Papież Franciszek nie żyje. Miał 88 lat

Domu Świętej MartySpis treści:

1. Papież Franciszek – biografia
2. Kiedy zostanie wybrany nowy papież?

W 2023 r. papież Franciszek przeszedł ostre zapalenie płuc. Od tej pory był wyjątkowo podatny na infekcje dróg oddechowych. Stan jego zdrowia pogorszył się na początku lutego 2025 r. Najpierw zmagał się z ostrym przeziębieniem, następnie z zapaleniem oskrzeli. 14 lutego papież trafił do szpitala, gdzie zdiagnozowano u niego obustronne zapalenie płuc. Po leczeniu papież wrócił do Watykanu i pełnił swe obowiązki w miarę możliwości. W niedzielę wielkanocną pozdrowił nawet wiernych na placu Świętego Piotra.

Niestety, w poniedziałek wielkanocny 21 kwietnia poinformowano o jego śmierci. „O 7:35 rano biskup Rzymu, Franciszek, powrócił do domu Ojca. Całe swoje życie poświęcił służbie Panu i Jego Kościołowi” – ogłosił w telewizji watykańskiej kardynał Kevin Ferrell, kamerling. „Uczył nas, jak żyć wartościami Ewangelii z wiernością, odwagą i powszechną miłością, zwłaszcza wobec najuboższych i najbardziej zepchniętych na margines. Z ogromną wdzięcznością za przykład prawdziwego ucznia Pana Jezusa, polecamy duszę papieża Franciszka nieskończonej, miłosiernej miłości Boga, Jedynego i Trybuna”.

Papież zmarł w Domu Świętej Marty. Bezpośrednimi przyczynami jego śmierci były udar mózgu, śpiączka i nieodwracalna zapaść kardiologiczna.

Jeszcze w 2013 roku Franciszek podpisał list rezygnacyjny. Miał on zostać wykorzystany, gdyby kiedyś poważne i trwałe problemy zdrowotne uniemożliwiły mu wykonywanie obowiązków. Nie dane mu było jednak skorzystać z tej możliwości.

Papież Franciszek – biografia

Papież Franciszek zwracał szczególną uwagę na znaczenie ubogich w życiu Kościoła katolickiego, ochronę środowiska naturalnego i dialog między religiami. Reprezentował łagodniejszy stosunek do społeczności LGBTQ niż jego poprzednicy, choć jednocześnie jasno opowiadał się przeciwko legalizacji małżeństw jednopłciowych. W ostatnich latach krytykowano go za niejednoznaczną postawę wobec wojny na Ukrainie czy wręcz wypowiedzi o charakterze prorosyjskim.

Nie ulega jednak wątpliwości, że papież Franciszek trwale zapisał się w historii Kościoła, starając się dostosowywać go do wyzwań współczesnego świata i pokazując jego bardziej ludzkie oblicze. Już jako jezuita Jorge Mario Bergoglio wyróżniał się na tle innych katolickich duchownych. Jego podejście do wiary przysparzało mu wrogów nawet wśród przedstawicieli własnego zakonu.

Droga do kapłaństwa

Jorge Mario Bergoglio, późniejszy papież Franciszek, przyszedł na świat 17 grudnia 1936 r. w Buenos Aires w niezamożnej rodzinie włoskich imigrantów. Był synem księgowego Mario José Bergoglia i Reginy Marii Sívori, którzy opuścili Italię w 1929 r. Miał czworo młodszego rodzeństwa: Alberta Horacia, Oscara Adriána (zmarłego w dzieciństwie), Martę Reginę i Marię Elenę.

Edukację zdobywał m.in. w szkole salezjańskiej Wilfrid Barón de los Santos Ángeles w Ramos Mejía i technikum Escuela Técnica Industrial (obecnie noszącej imię Hipólita Yrigoyena) w Buenos Aires, które ukończył z dyplomem technika chemika. W okresie nauki w technikum zarabiał na życie jako ochroniarz i woźny, a po jego ukończeniu pracował w dziale spożywczym laboratorium Hickethier-Bachmann.

Powołanie do kapłaństwa Bergoglio odkrył 21 września 1954 r. Wtedy to w swojej parafii Basílica de San José de Flores spotkał o. Carlosa B. Duarte Ibarrę, który wyspowiadał go i zainspirował, aby podążył za głosem Boga. „To było coś niesamowitego spotkać kogoś, kto na ciebie czeka” – wspominał po latach kluczowy moment w swoim życiu. W 1956 r. wstąpił do seminarium Inmaculada Concepción w Villa Devoto koło Buenos Aires, a w marcu 1958 r. do zakonu jezuitów. W nim dwa lata później złożył wieczyste śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa.

