Jeden z najpiękniejszych ptaków żyjących w Polsce – właśnie znalazł się na skraju wyginięcia

Spis treści:

1. Turkawka wyróżnia się gracją i elegancją
2. Wędrówki turkawek
3. Roczny cykl turkawki
4. Turkawkom grozi wyginięcie

O turkawce – symbolu miłości i wierności – słyszał chyba każdy. Nie wszyscy potrafią jednak prawidłowo zidentyfikować tego ptaka, tym bardziej że gatunek ten staje się coraz rzadszym elementem europejskiego krajobrazu. Przyjrzyjmy się zatem nieco bliżej temu pięknemu gołębiowi.

Turkawka wyróżnia się gracją i elegancją

Turkawka, Streptopelia turtur, jest średniej wielkości ptakiem wędrownym, zaliczanym do rodziny gołębiowatych. Jego charakterystyczną cechą jest smukła, delikatna sylwetka. przedstawiciele tego gatunku są wyraźnie mniejsi od gołębia miejskiego czy grzywacza.

Długość ciała turkawki wynosi od 26 do 28 cm, rozpiętość skrzydeł waha się między 47 a 53 cm, a masa ciała to zaledwie 100–156 g. Dziób turkawki jest czarny, a nogi – intensywnie czerwone. Złotą lub pomarańczową tęczówkę okala czerwona lub różowa obrączka.

Upierzenie turkawki

Upierzenie dorosłego osobnika to prawdziwa paleta pastelowych i ziemistych odcieni. Głowa, kark i boki ciała mają łagodny sino-szary kolor. Pierś przybiera charakterystyczny winnoróżowy odcień, który płynnie przechodzi w biały brzuch i pokrywy podogonowe. Jednak najbardziej efektownym elementem upierzenia turkawki są skrzydła. Ich wierzch ma ciepły, cynamonowo-rdzawy kolor, a każde pióro pokrywowe zakończone jest czarną plamką. Tworzy to specyficzny łuskowaty wzór, przypominający nieco skorupę żółwia.

Należy jednak podkreślić, że najcharakterystyczniejsze są plamy po bokach szyi. Nie jest to jednolity pas, jak u sierpówki, a wyrafinowany wzór, złożony z kilku ukośnych, czarno-białych prążków, tworzących rodzaj eleganckiego „kołnierzyka”. W tym miejscu trzeba wspomnieć, że ta cecha jest typowa wyłącznie dla dorosłych osobników.

Jak rozpoznać wiek i płeć turkawki?

Rozpoznanie wieku ptaka nie stwarza dużych trudności. Młode osobniki, które opuściły gniazdo w danym sezonie, znacznie różnią się od dorosłych. Ich upierzenie jest bardziej matowe, brązowawe i jednolite, pozbawione kontrastowych barw i wzorów. Co najważniejsze, młodym turkawkom brakuje charakterystycznej czarno-białej plamy na szyi. Ponadto, ich nogi są brązowe, a nie czerwone, a tęczówki oczu również mają brązowy odcień.

Trudniej jest rozróżnić płeć, bo w obrębie tego gatunku dymorfizm płciowy nie jest wyraźnie zarysowany. Samiec i samica są tej samej wielkości i mają identyczne ubarwienie. W praktyce w terenie właściwie nie da się stwierdzić, jakiej płci jest obserwowany ptak.

Wędrówki turkawek

Turkawka jest gatunkiem o imponującym zasięgu. Jej tereny lęgowe obejmują niemal całą Europę (z wyjątkiem północnej Skandynawii), Wyspy Kanaryjskie, Bliski Wschód, Turcję oraz północną Afrykę. Rozciągają się one daleko na wschód, aż po zachodnią Syberię, Iran i północno-zachodnie Chiny. Najliczniejsze populacje w Europie gniazdują w Rosji, Turcji, Hiszpanii i Francji.

Gdy europejskie lato dobiega końca, turkawki rozpoczynają migrację na południe. Ich celem jest Afryka, a dokładnie – obszar subsaharyjski w szerokim pasie sawann znanym jako Sahel. Teren ten ciągnie się od Senegalu i Ghany na zachodzie kontynentu, aż po Etiopię i Sudan na wschodzie.

W obrębie tego ogromnego zasięgu wyróżnia się cztery podgatunki, z których każdy jest przystosowany do nieco innych warunków geograficznych:

• t. turtur – podgatunek nominatywny, gniazdujący w Europie aż po zachodnią Syberię;
• t. arenicola – występuje w północno-zachodniej Afryce, na Bliskim Wschodzie aż po Iran i zachodnie Chiny;
• t. hoggara – izolowana populacja zamieszkująca masywy górskie Aïr i Hoggar na Saharze;
• t. rufescens – gniazduje w Egipcie i północnym Sudanie.

