Kim był Judasz? Nawet przydomek Judasza Iskarioty jest przedmiotem dyskusji. Niektórzy uważają, że przezwisko pochodzi od hebrajskiego słowa oznaczającego „zyskiwać" lub „kłamca". Podczas gdy inni sugerują, że Iskariota może wskazywać na pochodzenie z miasteczka Kerioth pod Hebronem. Istnieje również teoria, że Iskariota odnosi się do łacińskiego słowa „siccarius", które oznaczało żydowskich rebeliantów zabijających Rzymian i ich sympatyków.
Dlaczego Judasz zdradził Chrystusa?
Ewangeliści są zgodni, że Judasz zdradził Jezusa Chrystusa dla pieniędzy. Według Marka i Mateusza, Judasz udał się do kapłanów po namaszczeniu Jezusa w Betanii, ponieważ nie mógł pogodzić się z marnotrawstwem cennych perfum, które można było sprzedać z zyskiem. Ewangelia Jana dodaje, że Judasz był skarbnikiem apostołów i korzystał z tej pozycji, aby kraść. Zatem był człowiekiem chciwym.
Historia o 30 srebrnikach ma wymiar teologiczny. Autorzy ewangelii wierzyli, że Stary Testament zapowiadał wydarzenia z życia Jezusa. Na jego stronicach srebrne monety pojawiają się jako narzędzie zdrady. W Starym Testamencie Józef został sprzedany do Egiptu za srebrniki. Żona Samsona zgodziła się wydać sekret mocy męża za tę samą sumę. Suma 30 srebrników ma wymiar symboliczny, ponieważ była to cena niewolnika.
Ewangelie Łukasza i Jana sugerują również, że Judasz mógł zostać opętany przez diabła. „Jezus odpowiedział: 'Ten, któremu ja podam kawałek chleba, ten zdradzi mnie'. Po czym umoczył kawałek chleba, podał Judaszowi, synowi Szymona Iskarioty. A po tym, jak Judasz zjadł kawałek chleba, wszedł w niego szatan". Następnie Jezus polecił Judaszowi, aby zrobił to, co zaplanował.
Jak skończył Judasz?
Nie ważne, co skłoniło Judasza do zdrady, starożytni autorzy zgadzają się, że spotkał go tragiczny koniec. Jednakże nie ma jednomyślności co do szczegółów. Mateusz twierdzi, że po zwróceniu pieniędzy kapłanom Judasz poszedł się powiesić. Autor Dziejów Apostolskich podaje inną wersję, powołując się na samego Piotra. „Za pieniądze, niegodziwie zdobyte, nabył ziemię i spadłszy głową na dół, pękł na pół i wypłynęły z niego wszystkie jego wnętrzności".
Papiasz, żyjący na przełomie I i II wieku, miał znać ustne nauczanie apostołów i podaje inną wersję śmierci Judasza. Według niego, zdrajca miał się roztyć do potwornych rozmiarów, aż nabrzmiał od ropy i został żywcem zjedzony przez robactwo. To spowodowało jego pęknięcie. Pierwsi chrześcijanie byli więc niepewni, jak dokładnie zginął Judasz, a w późniejszych wiekach próbowano rozwiązać to zamieszanie, łącząc różne opisy. Wizja Judasza wiszącego na sznurze z otwartym brzuchem była tak sugestywna, że w epoce nowożytnej, gdy karano zdrajców powieszeniem, pilnowano, by nie zmarli od razu i dodatkowo rozcinano im brzuchy.
Nieścisłości w opisie śmierci Judasza nie zmieniły jednego. Chrześcijanie na ogół nie wątpili w potępienie zdrajcy. Autorzy kilku apokryfów podają, że przed zmartwychwstaniem Jezus miał wyprowadzić z piekła dusze, pozostawiając we władzy diabła jedynie Kaina, Heroda i właśnie Judasza.
Tę historię rozwinął później Dante, umieszczając Judasza w najniższym kręgu piekła, w paszczy samego Lucyfera, za towarzyszy kaźni mając Brutusa i Kasjusza. Dante, zwolennik cesarstwa, mógł chcieć w ten sposób dać upust swoim politycznym sympatiom. Dążenie do porządku znajduje odzwierciedlenie w swoistej hierarchii. Iskariota, będąc winien większej zbrodni, pochłaniany jest od pasa w górę, gdy tymczasem głowy jego towarzyszy wystają na zewnątrz.
Kim była rodzina Judasza?
Nie tylko śmierć Judasza budziła zainteresowanie, ale także jego rodzina. Według „Etiopskiego męczeństwa Piłata" Judasz był szwagrem Barabasza. Jego żona naciskała na niego, by poprosił Jezusa o uwolnienie jej brata, ale Jezus odmówił. Kobieta podburzała małżonki kapłanów, przyczyniając się do ukrzyżowania Jezusa.
Grecka Ewangelia Nikodema opowiada inną historię. Po zdradzie, Judasz postanowił popełnić samobójstwo z obawy przed zemstą zmartwychwstałego Jezusa. Żona próbowała go pocieszyć, mówiąc, że powrót do życia jest niemożliwy. Po zakończeniu przemówienia, „kogut rozpostarł skrzydła i zapiał trzy razy". Judasz, który zobaczył ten cud, poszedł się powiesić.
„Złota legenda" Jakuba de Voragine również próbuje wyjaśnić rodzinne powiązania Judasza. Według legendy, ojcem Judasza był Szymon Ruben z izraelskiego plemienia Dan, a matką – nieznana kobieta o imieniu Cyborea. Kobieta miała sen, w którym jej syn sprowadził zagładę na cały naród żydowski. W obawie przed przepowiednią, rodzice włożyli Judasza do koszyka i puścili na morze.
Chłopiec dopłynął na wyspę Skariot, gdzie został znaleziony przez miejscową królową i wychowany z jej własnym dzieckiem. Wraz z upływem czasu, Judasz ujawniał swoje paskudne cechy charakteru, aż w końcu odkrył prawdę o swoim pochodzeniu. W złości zabił swojego przybranego brata i uciekł do Judei, gdzie znalazł zatrudnienie u boku Piłata.
Rzeźba Ignazia Jacomettigo (1854) przedstawiająca pocałunek Judasza – symbol zdrady. Fot. Getty Images
W nagrodę za swoją wierną służbę, namiestnik ożenił Judasza z wdową po zmarłym sąsiedzie, którego zabił. Dodał również majątek zmarłego do jego posiadania. Jednakże pewnego dnia, świeżo poślubiona małżonka zaczęła skarżyć się na swoje nieszczęścia, w tym na utonięcie swojego dziecka w morzu i śmierć swojego męża. Usłyszawszy to, Judasz rozpoznał w niej swoją matkę i w zabitym ojca. Pragnąc odpokutować swoje winy, został uczniem Jezusa, ale nie zdołał dłużej powstrzymać się od złego. Najpierw okradał apostołów, a na końcu sprzedał Jezusa.
Ta historia przypomina wątki z mitów o Edypie czy Parysie. Autor „Złotej legendy" nie wierzył w tę opowieść i tłumaczył, że przytacza ją za nieznanym bliżej apokryfem. Jego anonimowy twórca chciał powiedzieć, że Judasz był od urodzenia zły, a od swojego losu nie miał odwrotu. Sen Cyborei może również świadczyć o tym, że autor chciał rozciągnąć winę apostoła na wszystkich Żydów – wskutek zdrady Judasza ma ich spotkać zagłada.
