Poznaj sekret Małego Wawelu z Beskidów – co łączy Suchą Beskidzką z… Hollywood?

Spis treści:

1. Sucha Beskidzka – położenie miasta
2. Od osady rolniczej do stolicy mikroregionu
3. Zabytki i główne atrakcje
4. Sucha i okolice dla miłośników turystyki

Sucha Beskidzka to miejsce, gdzie u ujścia Stryszawki do Skawy spotykają się pasma Beskidu Makowskiego, Żywieckiego i Małego. Stąd warto zaczynać przygodę z Beskidami niezależnie od pory roku. Liczne szlaki piesze poprowadzą nas przez malownicze zakątki, a zimą już w promieniu 30 km od miasta znajdziemy miejsca atrakcyjne dla narciarzy. Będąc na trasie do zimowych kurortów w wyższych górach warto się tu zatrzymać, by bliżej poznać stolicę powiatu suskiego.

Sucha Beskidzka – położenie miasta

Sucha Beskidzka aż do roku 1964 nazywała się Sucha. Drugi człon dodano, by jednoznacznie wskazać położenie miejscowości. To powiatowe miasto zajmuje prawie 30 km² zachodniobeskidzkiej kotliny, nad którą górują szczyty Magurki (872 m n.p.m.), Mioduszyny (632 m n.p.m.) i Jasienia (505 m n.p.m.). Co ciekawe, statystyki mówią, że aż 87% powierzchni miasta stanowią użytki rolne i leśne, co z jednaj strony wynika z górskiego położenia, z drugiej strony zaś z dużej powierzchni i niskiego zaludnienia.

To blisko dziesięciotysięczne miasto położone jest w punkcie węzłowym komunikacji kolejowej. Tutaj zaczyna się ostatni etap jazdy w kierunku Jeleśni, Żywca i Zwardonia albo do Chabówki i Zakopanego. Sylwetka zabytkowego dworca jest bardzo typowym przykładem austriackiej architektury kolejowej. Dworzec ten zakwalifikowany został wg. PKP do kategorii dworców turystycznych.

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 28, która w okolicach Rabki ma połączenie dwiema trasami: E77 biegnąca na Orawę i dalej do granicy z przejściem w Chyżnem oraz z drogą krajową nr 47 prowadzącą do Nowego Targu, Zakopanego i przejścia granicznego ze Słowacją w Jurgowie. Warto zatem w drodze na południe zatrzymać się tu, by odpocząć i poznać lokalne atrakcje, których dzięki bogatej historii miasta na miejscu nie brakuje.

Od osady rolniczej do stolicy mikroregionu

Istniejące przekazy łączą powstanie Suchej z aktywnością kolonizacyjną książąt oświęcimskich. W roku 1405 książę Jan II wydał zgodę niejakiemu Strzale na założenie osady w widłach rzeki Skawy i Suchej, jak wtedy nazywała się Stryszawka. Miejsce to znajdowało się na szlaku handlowym do Krakowa ku Nizinie Węgierskiej. Po śmierci założyciela Suchej ziemie te odziedziczyła jego żona Barbara pochodząca z rodu Słupskich, który to ród zarządzał nimi przez następne 90 lat.

Kasper Suski

Na scenę wkracza Caspare Castiglioine. Był on złotnikiem rodem z Florencji, który wraz ze swoim ojcem mistrzem kamieniarskim przybył do Krakowa na zaproszenie króla Zygmunta Starego. Zgromadził znaczące środki, które pozwoliły mu na zakup Suchej od Słupskich. Następnie wżenił się w ten ród dzięki związkowi z Jadwigą Słupską. Cztery lata trwała budowa kamiennego dworu obronnego u stóp góry Jasień. Przedsiębiorczemu Włochowi wejście w koligacje z książętami oświęcimskimi otworzyło drogę do szlachectwa. W roku 1564 doczekał się nobilitacji – przyjęcia go do herbu Szaszor. I tak florentczyk Caspare stał się Kasprem Suskim, gdyż nazwisko przyjął od swojej siedziby.

Jego decyzja o osiedleniu się w Suchej miała kolosalne konsekwencje dla dalszego rozwoju osady, a później całej okolicy. Sucha stała się lokalnym ośrodkiem administracyjnym, którego znaczenie gospodarcze stale rosło. Dużą rolę w tym procesie odegrał ród Komorowskich. Ich dobra obejmowały również część ziem na Żywiecczyźnie. W roku 1608 dobra uległy podziałowi. Część zachodnią, znaną jako „państwo suskie” przejął Piotr Komorowski i do wybuchu II wojny światowej pozostawała ona w rękach przedstawicieli rodów magnackich. Byli to Wielopolscy, Braniccy i Tarnowscy.

