Kasjopeja nie należy do największych gwiazdozbiorów. Nie oznacza to jednak, że nie jest warta uwagi. Przeciwnie, w umownych granicach konstelacji mieści się wiele fantastycznych obiektów, a ich obserwacja może dać wiele przyjemności każdemu amatorowi astronomii. Wiele gwiazd tworzących tę konstelację można zaobserwować nieuzbrojonym okiem, a dogodne ku temu warunki panują właściwie przez cały rok.
Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Kasjopei?
Kasjopeja (Cassiopeia) jest konstelacją nieba północnego, zlokalizowaną w pobliżu bieguna niebieskiego. Położona w obszarze Drogi Mlecznej, sąsiaduje z gwiazdozbiorami: Żyrafy, Cefeusza, Jaszczurki, Andromedy i Perseusza.
Charakterystyczną konstelację można podziwiać na szerokościach geograficznych między 21° S a 90° N. Takie położenie sprawia, że Kasjopeja jest dobrze widoczna z obszaru Polski przez cały rok. Przy sprzyjających warunkach pogodowych, nieuzbrojonym okiem można dostrzec około 90 gwiazd.
Gwiazdozbiór Kasjopei / ryc. Pictures from History/Universal Images Group via Getty Images
Gwiazdozbiór Kasjopei nie jest specjalnie trudny do odszukania. Należy wypatrywać na niebie charakterystycznego asteryzmu, przypominającego nieco zniekształconą literę W. Ten wzór jest tworzony przez pięć jasnych gwiazd konstelacji: Caph, Schedar, Cih, Ruchba i Segin. Zadanie jest o tyle łatwe, że wokół nich nie dostrzeżemy żadnych innych jasnych gwiazd.
Jeżeli odnalezienie charakterystycznego wzoru sprawia trudność, warto wspomóc się niezawodną metodą poszukiwań. W pierwszej kolejności należy odnaleźć Gwiazdę Polarną. Następnie należy wyznaczyć linię łączącą ją z ostatnią gwiazdą dyszla Wielkiego Wozu.
Dane obserwacyjne:
- rektascensja: 1 h,
- deklinacja: 60 stopni.
Charakterystyka gwiazdozbioru Kasjopei
Powierzchnia gwiazdozbioru Kasjopei to ponad 598 stopni kwadratowych. Charakterystyczna konstelacja zajmuje 1,45 proc. powierzchni nieba. W zestawieniu 88 konstelacji oficjalnie uznawanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną zajmuje 25. pozycję. Dla porównania, gwiazdozbiór Skorpiona zajmuje 1,2 proc. powierzchni nieba i plasuje się na 33. miejscu w zestawieniu. Z kolei gwiazdozbiór Lwa pokrywa 2,3 proc. powierzchni nieba i pod względem rozmiaru jest klasyfikowany na 12. pozycji.
Cała konstelacja jest wyobrażana jako siedząca na tronie kobieta, czeszącej swe włosy. O ile w gwiazdozbiorze trudno doszukać się postaci, którą na swych mapach przedstawiali starożytni astronomowie, to asteryzm przypominający literę W jest wyraźnie widoczny. Tworzy go pięć jasnych gwiazd, które łatwo odszukać na nocnym niebie: Caph, Schedar, Cih, Ruchba i Segin.
Najjaśniejszą gwiazdą Kasjopei jest Cih, czyli Gamma Cassiopeiae. To odległa o ok. 610 lat świetlnych gorąca i szybko rotująca gwiazda ciągu głównego, która charakteryzuje się jasnością 2,15 magnitudo. Nazwa „Cih” została zaczerpnięta z języka chińskiego i odnosi się do słowa oznaczającego „bicz”. W tradycji arabskiej, obiekt nie ma swojej własnej nazwy.
Drugą najjaśniejszą gwiazdą w Kasjopei jest Szedar, czyli alfa Cas. Odległy o ok. 228 lat świetlnych olbrzym ciągu głównego charakteryzuje się jasnością 2,24 magnitudo. Nazwa gwiazdy pochodzi od arabskiego słowa „sadr”, oznaczającego „pierś”.
Caph (czyli beta Cas) to trzeci pod względem jasności obiekt w konstelacji. Odległa od Słońca o około 55 lat świetlnych gwiazda ciągu głównego charakteryzuje się jasnością 2,3 magnitudo. Mówimy tu o gwieździe podwójnej typu Delta Scuti. Caph wyznacza położenie położenie ręki na wizerunku mitycznej Kasjopei, a jej nazwa pochodzi od arabskiego słowa, które określa dłoń zabarwioną henną.
