Poznaj niedźwiedzia brunatnego – największego ssaka w polskich górach

Spis treści:

1. Charakterystyka niedźwiedzia brunatnego
2. Gdzie występuje niedźwiedź brunatny?
3. Czym żywi się niedźwiedź brunatny?
4. Czy niedźwiedzie brunatne są pod ochroną?
5. Czy niedźwiedź brunatny jest groźny?

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) to jeden z największych żyjących drapieżników na Ziemi, a jednocześnie ssak o niezwykłej zdolności adaptacji do różnych środowisk. Choć nazwa wskazuje na brunatną barwę, sierść tego gatunku może mieć odcień od jasnego kremowego aż po prawie czarny. Barwa często zależy od podgatunku, wieku i pory roku. Przykładowo, niedźwiedź grizzly, będący podgatunkiem Ursus arctos, ma sierść zabarwioną na odcienie szarości, czerwieni i brązu, z charakterystycznym srebrzystym połyskiem.

Charakterystyka niedźwiedzia brunatnego

Niedźwiedzie brunatne cechuje potężna budowa ciała: masywna głowa, krótkie, grube kończyny, krótki ogon i gęsta sierść. Są zwierzętami wszechstronnie przystosowanymi do życia zarówno w puszczach, tajgach, jak i zalesionych terenach górskich czy stepach. Podczas chodzenia niedźwiedź opiera się całą stopą, co odróżnia go od wielu innych drapieżników. W pozycji wyprostowanej na tylnych łapach niedźwiedź brunatny może osiągać wysokość blisko 2,5 metra, co dodatkowo potęguje jego imponującą prezencję w naturalnym środowisku.

Waga

Masa ciała niedźwiedzia brunatnego jest zmienna i zależy od płci, wieku oraz pory roku. Samce zazwyczaj ważą od 265 do 355 kg, a samice od 100 do 250 kg. Największy odnotowany niedźwiedź euroazjatycki ważył 481 kg i miał prawie 2,5 metra długości. W optymalnych warunkach średnia waga samców wynosi około 389 kg, a samic – 207 kg. Choć daleko im do największych niedźwiedzi na świecie, to przed zapadnięciem w sen zimowy przybierają na wadze, magazynując tłuszcz, który pozwala przetrwać im okres hibernacji.

Prędkość

Choć niedźwiedź brunatny wydaje się nieporadny w poruszaniu się, potrafi osiągać imponującą prędkość do 80 km/godz. na krótkich dystansach. Dzięki temu może skutecznie polować, unikać zagrożeń lub reagować na nagłe sytuacje. Szybkość w połączeniu z masą ciała sprawia, że zwierzę jest groźnym przeciwnikiem w starciu bezpośrednim, choć z natury stara się unikać konfrontacji z człowiekiem.

Długość życia i rozmnażanie

W warunkach naturalnych niedźwiedzie brunatne żyją średnio 30–40 lat. W niewoli mogą dożyć nawet 50 lat. Zarówno samce, jak i samice stają się dojrzałe płciowo w wieku 4–6 lat. W ciągu życia niedźwiedzica rodzi co dwa lata zwykle dwoje lub troje młodych, których opieka trwa do momentu osiągnięcia przez nie samodzielności, czyli około 2. roku życia. Zatem gody niedźwiedzi brunatnych w przypadku samic odbywają się średnio co 2 lata.

Niedźwiedź brunatny a grizzly

Grizzly (Ursus arctos horribilis) to podgatunek niedźwiedzia brunatnego, który występuje głównie w Ameryce Północnej. Jest większy od europejskiego niedźwiedzia brunatnego, a jego sierść ma charakterystyczne, srebrzyste lub złociste refleksy. Grizzly może osiągać wagę nawet do 680 kg, co czyni go jednym z największych lądowych drapieżników świata. Pomimo różnic w rozmiarze i umaszczeniu, zarówno grizzly, jak i niedźwiedź euroazjatycki mają podobne zwyczaje, tryb życia i dietę.

Gdzie występuje niedźwiedź brunatny?

Niedźwiedzie brunatne zajmują bardzo zróżnicowane środowiska. W Europie ich zasięg jest silnie pofragmentowany, natomiast w Azji i Ameryce Północnej można spotkać populacje o dużym zasięgu terytorialnym. Historycznie niedźwiedź brunatny występował niemal w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej, a nawet w północnej Afryce.