Rozwój miasta

Na czasy Piotra Komorowskiego w XVII wieku przypada intensywny rozwój Suchej. Zakłada on parafię, funduje kościół i klasztor, rozbudowuje pierwotną siedzibę Kaspra Suskiego. W tym samym czasie zbudowane zostały browar, suszarnia chmielu, gorzelnia, młyn wodny, kuźnia żelaza i miedzi.

Na przełomie XVII i XVIII wieku panią dóbr suskich było Anna Konstancja Wielopolska. Zarządzała nimi z dużą skutecznością. Na wiek XVIII przypada zmiana statusu Suchej – dzięki przywilejom królewskim zyskała zgodę na organizowanie jarmarków. Pod koniec XVIII wieku blisko 3 tys. mieszkańców doświadczyło konsekwencji intensywnych działań wojennych, kiedy konfederaci barscy walczyli z wojskami carskimi. Po pierwszym rozbiorze Polski Sucha znalazła się zaborze austriackim.

W połowie XIX wieku Braniccy herbu Korczak wykupują suskie dominium z rąk Wielopolskich. Kontynuowali oni rozbudowę i modernizację Kuźnic Suskich, które przyjęły nową nazwę – Zakłady Górniczo-Hutnicze Aleksandra hr. Branickiego w Suchej. Działały one prawie do końca XIX wieku, kiedy rosnące koszty produkcji i konkurencja tańszych wyrobów ze Śląska zmusiły właścicieli do zamknięcia zakładów.

Węzeł kolejowy

Zbiegło się to z doprowadzeniem do Suchej tzw. kolei transwersalnej w roku 1884. Jej trasa biegła Czadczy przez Żywiec, Suchą, Nowy Sącz do Husiatyna. Zlokalizowanie w Suchej odgałęzienia trasy do Krakowa podniosło jej osady jako węzła kolejowego. W związku z jego prężnym rozwojem rosło zapotrzebowania na pracowników. Kolejarze i ich rodziny stanowili na tyle znaczący odsetek wśród mieszkańców, że Sucha doczekała się przydomka – „miasto kolejarzy”.

Koniec XIX wieku to czas prosperity, której ukoronowaniem było uzyskanie praw miejskich w 1896 roku. Tuż przed wybuchem II wojny światowej populacja Suchej liczyła ponad 6 tys. osób. W wyniku działań władz okupacyjnych życie straciło ok. pół tysiąca mieszkańców pochodzenia żydowskiego.

Miasto współcześnie

Dziś Sucha Beskidzka wciąż się zmienia. Z krajobrazu miasta zniknęły tartak i baza PKS. Na ich miejscu wzniesiono centrum handlowe. Powstają nowe budynki użyteczności publicznej takie jak np. hale sportowe, basen kryty czy nowoczesna oczyszczalnia ścieków. Dzięki zastosowaniu innowacyjnych metod, osady z oczyszczalni nie są odpadem, a wartościowym nawozem, który jest sprzedawany pod nazwą „Suszek Beskidzki”.

Zabytki i główne atrakcje

Prawdziwą perłą w koronie zabytków miasta, z której dumni są suszanie (tak nazywamy mieszkańców Suchej) jest zamek nazywany Małym Wawelem. Wszystko zaczęło się w tym miejscu gdzie Kasper Suski wzniósł swój dwór obronny, później rozbudowany przez Piotra Komorowskiego w XVII wieku, by stał się rezydencją godną magnatów.

Zamek w Suchej Beskidzkiej

Harmonijna bryła renesansowego zamku składa się z trzech skrzydeł, z których jedno jest parterowe, a pozostałe dwa mają kilka kondygnacji. Południowe skrzydło kryje w sobie relikty obronnego dworu wzniesionego przez Kaspra. Wewnętrzny dziedziniec od strony rzeki kiedyś zamykał wysoki mur obronny z reprezentacyjną bramą wjazdową. Przetrwał on do czasów Branickich, kiedy został zburzony i zastąpiony lekkim, żelaznym ogrodzeniem. Wieżę południowo-wschodnią i południowo-zachodnią wzniesiono w XVII za czasów Anny Konstancji Wielopolskiej. Ale to zamysłowi Piotra Komorowskiego budowla zawdzięcza nawiązania do Zamku Królewskiego na Wawelu – dzięki dwukondygnacyjnym krużgankom arkadowym, nadającym lekkości.

