Osoby zmarłe tysiące lat temu i pochowane w formie mumii w Kotlinie Kaszgarskiej w Azji Wschodniej wyglądają niemal jak żywe. Zachowały się ich fryzury, ubrania i wyposażenie grobowe. Wszystko wskazywało na to, że byli to Indoeuropejczycy – i migranci, którzy osiedlili się na terenach dzisiejszych Chin tysiące lat temu.

Badania DNA ujawniły, że zakonserwowane ciała należały do rdzennych mieszkańców Kotliny Kaszgarskiej – a jednocześnie genetycznie różniły się od innych pobliskich populacji. Wówczas mumie te stały się jeszcze bardziej zagadkowe. 

Okoliczności odkrycia mumii z Kotliny Kaszgarskiej

Pochowane na różnych cmentarzach w całym dorzeczu już 4000 lat temu, naturalnie zmumifikowane zwłoki po raz pierwszy odkryli europejscy eksploratorzy na początku XX wieku. Z biegiem czasu odkopywano coraz więcej ciał wraz z ich spektakularnym wyposażeniem. Do chwili obecnej archeolodzy odnaleźli ich setki. Najstarsza z mumii pochodzi z około 2100 r. p.n.e., natomiast późniejsze mumie datowane są na około 500 r. p.n.e.

Jedną z najsłynniejszych mumii znalezionych w Kotlinie Kaszgarskiej jest Księżniczka Xiaohe, znana również jako Piękność Xiaohe. Jej mumia jest wyjątkowo dobrze zachowana.


Jedną z najsłynniejszych mumii znalezionych w Kotlinie Kaszgarskiej jest Księżniczka Xiaohe / Fot. Wenying Li/Xinjiang Institute of Cultural Relics and Archaeology

Kim byli zmarli pochowani w formie mumii?

Początkowo ubiór i europejski wygląd mumii nasuwał naukowcom wysunięcie hipotezy, że są to pozostałości indoeuropejskiej grupy migrantów mającej korzenie w Europie. Być może spokrewnionej z pasterzami z epoki brązu z Syberii lub rolnikami na obecnych terenach Iranu.

Mieli blond, brązowe i rude włosy, duże nosy. Nosili jasne, czasem wyszukane ubrania wykonane z wełny, futer lub skóry bydlęcej. Niektórzy nosili spiczaste kapelusze. Część ubrań była wykonana z filcu lub tkaniny, co sugerowało powiązania z kulturą zachodnioeuropejską. Inni mieli na sobie ubrania przypominające tradycyjny strój celtycki – tartan. 

Badania DNA zdradzają tajemnicę pochodzenia mumii

Badanie starożytnego DNA 13 mumii w 2021 r. rzuciło światło na ich pochodzenie. Okazało się, że ludzie ci należeli do odizolowanej grupy, która żyła w całym pustynnym regionie w epoce brązu. Przejęli znajomość rolnictwa, ale pozostali odrębną grupą pod względem kultury i genetyki.

Naukowcy doszli do wniosku, że zmarli pochowani w formie mumii byli potomkami pradziejowych północnych Eurazjatów. Była to stosunkowo niewielka grupy prehistorycznych łowców-zbieraczy, którzy migrowali do Azji Środkowej z Azji Zachodniej. Mają genetyczne powiązania ze współczesnymi Europejczykami i rdzennymi Amerykanami.

Jak dokonano mumifikacji?

I tu zaskoczenie. Wszystko wskazuje na to, że ciał nie poddano celowej mumifikacji. To raczej suche, słone środowisko Kotliny Kaszgarskiej, gdzie znajduje się pustynia Takla Makan, jedna z największych na świecie, pozwoliło ciałom rozkładać się powoli, a czasem minimalnie. Uważa się również, że ekstremalne zimowe mrozy panujące na tym obszarze pomogły w ich zachowaniu.

Forma pochówków

Wiele ciał zostało pochowano w drewnianych trumnach w kształcie łodzi, pokrytych skórami bydlęcymi i oznaczonych drewnianymi słupami lub wiosłami.


Większość ciał odnaleziono w trumnach w kształcie łodzi i zwykle oznaczano wiosłami / Fot. Wenying Li/Xinjiang Institute of Cultural Relics and Archaeology

Wśród pochówków znaleziono też przęśl chińską, czyli zioło o właściwościach leczniczych, ale stosowane też w czasie rytuałów. Wyposażenie pochówków wskazuje, że byli rolnikami. Wśród zmarłych są nasiona jęczmienia, prosa i pszenicy. Ciekawostką są naszyjniki z najstarszym serem, jaki kiedykolwiek znaleziono. 

Naukowcy uważają, zmarli nie tylko uprawiali ziemię, ale też hodowali zwierzęta, wytapiali metale i wyplatali kosze. Klimat w tym miejscu był inny tysiące lat temu. Opustoszała obecnie pustynia regionu Kotliny Kaszgarskiej była kiedyś znacznie bardziej zielona i obfitowała w słodką wodę.

Dlaczego mumie z Kotliny Kaszgarskiej budzą kontrowersje? 

Niesamowicie zachowane mumie od dawna fascynują archeologów. Ale mumie te stały się również politycznym punktem zapalnym. Jest to współczesny obszar w Regionie Autonomicznym Sinciang-Ujgur, do którego prawa rości sobie mniejszość ujgurska w Chinach. 

Ujgurscy nacjonaliści twierdzą, że mumie są ich przodkami. Jednak chiński rząd zaprzecza temu i niechętnie zezwala naukowcom na badanie mumii lub ich starożytnego DNA.

W 2011 roku Chiny wycofały grupę mumii z wystawy objazdowej, twierdząc, że są one zbyt delikatne do transportowania. Niektóre badania nad DNA mumii skrytykowano jako bagatelizujące odrębność regionu na rzecz chińskich prób asymilacji Ujgurów. Tak jak więcej pozostaje do odkrycia na temat enigmatycznych mumii, ich przyszłość jako symboli politycznych i narodowych również pozostaje sporna.

Na ten moment wiele aspektów dotyczących ludzi pochowanych w formie niezwykłych mumii pozostaje dla nas nieznanych. Podobnie jest z ich przyszłością w związku z ich politycznym znaczeniem.

Źródło: National Geographic
Opracował: Szymon Zdziebłowski