Niedźwiedź brunatny w Polsce

W Polsce podgatunek Ursus arctos arctos występuje głównie w pięciu stałych ostojach: Beskid Żywiecki, Beskid Sądecki, Beskid Niski, Tatry i Bieszczady. Populacja jest stosunkowo niewielka – liczy około 80 osobników. Osobniki wędrujące w poszukiwaniu terytorium można spotkać sporadycznie także na nizinach. Historyczne dane pokazują, że niedźwiedź brunatny był niegdyś obecny w całej Polsce, lecz intensywne polowania i presja człowieka doprowadziły do jego niemal całkowitego zniknięcia z większości obszaru kraju.

Czym żywi się niedźwiedź brunatny?

Niedźwiedź brunatny to wszystkożerca. Jego dieta obejmuje zarówno pożywienie roślinne, jak i zwierzęce. W Europie Środkowej i Polsce przeważają pokarmy roślinne: trawy, korzenie, owoce, jagody, orzechy oraz owady i ich larwy. W Ameryce Północnej niedźwiedzie brunatne, szczególnie grizzly, polują na ssaki kopytne lub łososie w okresie wędrówki ryb. Miód pszczeli, choć kojarzony z tym gatunkiem w kulturze popularnej, stanowi jedynie dodatek energetyczny i jest spożywany głównie ze względu na larwy owadów znajdujące się w barciach. Najważniejszym okresem żerowania jest lato i wczesna jesień, kiedy niedźwiedzie gromadzą tłuszcz na zimowy sen.

Czy niedźwiedzie brunatne są pod ochroną?

W Polsce niedźwiedź brunatny jest ściśle chroniony od 1952 roku. Na świecie ochrona tego gatunku różni się w zależności od regionu i populacji. W Europie większość populacji objęta jest dyrektywą siedliskową, w Stanach Zjednoczonych niektóre populacje grizzly są chronione ustawą o gatunkach zagrożonych. Ochrona obejmuje tworzenie rezerwatów, parków narodowych, a także ograniczanie ingerencji człowieka w siedliska.

W niektórych krajach polowania regulowane są w sposób zrównoważony, co pozwala na zachowanie liczebności populacji. Temat regulowania populacji tego gatunku poruszaliśmy już w artykule „Odstrzał niedźwiedzi w Bieszczadach” oraz „Niedźwiedź na celowniku. Jak słowacki rząd walczy z tymi drapieżnikami?”.

Czy niedźwiedź brunatny jest groźny?

Niedźwiedzie brunatne są uważane za zwierzęta niebezpieczne, głównie ze względu na masę ciała, siłę i prędkość. Choć z natury unikają kontaktu z człowiekiem, mogą stać się agresywne w obronie młodych lub w sytuacji, gdy są zaskoczone.

Na obszarze ich występowania zaleca się wędrowanie w grupach oraz spokojne oddalanie się w przypadku spotkania niedźwiedzia. Warto też przemyśleć stosowanie środków odstraszających (np. dzwonków na niedźwiedzie). Większość ataków jest wynikiem zaskoczenia lub obrony terytorium, a nie chęci polowania na człowieka.

Nasza autorka

Marzena Wardyn-Kobus

Autorka tekstów z pogranicza przyrody, kultury i podróży. W serwisie tworzy artykuły popularnonaukowe o otaczającym nas świecie, łącząc rzetelną wiedzę z przystępnym językiem i dbałością o szczegóły. Socjolożka z wykształcenia, od ponad dekady związana z marketingiem internetowym. Zawodowo od lat zgłębia tajniki SEO oraz storytellingu opartego na rzetelnych źródłach. Pisze, by zachęcać innych do uważnego kontaktu z przyrodą – nawet tą najbliższą, tuż za domem. Kaszubka mieszkająca na Kujawach, zakochana w górskich szlakach i leśnych bezdrożach. Jej przydomowy ogródek to strefa zrównoważonego eksperymentowania – dąży do tego, by uprawiać rośliny ekologicznie, z szacunkiem dla natury. Wolne chwile spędza z książką, wędrując po lesie lub tworząc makramy.