Czersk, niewielka miejscowość położona obok Góry Kalwarii, może poszczycić się barwnymi, momentami burzliwymi dziejami. Jej historia sięga XI wieku, kiedy została wybudowana jako gród obronny, chroniący Wisłę przed najeźdźcami ze wschodu. Dziś rola Czerska jest zupełnie inna. To typowo turystyczna wieś, która przyjezdnych z całej Polski przyciąga swoją największą atrakcją – ruinami barokowej rezydencji.

Nie jest tak okazały jak zamek w Malborku. Nie zachował się w tak doskonałym stanie jak zamek Książ. Nie oferuje zapierających dech w piersiach walorów krajobrazowych jak zamek w Stobnicy. Mimo to, dawnej siedzibie książąt piastowskich z linii mazowieckiej nie można odmówić niepowtarzalnego uroku, tym bardziej, że jest to jedno z nielicznych tego typu miejsc na Mazowszu. 

Zamek w Czersku: zwiedzanie

Na pierwszy rzut oka, Czersk jest wsią, jakich w Polsce wiele. O tym, że historycznie jest to jeden z najstarszych grodów na Mazowszu, przypominają tylko ruiny dawnej rezydencji piastowskiej. Do dziś, po zamku zachowały się tylko trzy wieże i fragment murów. Nie ulega jednak wątpliwości, że jest to miejsce warte odwiedzenia.

Pierwsza z trzech baszt to wieża południowa, nazywana też więzienną. Ze względu na pełnioną funkcję (na którą wskazuje sama nazwa), na przełomie XIV i XV wieku, kiedy została wybudowana, nie miała żadnych otworów, a dostęp do niej był możliwy jedynie z poziomu murów. W czasie panowania królowej Bony, wieżę nadbudowano (do wysokości 24 metrów, wcześniej była równa wysokości murów), w szczytowej partii wygospodarowano miejsce na otwory. Zwieńczono ją hełmem, który niestety nie zachował się do czasów współczesnych.

Druga z trzech baszt to wieża zachodnia, która w początkowym okresie istnienia zamku pełniła funkcję obronną. Na przełomie XIV i XV wieku mierzyła 10 metrów. W XVI wieku wykonano nadbudowę.

Ostatnia baszta – wieża bramna – znacząco wyróżnia się na tle pozostałych. Jako jedyna została wybudowana na planie prostokąta (wcześniej wymienione wzniesiono na planie koła). W jej dolnej partii znajduje się brama prowadząca na zamkowy dziedziniec, której obiekt zawdzięcza swoją nazwę. Na pierwszą kondygnację 22-metrowej baszty wchodzi się zewnętrznymi schodami wykonanymi z drewna. To właśnie tam mieścił się mechanizm obsługujący most zwodzony. Na drugim piętrze znajdowała się komnata burgrabiego, pełniącego funkcję zwierzchnika zamku. Dwie ostatnie kondygnacje, zaopatrzone w okna strzelnicze, pełniły funkcję obronną.

Stale udostępniona do zwiedzania jest wieża bramna, na którą wchodzi się po wąskich i stromych schodach (warto zachować ostrożność). Wewnątrz można podziwiać zrekonstruowane średniowieczne komnaty, organizowane są tam także wystawy czasowe. Z najwyższych poziomów rozpościera się wspaniały widok na pradolinę Wisły, okoliczne sady i pola uprawne. Wieża południowa (więzienna) jest otwierana okresowo. Wieża zachodnia nie jest dostępna dla zwiedzających.

Niestety, do dziś nie zachowały się żadne z zabudowań zamkowego dziedzińca. Do 1547 roku w granicach wyznaczonych przez mury mieściły się drewniane budynki. W czasach panowania królowej Bony zastąpiono je murowanymi konstrukcjami.  

Warto podkreślić, że baszty i zamkowy dziedziniec nie są jedynymi atrakcjami zamku w Czersku. W ruinach, od maja aż do późnej jesieni organizowane są najróżniejsze wydarzenia:

  • turnieje rycerskie,
  • rekonstrukcje historyczne,
  • rodzinne pikniki,
  • przedstawienia,
  • koncerty.

Sporą ciekawostką są rodzinne gry: „Kto tu bywał” i „Na tropie średniowiecznego Czerska”. Pierwsza zabawa polega na samodzielnym zwiedzaniu zamku i poznawaniu postaci historycznych, które w dawnych czasach zamieszkiwały czerski gród. Istotą gry jest trafne odczytywanie wskazówek z karty, którą można pobrać z oficjalnej strony internetowej zamku.

Druga gra polega na podążaniu śladami historycznego Czerska. W dawnych czasach, obok zamku prężnie rozwijało się miasto. Średniowieczne zabudowania uległy całkowitemu zniszczeniu, jednak do dziś zachował się średniowieczny układ miejski. Wskazówki zawarte na karcie gry (podobnie jak poprzednią, można ją pobrać ze strony internetowej zamku) poprowadzą zwiedzających ulicami, którymi kiedyś chodzili dawni mieszkańcy grodu.