Chociaż miewał momenty, w których ogarniały go wątpliwości co do obranej drogi (np. gdy na ślubie stryja spodobała mu się piękna dziewczyna), utwierdziły go w niej dramatyczne życiowe doświadczenia. W sierpniu 1957 r. zachorował bowiem na zapalenie płuc, a lekarze wykryli w jego płucach trzy cysty. Szczęśliwie młodemu duchownemu udało się wrócić do zdrowia, choć lekarze musieli wyciąć mu fragment tego organu.

Droga duchowa i intelektualna

Przebywając w kolejnych domach zakonnych, przyszły biskup Rzymu nie tylko pogłębiał swoją wiarę, ale też zdobywał dalszą edukację. Jeszcze w okresie nowicjatu studiował nauki humanistyczne w Santiago w Chile. W 1963 r. obronił zaś licencjat z filozofii w Colegio Máximo San José w San Miguel koło Buenos Aires. W latach 1964–1965 wykładał literaturę i psychologię w Colegio de la Inmaculada Concepción w Santa Fe, a w 1966 r. w Colegio del Salvador w Buenos Aires.

W 1967 r. powrócił do Colegio Máximo de San José, aby przez kolejne trzy lata studiować teologię. Następnie został wykładowcą na Wydziale Teologii tejże uczelni, a w latach 1979–1986 sprawował w niej nawet urząd rektora. W 1986 r. rozpoczął studia doktoranckie w Philosophisch-Theologische Hochschule Sankt Georgen we Frankfurcie nad Menem, lecz już po kilku miesiącach powrócił do Argentyny, gdzie ponownie został wykładowcą w Colegio del Salvador.

13 grudnia 1969 r. Bergoglio przyjął święcenia kapłańskie z rąk arcybiskupa Ramóna José Castellano. W latach 1971–1973 był mistrzem nowicjatu w seminarium w Villa Barilari, a w latach 1973–1979 prowincjałem jezuitów w Argentynie. 22 kwietnia 1973 r. złożył z kolei swoje ostatnie śluby zakonne, obejmujące obok czystości, ubóstwa i posłuszeństwa także posłuszeństwo papieżowi w sprawach misji. Kiedy w 1976 r. rządy w Argentynie przejęła junta generała Jorge Videli, część duchowieństwa odmawiała pomocy ofiarom prześladowań, a nawet wspierała działania władz. Wokół postawy Bergoglia w tym dramatycznym dla kraju okresie narosło na przestrzeni lat wiele mitów i plotek.

Ofiara złych języków

W 2005 r. argentyński dziennikarz śledczy Horacio Verbitsky zasugerował w publikacji „El Silencio. De Paulo VI a Bergoglio”, że Bergoglio współpracował na przełomie lat 70. i 80. z rządzącą Argentyną juntą wojskową. Miał zrezygnować z otoczenia jezuitów Orlanda Yoria i Franza (Ferenca) Jálicsa ochroną, co w konsekwencji doprowadziło do ich porwania przez juntę w maju 1976 r. Zajmujący się zbrodniami reżimu argentyński sędzia Germán Castelli stwierdził jednak, że oskarżenia te są bezpodstawne. Sam Jálics wyznał po latach, że choć pierwotnie podejrzewał Bergoglia o denuncjację, z czasem się z tego wycofał. Dziennikarz Nello Scavo, autor książki „Lista Bergoglio”, ustalił z kolei, na przełomie lat 70. i 80. Jorge Mario Bergoglio pomógł około stu osobom, które były prześladowane przez juntę.

Na przestrzeni lat Jorge Mario Bergoglio miał wielu wrogów, w tym także wśród członków własnego zakonu. Wykształceni jezuici reprezentujący klasę wyższą mieli mu za złe, że jako osoba bez doktoratu próbuje kwestionować ich sposób patrzenia na misję zakonu. W przeciwieństwie do nich Bergoglio nie ograniczał się tylko do głoszenia wzniosłych haseł na rzecz ubogich, lecz starał się lepiej poznać ich codzienne trudy i znoje. „Wszystko dla ludu, ale nic z ludem” – tak określał stosunek swoich przeciwników do przesłania św. Ignacego Loyoli, które sam traktował bardzo osobiście.

Zapewne na prośbę „życzliwych kolegów” w 1990 r. został wysłany do Córdoby. Oficjalnie miał tam kontynuować pracę nad doktoratem w Instituto Secundario „El Salvador” (nigdy go nie ukończył), faktycznie zaś chodziło o załagodzenie napiętej atmosfery wśród jezuitów. Sam Bergoglio zapamiętał zresztą pobyt w Córdobie jako czas „wielkiego kryzysu wewnętrznego”, a jezuici z jego najbliższego otoczenia uważali wręcz, że boryka się z chorobą.

