Wyspę La Palma tworzą dwie główne struktury wulkaniczne. Na północy starsze centrum wulkaniczne, które przecina rozległa Caldera Taburiente (szer. 9 km, gł. 1,5 km), na południu stratowulkan Cumbre Vieja, najbardziej aktywny wulkan Wysp Kanaryjskich.
Wszystkie historyczne erupcje szczelinowe, począwszy od 1585 r., uaktywniały szczeliny, kratery i stożki żużlowe, które otwierały się i formowały na zboczach Cumbre Vieja. Podczas erupcji w latach 1585, 1646, 1677–78, 1712, 1949, 1971 i 2021 wylewy lawy docierały do Atlantyku.
Wybuch wulkanu na wyspie La Palma
Przed niszczycielską erupcją w 2021 r. wulkan Cumbre Vieja wybuchał dwukrotnie. W trakcie erupcji San Juan, która rozpoczęła się 24 czerwca 1949 r., aktywne były trzy otwory erupcyjne: Duraznero, Hoyo Negro i Llano del Banco. Trwająca do 30 lipca erupcja wykazywała umiarkowaną aktywność strombolijską, niewielkie eksplozje freatmagmowe, wyciek lawy, silne trzęsienia ziemi w dniach 1 i 2 lipca. A także powstanie rozpadliny długości 2,5 km (zwanej La Grieta, Szczelina) ciągnącej się w kierunku północnym od Hoyo Negro (Czarnej Dziury) i w kierunku południowym do Duraznero.
10 lipca wylew lawy z Llano del Banco dotarł do oceanu, formując lawową deltę. W ostatnim dniu erupcji San Juan (30 lipca) wyciek lawy z otworu erupcyjnego Duraznero wypełnił krater El Fraile, tworząc jezioro lawy, które się przelało. Lawa spłynęła wschodnim zboczem Cumbre Vieja w kierunku oceanu, ale do niego nie dotarła. Erupcja w 1949 r. wyemitowała ok. 60 milionów m3 lawy.
Od 26 października do 18 listopada 1971 r. trwała erupcja strombolijska z otworu erupcyjnego Teneguía, którą poprzedziła aktywność sejsmiczna. Także w przypadku tej erupcji, zwanej Teneguía, wyciek lawy dotarł do Atlantyku. Wskutek zatrucia wulkanicznym gazem zginął turysta, który przedostał się do strefy zagrożenia.
Warto dodać, że na 10 dni przed rozpoczęciem erupcji szczelinowej ewakuowano mieszkańców miasteczka Fuencaliente. W wyniku erupcji został uformowany nowy stożek Teneguía, który miał 6 aktywnych otworów erupcyjnych.
Niszczycielska erupcja na La Palma z 2021 roku
Trwającą 85 dni niszczycielską erupcję wulkanu nazwanego Tajogaite poprzedził intensywny rój trzęsień ziemi, który rozpoczął się 11 września 2021 r. i objął ponad 22000 wstrząsów. Erupcja rozpoczęła się 19 września o godzinie 14.13 czasu lokalnego na zalesionym terenie Cabeza de Vaca (w gminie El Paso). Otworzyły się dwie szczeliny erupcyjne i zaczęły tryskać fontanny lawy. W początkowej fazie erupcji aktywnych pozostawało siedem otworów erupcyjnych formujących się wzdłuż szczelin. Szybko ewakuowano 5500 mieszkańców i podniesiono stopień alarmu na najwyższy, czerwony.
W ciągu najbliższych dni lawa płynąca z aktywnych otworów erupcyjnych niszczyła wszystko, co spotykała po drodze. Np. 20–22 września liczne budynki w miejscowości Todoque (w gminie Los Llanos de Aridane), a 26 września kościół Świętego Piusa X w Todoque. Erupcja emitowała gęste obłoki popiołu, czasem na wysokość 5–6 km, powodując opad popiołu w licznych miejscach na wyspie, m.in. w El Paso i Villa de Mazo.
28 września wypływ lawy dotarł do oceanu przy plaży Los Guirres w Tazacorte i, spadając z klifu, tworzył lawową deltę (fajana), która zaczęła się rozrastać. Gwałtowna interakcja wody oceanu z lawą skutkowała eksplozjami pary.