Odebrany po wojnie przez władze ludowe zamek popadał w coraz większą ruinę. Braniccy na drodze sądowej uzyskali potwierdzenie, że został on im odebrany bezprawnie. Wyjaśnienie jego statusu umożliwiło podjęcie przez burmistrza Suchej Stanisława Lichosyta rozmów o możliwości zakupu zamku przez miasto. Transakcji dokonano i w latach 2017–18 przeprowadzono jego gruntowną renowację, która przywróciła mu dawną świetność. Dziś mieści się tu Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej oraz szkoła wyższa.

Niestety, już tylko we wspomnieniach pozostaje bogactwo biblioteki Branickich. Były to imponujące zbiory, obejmujące nie tylko cenne druki, ale min. także rękopisy, inkunabuły, grafiki, cenne monety i dzieła sztuki. Podczas wojennej zawieruchy część z nich została zniszczona, a reszta uległa rozproszeniu. Dziś we wnętrzach podziwiać można min. znajdujący się w sali rycerskiej manierystyczny kominek, pamiętający czasy Piotra Komorowskiego.

Jeśli aura sprzyja, warto wybrać się na spacer po leżącym od południa parku zamkowym, który założony został u stóp góry Jasień. Na gości czekają wiekowe drzewa, urokliwe zakątki, mostki oraz oranżeria, a w Domku Ogrodnika – ekspozycja etnograficzna.

Karczma Rzym

Drugim flagowym zabytkiem Suchej jest położona na samym rynku Karczma Rzym. To wspaniały przykład znakomicie zachowanego zabytku drewnianego z XVIII wieku, który nadal spełnia swoją funkcję. Tu spotykali się uczestnicy suskich jarmarków, a według legendy diabeł upomniał się o duszę Pana Twardowskiego, co opisał Adam Mickiewicz w balladzie „Pani Twardowska”.

Również na rynku obejrzeć możemy fontannę upamiętniającą 600-lecie Suchej. Odwołuje się ona do spotkania Pana Twardowskiego z diabłem i do białego konia z herbu miasta.

Billy Wilder

Z miastem tym związany był siedmiokrotny zdobywca Oskara – Billy Wilder. Urodził się w rodzinie żydowskiej jako Samuel Wilder. Jego rodzice prowadzili restaurację dworcową. Stąd wyjechał do Wiednia, gdzie pracował jako reporter. Wichry historii zaniosły go do Stanów Zjednoczonych, gdzie odnalazł swoje powołanie jako reżyser filmowy. Stworzył takie klasyczne obrazy jak np. „Bulwar zachodzącego słońca” czy „Pół żartem, pół serio”.

W 105. rocznicę jego urodzin na rynku odsłonięto plakietę upamiętniającą postać wybitnego twórcy rodem z Suchej. Jego imieniem nazwano nowoczesne Centrum Kultury i Filmu, gdzie odbywają się koncerty, wystawy i seanse filmowe.

Platforma widokowa

Miasto przygotowało atrakcję w postaci platformy widokowej. Znajduje się ona na drugim brzegu rzeki, na wschód od targowiska miejskiego, skąd niebieskim szlakiem dojdziemy do niej po ok 25 minutach marszu. Przechodzimy po pieszym mostku nad rzeką Skawą, by dalej wspinać się na stok Mioduszyny. Z platformy rozciąga się malownicza panorama na całe miasto i sąsiednie pasma Beskidów Małego, Żywieckiego i Makowskiego.

Sucha i okolice dla miłośników turystyki

Miłośnicy turystyki pieszej znajdą tu znakomitą bazę wypadową do wędrówek. Warto stąd ruszać na beskidzkie szlaki lub tu kończyć dłuższe wyprawy. Gościnne, niezbyt wysokie pasma zachęcają do odwiedzin o wszystkich porach roku. Mogą stanowić znakomitą zaprawę dla najmłodszych piechurów lub wstęp przed wycieczkami w wyższe góry dla dorosłych.

Do wyboru są 4 szlaki turystyczne wychodzące z Suchej:

• niebieski prowadzący w Beskid Makowski,
• zielony w kierunku w Beskidu Małego,
• czerwony do Zawoi,
• czarny do Skawicy.

Rowerzystom Ziemia Suska oferuje liczne dobrze oznakowane trasy obejmujące cały powiat. Lokalne mają swój początek przy zamku w Suchej.

Dla lubiących bardziej stacjonarne pobyty ważną atrakcją może być zlokalizowany ok. 20 minut jazdy autem z miasta, chroniący przed powodziami zbiornik zbudowany na rzece Skawie, czyli Jezioro Mucharskie. Turyści znajdą tu wyznaczone kąpieliska i wypożyczalnie sprzętu wodnego. Otoczone górami kusi obietnicą wypoczynku w upalne dni i pięknymi widokami, które można podziwiać nie tylko z lądu, ale i z pokładu statku wycieczkowego, który wypływa z Jaszczurowej.