Mimo że od zakończenia II wojny światowej minęło już niemal osiem dekad, wciąż rodzi się wiele pytań odnośnie największego i najkrwawszego konfliktu zbrojnego w historii ludzkości. Poniżej zebraliśmy wszystkie istotne informacje dotyczące wydarzeń z przełomu lat 30. i 40. minionego wieku. 

Przyczyny II wojny światowej

Kryzys demokracji w latach 30. XX wieku przyczynił się do wybuchu II wojny światowej. Ideologia faszystowska opanowała nie tylko Niemcy, ale także Włochy. Natomiast w wielu innych państwach Europy, w tym m.in. Hiszpanii i Portugalii, zapanowały rządy autorytarne. Jednak do rozpoczęcia najkrwawszego w dziejach ludzkości konfliktu zbrojnego doprowadziły przede wszystkim imperialne ambicje Hitlera. 

Kanclerz Rzeszy po przejęciu władzy wielokrotnie łamał postanowienia traktatu wersalskiego z 1919 roku. Przywódca nazistowskich Niemiec przywrócił powszechny obowiązek służby wojskowej i znacznie zwiększył wydatki na wojsko, co doprowadziło m.in. do ponownej remilitaryzacji Nadrenii. Adolf Hitler nieustannie dążył też do aneksji Austrii, z której pochodził. Dopiął swego w marcu 1938 r. wbrew traktatowi pokojowemu kończącego I wojnę światową. Wydarzenie to znane jest jako Anschluss, czyli w wolnym tłumaczeniu „przyłączenie”.

Kilka miesięcy później ekspansywna polityka III Rzeszy doprowadziła – zgodnie z porozumieniem zawartym w Monachium – do przyłączenia części terytoriów Czechosłowacji do Niemiec. W „pokojowy” sposób chciano również wymusić na Polsce włączenie Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy oraz przeprowadzenia eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej przez Prusy Wschodnie. Żądania strony niemieckiej, mimo gwarancji dostępu do gdańskiego portu oraz uszanowania praw mniejszości polskiej, nie spotkały się z aprobatą rządu w Warszawie i były kilkukrotnie odrzucane. Efekt? Ultimatum niemieckie w marcu 1939 r., które Polska także odrzuciła. 

Pakt Trzech. Od lewej strony siedzą: Saburō Kurusu, ambasador Japonii w Niemczech, Galeazzo Ciano, minister spraw zagranicznych Włoch oraz Adolf Hitler, kanclerz III Rzeszy (Fot. Bettmann/Contributor/Getty Images)

Hitler znalazł swoich naśladowców we Włoszech (inwazja na Abisynię) i w odległej Japonii (agresja na Chiny), co poskutkowało zawarciem paktu antykominternowskiego przez trzech agresorów. Rok po wybuchu wojny wspominane kraje podpisały ponadto Pakt Trzech. Jego głównym postanowieniem było, że „Japonia uznaje i respektuje przywództwo Niemiec i Włoch w ustanowieniu nowego ładu w Europie”. Z kolei „Niemcy i Włochy uznają i respektują przywództwo Japonii w ustanawianiu nowego ładu w Wielkiej Azji Wschodniej”. 

Kiedy rozpoczęła się II wojna światowa?

II wojna światowa rozpoczęła się 1 września 1939 roku, gdy III Rzesza napadła na Polskę. Pierwsze niemieckie bomby spadły ok. godz. 4:40 na mieszkańców Wielunia, a kilka minut później pancernik Schleswig-Holstein ostrzelał Westerplatte. W tym samym czasie zaatakowano również siedzibę Poczty Polskiej w Gdańsku. 

Na dzień przed inwazją naziści upozorowali atak polskich jednostek na radiostację w należących wówczas do III Rzeszy Gliwicach. Polacy zostali oskarżeni o bezprawne wtargnięcie i wypowiedzenie wojny sąsiadowi. W ten sposób Hitler chciał pokazać światu, że to Polska jest państwem-agresorem, a nie Niemcy. 

17 września do agresji na Polskę dołączył Związek Sowiecki, realizując tym samym postanowienia zawartego 23 sierpnia 1939 r. paktu Ribbentrop-Mołotow. 

