląda na to, że kierunek, z którego pozyskiwano mumie nie uległ na przestrzeni stuleci większym zmianom. Zmianie uległa jednak nazwa regionu. W II tysiącleciu mowa była o krainie Punt, ale w Okresie Późnym już o tej krainie nie pisano. Jednak skądś sprowadzano pawiany i inne ważne dla Egipcjan surowce. Badacze przypuszczali, że był to ten sam region, ale nie mieli na to dowodów.

Starożytni historycy grecko-rzymscy pisali o tym, że z portu Adulis (obecna Erytrera) sprowadzano pawiany. Jednak mumia przebadana ostatnio była o kilkaset lat starsza od tych doniesień. Okazuje się zatem, że port ten musiał funkcjonować zdecydowanie wcześniej. Świadczą o tym wyniki analiz DNA. Wygląda na to, że Adulis było wrotami do Puntu.

Adulis było to ważnym ośrodkiem przeładunkowym, łączącym Egipt, Półwysep Arabski i Indie. Port osiągnął swoje apogeum między IV a VII wiekiem n.e. Jednak jego historia sięga co najmniej pierwszego tysiąclecia p.n.e. 

Źródła: Science Daily, eLife