Zamek w Czersku można zwiedzać przez cały rok. W styczniu i lutym, obiekt jest otwarty od 10:00 do 15:00, z wyjątkiem poniedziałków, które wracają do kalendarza zwiedzania od marca do końca października. W marcu godziny zwiedzania są wydłużone do 17:00, a w kwietniu – do 18:00. Od maja do sierpnia obiekt można zwiedzać od 10:00 do 20:00, we wrześniu – do 18:00, a w październiku – do 17:00. W listopadzie i grudniu zwiedzanie kończy się o 15:00. 

Zamek w Czersku: bilety

Do zwiedzenia okazałych ruin zachęcają nie tylko atrakcje tego miejsca, ale także niewygórowane ceny biletów. W poniedziałki za wejście na zamek trzeba zapłacić tylko 1 zł. Od wtorku do piątku bilet normalny kosztuje 15 zł, a ulgowy – 10 zł. W weekendy i święta ceny są wyższe o 2 zł. 

Grupy zorganizowane (liczące powyżej 15 osób) za wejście zapłacą 8 zł, a dzieci i młodzież ze szkół mieszczących się w granicach gminy Góra Kalwaria – 2 zł. 

Zarządca obiektu przewidział też możliwość bezpłatnego wstępu, z której skorzystają:

  • dzieci do 4. roku życia,
  • członkowie komitetu ICOMDS,
  • opiekujący się osobami niepełnosprawnymi,
  • wyróżnieni tytułem honorowym „Zasłużony dla Kultury Narodowej”,
  • odznaczeni Orderem Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej, Orderem Orła Białego i odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”,
  • wyróżnieni odznaką honorową „Zasłużony działacz kultury” i odznaką „Za opiekę nad zabytkami”.

Zamek w Czersku: dojazd

Zamek w Czersku jest położony w odległości ok. 45 km od centrum Warszawy. Samochodem można dojechać tam w ok. 1 godzinę, kierując się w stronę Góry Kalwarii, skąd należy obrać kurs na Sandomierz. W stronę Góry Kalwarii, w której krzyżują się drogi 50 i 79, powinni zmierzać także przyjezdni z innych części kraju.

Zamek w Czersku: historia obiektu

Słowiańskie plemiona osiadły na wzgórzach czerskich już w VII wieku n.e. Rozległa osada, obejmująca wszystkie wzniesienia, składała się wówczas z przypadkowo rozmieszczonych domostw ziemiankowych. W kolejnych wiekach osadnictwo skupiło się w obszarze dzisiejszego Wzgórza Zamkowego. 

W X wieku osada została opuszczona, ale 100 lat później pojawili się tam kolejni mieszkańcy, którzy zaczęli wznosić znacznie solidniejsze domy słupowe, a później – zrębowe. Powstał wówczas pierwszy gród, który jednak nie przetrwał zbyt długo. Najprawdopodobniej, został zniszczony przez pożar.

Na początku XII wieku wzgórze umocniono drewniano-ziemnymi wałami. Powstał wówczas kamienny kościół romański, prawdopodobnie pw. św. Piotra. Ten gród został zniszczony na przełomie 1142 i 1143 roku przez wojska księcia Władysława II. Wówczas, wzgórze zaczęło pełnić funkcję cmentarną.

W XIII wieku Czersk stał się siedzibą Piastów z linii mazowieckiej. Największa świetność grodu przypada na czas władania Konrada Mazowieckiego. Po jego śmierci Mazowsze zostało podzielone. Powstało wówczas Księstwo Czerskie. 

Pod koniec XIV wieku książę Janusz I nakazał zbudować ceglany zamek, który miał stanąć na miejscu przestarzałego grodu. Prace zakończono w 1410 roku. Sama warownia miała kształt identyczny z kształtem dzisiejszych ruin. Jedyną różnicą były trzy wieże, a konkretnie – ich wysokość. Południowa i zachodnia były równe wysokości murów, natomiast bramna miała tylko dwie kondygnacje.

W XVI wieku, Zygmunt I Stary nadał zamek swojej żonie – Bonie. Królowa nakazała nadbudować wieże i wykończyć je hełmami i hurdycjami. W granicach zamku wzniesiono kościół gotycki. Założono wówczas także ogrody i winnice.

XVII wiek przyniósł upadek zamku i samego Czerska. W 1656 roku miasto zostało zniszczone w wyniku najazdów szwedzkich. Kolejne zniszczenia były dziełem Kozaków i wojsk węgierskich. Dopiero 100 lat później postanowiono o ratowaniu upadającego zamku. Z inicjatywy starosty czerskiego Franciszka Bielińskiego, wybudowano  kamienny most, który możemy podziwiać do dziś. Prace zabezpieczające ruiny podjęto w XIX wieku.