„Wulkany. Sekrety wysp wulkanicznych” – Bartłomiej Krawczyk, Wyd. Pascal
W październiku otwierały się nowe otwory erupcyjne i wylewały lawę, która pokrywała pola uprawne i plantacje bananowców. Zostało zniszczone miasteczko Todoque. 14 października północny strumień lawy dotarł do miasteczka La Laguna, niszcząc tam m.in. stadion piłkarski, supermarket, budynek szkoły, stację benzynową i liczne domy. Do 15 października łączna liczba ewakuowanych od początku erupcji wyniosła blisko 7000.
W październiku grupa droniarzy za pomocą wyspecjalizowanych dronów dokarmiała i próbowała uratować pięć psów, uwięzionych w zbiorniku na wodę pomiędzy wylewami lawy. Podjęta próba okazała się nieskuteczna. Psy jednak przeżyły – dzięki akcji anonimowych aktywistów, którym udało się przenieść je w bezpieczne miejsce.
W dniach 10 i 15 listopada dwa wylewy lawy dotarły do oceanu. 14 listopada 72-letni mężczyzna zginął, gdy zawalił się pod nim dach domu, który próbował oczyścić z zalegającej warstwy popiołu. Była to jedyna ofiara śmiertelna erupcji Tajogaite.
Erupcja Tajogaite zakończyła się 15 grudnia 2021 r. Lawa pokryła obszar o powierzchni 1219 ha i poprzecinała drogi na wyspie. Jej średnia grubość wyniosła 12 m, maksymalna 70 m. Oszacowana objętość wyemitowanej lawy to 34 mln m3, a całość wyemitowanego materiału wulkanicznego 200 mln m3. Wskutek erupcji zniszczeniu uległo 2988 budynków: domów, szkół, kościołów, supermarketów, 370 ha pól uprawnych i plantacji bananowców, awokado, winnic. Bananowce na plantacjach stanowiły blisko 50% gospodarki wyspy. Straty materialne powstałe w wyniku erupcji Tajogaite obliczono na miliard dolarów.
Wypływ lawy w trakcie erupcji Tajogaite. Fot. Tomasz Lepich
Konsekwencje wybuchu wulkanu na La Palmie
Jeszcze przed erupcją oraz już w jej trakcie pojawiły się w prasie panikarskie artykuły, z clickbaitowymi nagłówkami. Sugerowały one, że zachodnie zbocze wulkanu Cumbre Vieja ulegnie destabilizacji i zsunie się do oceanu. To zaś wygeneruje gigantyczną falę mega-tsunami o wysokości sięgającej 50 m, która przemknie przez Atlantyk i kilka godzin później spustoszy wybrzeża karaibskich wysp, Ameryki Południowej i Ameryki Północnej.
Rzeczywiście, dwójka geologów wysnuła taką hipotezę w 2000 r., zastrzegając się jednak, że to mało prawdopodobny, najgorszy scenariusz. Późniejsze prace innych geologów wskazywały, że zagrożenie kolapsem zachodniego zbocza jest obecnie mało prawdopodobne. W przypadku masywnego zapadnięcia się zachodniego zbocza Cumbre Vieja (wg najgorszego scenariusza) mogłoby powstać mega-tsunami, ale najbardziej niszczycielskie skutki jego oddziaływania byłyby lokalne.
W czasach zamieszkiwania wyspy przez jej rdzennych mieszkańców Guanczów La Palma występowała pod nazwą Benahoare („moja ziemia”). Wyspę opanowali Hiszpanie pod wodzą konkwistadora Alonsa Fernándeza de Lugo w 1493 r. Wówczas poniósł klęskę przywódca Guanczów, Tanausú, który rządził obszarem zwanym Aceró (Caldera de Taburiente). Przywódcy pozostałych regionów Benahoare poddali się bez walki.
Ostatnią zdobyczą Hiszpanów była Teneryfa po zwycięskiej bitwie w 1495 r. W 1815 r. na Teneryfę i La Palmę dotarł niemiecki geolog Leopold von Buch. On to wprowadził do słownika geologicznego hiszpańskie słowo caldera (kaldera). Warto dodać, że w pobliżu Roque de los Muchachos (Skała Chłopców; 2426 m n.p.m.), najwyższego punktu na La Palma, od 1985 r. działa znane i cenione obserwatorium astronomiczne wyposażone w nowoczesne teleskopy.
Fragment pochodzi z książki „Wulkany. Sekrety wysp wulkanicznych” – Bartłomiej Krawczyk, Wyd. Pascal