Najważniejsze daty II wojny światowej – kalendarium

  • 1 września 1939 r. – hitlerowskie Niemcy napadają na Polskę;
  • 17 września 1939 r. – agresja sowiecka na Polskę;
  • 10 lipca – 31 października 1940 r. – bitwa o Anglię; 
  • 27 września 1940 r. – Niemcy, Włochy i Japonia zawierają sojusz obronny, tzw. pakt trójstronny; 
  • 8 grudnia 1941 r. – Stany Zjednoczone przystępując do II wojny światowej, wypowiadają wojnę Japonii; 
  • 19 kwietnia 1943 r. – wybuch powstania w getcie warszawskim;  
  • 17 stycznia – 18 maja 1944 r. – bitwa o Monte Cassino; 
  • 6 czerwca 1944 r. – lądowanie aliantów w Normandii (operacja o kryptonimie „Overlord”); 
  • 1 sierpnia 1944 r. – wybuch powstania warszawskiego; 
  • 30 kwietnia 1945 r. – śmierć Adolfa Hitlera; kanclerz Rzeszy popełnia samobójstwo w swoim berlińskim bunkrze;
  • 8 maja 1945 r. – kapitulacja III Rzeszy;
  • 6 i 9 sierpnia 1945 r. – atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki; 
  • 2 września 1945 r. – kapitulacja Japonii, kończąca II wojnę światową. 

Kiedy zakończyła się II wojna światowa?

Największy konflikt w dziejach ludzkości trwał sześć lat. W Europie za datę kończącą działania wojenne uznaje się 8 maja 1945 roku, kiedy podpisano akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy. Wygraną Aliantów nad hitlerowskim Niemcami upamiętnia Dzień Zwycięstwa, obchodzony 8 maja w Polsce, Czechach, Wielkiej Brytanii i we Francji oraz 9 maja w Rosji i dawnych republikach radzieckich. 

II wojna światowa zakończyła się de facto kilka miesięcy później, 2 września 1945 r. Wtedy na pokładzie amerykańskiego pancernika USS Missouri podpisano akt bezwarunkowej kapitulacji Japonii.

Ile osób zginęło podczas II wojny światowej?

Szacuje się, że II wojna światowa pochłonęła życie od 60 do nawet 85 mln ludzi. W przeciwieństwie do I wojny światowej, gdzie ofiarami byli głównie żołnierze, podczas najkrwawszego konfliktu w dziejach większość zabitych stanowili cywile. 

W latach 1939–1945 – według danych Instytutu Pamięci Narodowej z 2009 roku – zginęło od 5,6 do 5,8 mln polskich obywateli. Jak zaznacza IPN, „publikacja obejmuje ofiary wśród Polaków i Żydów, którzy posiadali polskie obywatelstwo, a także m.in. Ukraińców, Białorusinów, Litwinów, Czechów i Niemców, którzy byli obywatelami polskimi”.

Skutki II wojny światowej

II wojna światowa skutkowała nie tylko ogromnym kryzysem demograficznym. Naloty i walki doprowadziły do gigantycznych start materialnych. Pod tym względem miejsce w czołówce zajmuje – niestety – Polska. Wystarczy wspomnieć, że stolica naszego kraju została niemal w całości zrównana z ziemia (zniszczona w ponad 70%). Agresorzy nie szczędzili także dóbr kultury. Dokonywali oni licznych grabieży, a także dewastowali cenne zabytki i dzieła sztuki

Wraz z zakończeniem II wojny światowej doszło do zmian na arenie międzynarodowej. Europa podzieliła się na dwie strefy wpływów – Stanów Zjednoczonych i ZSRR. Trwający w latach 1947–1991 okres rywalizacji między państwami bloku wschodniego a krajami Zachodu nazywany jest zimną wojną. 

Zniszczenia Warszawy podczas II wojny światowej (Fot. Hulton Archive/Getty Images)

Pozostałe skutki II wojny światowej: 

  • Polska straciła ok. 20% swojego terytorium i politycznie została uzależniona od ZSRR; 
  • podział III Rzeszy na Niemcy Zachodnie (RFN) i Niemcy Wschodnie (NRD); 
  • proces norymberski niemieckich zbrodniarzy; 
  • powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 roku; 
  • ucieczka nazistów z Europy do Ameryki Południowej, głównie Argentyny; 
  • proces dekolonizacji w Azji i Afryce. 

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Aby przybliżyć okrutne wydarzenia z lat 1939–1945, a także kultywować pamięć o tych, którzy oddali życie za wolną ojczyznę, w 2017 roku w Gdańsku otwarto Muzeum II Wojny Światowej. Najważniejszą częścią placówki jest zajmująca powierzchnię 5 tys. m kw. i opowiadające o genezie wojny oraz jej skutkach wystawa główna. Ekspozycję podzielono na trzy bloki narracyjne:

  • „Droga do wojny”,
  • „Groza wojny”,
  • „Długi cień wojny”.

Obiekt otwarty jest przez cały tydzień, oprócz poniedziałków. Wtorki są dniami bezpłatnego zwiedzania.

Źródła: zpe.gov.pl, IPN, archiwum redakcji.