Wymagania siedliskowe

Turkawka gniazduje na obszarach mozaikowych, zróżnicowanych i bogatych w struktury. Jej idealne siedlisko lęgowe to kompozycja otwartych terenów i bezpiecznych schronień. Preferuje skraje lasów, otwarte, świetliste lasy, a przede wszystkim krajobraz rolniczy, poprzecinany siecią żywopłotów, zadrzewień śródpolnych, miedz i kęp krzewów. Unika natomiast zwartych, gęstych kompleksów leśnych.

Kluczowym elementem jej letniego schronienia są właśnie wspomniane zadrzewienia i gęste krzewy. To w nich, nierzadko w ciernistych gatunkach, zakłada swoje gniazda, znajdując osłonę przed drapieżnikami i niepogodą. Równie ważna jest bliskość otwartych terenów, takich jak pola uprawne, łąki czy ugory, gdzie zdobywa pożywienie, żerując na ziemi. Istotny jest także dostęp do wody, gdyż turkawki regularnie odwiedzają wodopoje. Zazwyczaj gniazduje na nizinach, w północnej Europie poniżej 350 m n.p.m., choć w cieplejszych, południowych rejonach swojego zasięgu potrafi zasiedlać tereny położone nawet na wysokości 1300 m n.p.m.

Siedliska w Afryce

Na zimowiskach w strefie Sahelu, turkawka również wybiera otwarte siedliska. Najchętniej przebywa na sawannach z dominacją akacji (Acacia) i drzew z rodziny trudziczkowatych, a także na terenach rolniczych i w nadbrzeżnych zaroślach. Podobnie jak na lęgowiskach, żeruje głównie na ziemi, zbierając nasiona traw i lokalnych upraw.

Roczny cykl turkawki

Turkawka pojawia się na lęgowiskach w północnej Europie zwykle na przełomie kwietnia i maja, a odlatuje już pod koniec sierpnia lub we wrześniu. Jej trasy migracyjne wiodą przez całą Europę. Na południu, napotyka potężne bariery geograficzne: Morze Śródziemne i Saharę.

Przelot ten nie odbywa się bez przerwy. Kluczową rolę w strategii migracyjnej turkawki odgrywają przystanki – miejsca, gdzie ptaki mogą odpocząć i uzupełnić zapasy energetyczne. Badania prowadzone w basenie Morza Śródziemnego wykazały, że turkawki po przebyciu morskiej przeprawy lądują z krytycznie niską masą ciała. Niektóre z nich muszą zatrzymać się nawet na trzy tygodnie, by zregenerować siły i zgromadzić tkankę tłuszczową niezbędną do dalszej wędrówki.

Pieśń turkawki

Samiec obwieszcza swoje przybycie na lęgowisko charakterystyczną pieśnią, której gatunek ten zawdzięcza drugi człon swojej naukowej nazwy. Mowa o głębokim, wibrującym „turrr, turrr”. Dźwięk ten służy zarówno wabieniu samic, jak i oznaczaniu zajętego terytorium.

Zachowania godowe

Wkrótce po przylocie rozpoczynają się podniebny spektakl. Samiec wznosi się wysoko w powietrze, krąży, a następnie wykonuje falisty lot z charakterystycznym, przypominającym trzask bicza, dźwiękiem wydawanym przez skrzydła podczas gwałtownego uderzenia w dół. Turkawki tworzą silne, monogamiczne pary, które utrzymują się przez cały sezon lęgowy.

Rozmnażanie i opieka nad młodymi

Turkawki budują proste gniazda, mające formę platformy składającej się z luźno ułożonych cienkich gałązek. Taka konstrukcja najczęściej umieszczana jest na niewielkiej wysokości, na gałęziach drzewa lub gęstego krzewu. W budowie uczestniczy para, przy czym należy podkreślić, że role są wyraźnie podzielone. Samiec przynosi materiał, a samica układa go w odpowiednim miejscu.

Samica składa zazwyczaj dwa białe jaja. Wysiadywanie, które trwa od 13 do 15 dni, jest zadaniem obojga rodziców. Po wykluciu pisklęta są karmione tzw. ptasim mleczkiem, czyli wytwarzaną w wolach bogatą w białko i tłuszcze wydzieliną. Stanowi ona jedyny pokarm dla piskląt w pierwszych dniach ich życia. Młode opuszczają gniazdo po ok. 12–20 dniach.

Turkawkom grozi wyginięcie

Turkawki niegdyś były powszechnym elementem krajobrazu europejskich wsi. Dziś stają się coraz rzadszym widokiem. Status turkawki w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN został podniesiony do kategorii „narażony na wyginięcie” w skali globalnej. Szacuje się, że w latach 1980–2013 cała europejska populacja skurczyła się o 78%.

Wymieniając główne zagrożenia dla tych ptaków, należy wskazać na czynniki takie jak:

• utrata bazy pokarmowej,
• degradacja siedlisk lęgowych,
• niezrównoważone polowania,
• choroby.

Źródło: National Geographic Polska

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.