Ruchba to gwiazda ciągu głównego, odległa o ok. 99 lat świetlnych. To gwiazda zmienna zaćmieniowa, która zmienia jasność z częstotliwością 759 dni. W języku arabskim, jej nazwa oznacza „kolano”.
Segin jest niebiesko-białym olbrzymem, odległym o ok. 442 lata świetlne. Gwiazda charakteryzuje się jasnością 3,4 magnitudo. Jej nazwa nie ma korzeni w starożytności. Po raz pierwszy pojawiła się w atlasie Bečvářa.
Interesującym obiektem w gwiazdozbiorze Kasjopei jest Cassiopeia A. To odległe o ok. 10 tys. lat świetlnych radioźródło – pozostałość po wybuchu supernowej, który nastąpił w 1660 roku. Mówimy tu o drugim najsilniejszym radioźródle na niebie (zaraz po Słońcu), w którym natężenie strumienia radiowego sięga 2720 Jy na częstotliwości 1 GHz. Naukowcy przypuszczają, że w Cas A znajduje się czarna dziura lub gwiazda neutronowa. Warto wspomnieć, że fale radiowe emitują także pozostałości po wybuchu supernowej, który nastąpił w 1572 roku, w pobliżu Kappy Cassiopeiae.
Wymieniając ciekawe obiekty niegwiazdowe, zlokalizowane w obszarze konstelacji, warto wskazać na gromady otwarte M52 i M103. Pierwsza z wymienionych jest zlokalizowana w obszarze, w którym Kasjopeja graniczy z Cefeuszem. Jej wiek szacuje się na ok. 35 milionów lat. Posługując się teleskopem, można zaobserwować ok. 130 gwiazd.
Gromada M103 jest jeszcze młodsza. Astronomowie szacują jej wiek na ok. 25 milionów lat. Spośród wszystkich znanych gromad otwartych, M103 jest jedną z najodleglejszych od Słońca. Szacuje się, że od centralnej gwiazdy Układu Słonecznego dzieli ją od 8000 do 9500 lat świetlnych. Amatorskie przyrządy pozwalają zaobserwować ok. 40 spośród kilku tysięcy tworzących ją gwiazd.
Pochodzenie gwiazdozbioru Kasjopei
Genezy nazwy gwiazdozbioru Kasjopei, podobnie jak wielu innych konstelacji nocnego nieba, należy szukać w mitologii greckiej. W opowieściach Hellenów, Kasjopeja była królową Etiopii, żoną króla Cefeusza i matką Andromedy. W jaki sposób mityczna postać trafiła na firmament? Spieszymy z odpowiedzią.
Mitologia i znaczenie
Mityczna królowa Etiopii była kobietą niezwykłej urody. Cechowała ją też zarozumiałość i skłonność do popadania w samouwielbienie. We własnym mniemaniu, jej piękno przewyższało wdzięk nereid – znanych ze swej urody nimf morskich, córek Nereusa i Doris. Rozgniewane zniewagą władczyni, postanowiły szukać sprawiedliwości u samego Posejdona – boga mórz i męża Amfitryty, jednej z najpiękniejszych nereid.
W odwecie za samochwalstwo Kasjopei, żona Posejdona i pozostałe nimfy wzburzyły wody, wywołując w ten sposób powódź w Etiopii. Z kolei bóg mórz wysłał Ketosa, potwora morskiego, który na firmamencie jest przedstawiany jako gwiazdozbiór Wieloryba. Bestia siała spustoszenie w królestwie. Jedynym ratunkiem było złożenie mu w ofierze księżniczki Andromedy.
Cefeusz i Kasjopeja musieli ulec presji. Nakazali przykuć swoją piękną córkę do skały, gdzie miał pożreć ją zesłany przez Posejdona potwór. Tak się jednak nie stało. Andromedę ocalił Perseusz, jeden z najsławniejszych herosów. Syn Zeusa i Danae pokazał Ketosowi odcięty łeb grogony Meduzy. Bestia natychmiast zmieniła się w skałę.
Po śmierci Kasjopeja trafiła na firmament. Nie wybroniła się jednak przed karą. Nereidy postarały się, by królowa Etiopii została umieszczona blisko bieguna niebieskiego. To sprawiło, że do dziś czasami zwisa głową w dół.