Papież z dalekiego kraju

Z czasem Jorge Mario Bergoglio powrócił do łask i zaczął wyrastać na najważniejszą postać argentyńskiego Kościoła. 20 maja 1992 r. Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym Buenos Aires i biskupem tytularnym Auca. Sakrę biskupią otrzymał miesiąc później z rąk arcybiskupa Buenos Aires, kardynała Antonia Quarracina. W czerwcu 1997 r. został z kolei arcybiskupem koadiutorem i po śmierci kardynała Quarracina w 1998 r. objął po nim rządy w archidiecezji. W 2001 r. papież Jan Paweł II wyniósł go do godności kardynała i nadał mu tytuł prezbitera San Roberto Bellarmino. Chociaż już w grudniu 2011 r. Bergoglio złożył rezygnację ze swoich obowiązków w powodu ukończenia 75. roku życia, na prośbę papieża Benedykta XVI sprawował ten urząd jeszcze przez dwa lata.

Kiedy po śmierci papieża Jana Pawła II odbywało się konklawe, na którym kardynałowie dokonali wyboru Josepha Ratzingera, Jorge Mario Bergoglio uznawany był za jednego z jego głównych kontrkandydatów. Nic więc dziwnego, że kiedy papież Benedykt XVI abdykował, to właśnie on został jego następcą na Tronie Piotrowym. Kardynałowie wybrali go już podczas drugiego dnia konklawe 13 marca 2013 r. w piątym głosowaniu. Po raz pierwszy od czasu Syryjczyka Grzegorza III, sprawującego pontyfikat w latach 731–741, biskupem Rzymu został duchowny spoza Europy.

Chociaż media spekulowały, że następca Benedykta XVI przyjmie imię Jana Pawła III lub Benedykta XVII, Bergoglio zdecydował się na nieużywane wcześniej imię Franciszek, nawiązujące do św. Franciszka z Asyżu. Pozostawił swoją biskupią dewizę „Miserando atque eligendo” („Spojrzał z miłosierdziem i wybrał”), a jego dotychczasowy herb uległ tylko niewielkim modyfikacjom. Pięcioramienną gwiazdę zastąpiono ośmioramienną i uwydatniono cechy szpikanardu, czyli symbolu św. Józefa.

Otwartość i braterstwo

Wrażliwość na sprawy biednych, nędzarzy i wykluczonych towarzyszyła papieżowi Franciszkowi jeszcze za czasów jego posługi biskupiej. W 2001 r. w czasie swojej wizyty w hospicjum w Buenos Aires obmył i ucałował stopy dwunastu osób chorych na AIDS. W swojej pierwszej adhortacji „Evangelii gaudium” zwracał uwagę na szczególne miejsce ubogich w Kościele i przypominał, że „bogaci powinni pomagać ubogim, szanować ich i promować”. W grudniu 2023 r. dopuścił spontaniczne błogosławieństwo par jednopłciowych „w obliczu prośby dwóch osób”, np. w czasie pielgrzymki lub modlitwy wspólnotowej. „Nie błogosławię małżeństwa osób tej samej płci, błogosławię dwie osoby, które się kochają i proszę ich również, aby się za mnie modlili” – wyjaśniał wątpliwości towarzyszące jego decyzji. Przypominał, że w świetle nauki Kościoła za małżeństwo może być uznany tylko sakramentalny związek mężczyzny i kobiety.

Papież Franciszek pozostawił po sobie cztery encykliki. Pierwszą „Lumen fidei”, poświęconą zagadnieniom związanym z wiarą i jej przekazywaniem przez Kościół, opublikował już w lipcu 2013 r., bazując częściowo na materiałach swojego poprzednika. Druga „Laudato si” z czerwca 2015 r., zwana „zieloną encykliką”, dotyczyła ochrony środowiska naturalnego i zainicjowała powstanie globalnego ruchu Laudato Si Movement na rzecz wcielania myśli papieskiej w życie. Jak podkreślał sam papież, inspiracją do stworzenia tej encykliki było dla niego nauczanie św. Franciszka z Asyżu.

Do jego życia i działalności nawiązywała też kolejna encyklika „Fratelli tutti”, podpisana 3 października 2020 r. w Asyżu, poruszająca tematy braterstwa i przyjaźni społecznej. W ostatniej „Dilexit nos”, którą wydał w październiku 2024 r., zachęcał zaś wiernych, aby w świecie zdominowanym przez konsumpcjonizm na nowo zwrócili się w stronę Najświętszego Serca Pana Jezusa. Poruszył w niej również zagadnienie sztucznej inteligencji, podkreślając, że nawet jeśli zyska ona intelekt i samoświadomość, nigdy nie będzie miała serca tak jak człowiek.

Wobec wyzwań świata

W czasie swojego pontyfikatu Franciszek odbył 49 podróży apostolskich. Pierwszą pod koniec lipca 2013 r. do Brazylii, ostatnią – 15 grudnia 2024 r. do Francji. Polskę odwiedził tylko jeden raz w lipcu 2016 r. w ramach 31. Światowych Dni Młodzieży w Krakowie. W czasie swojej wizyty odprawił m.in. mszę na błoniach Jasnej Góry z okazji 1050-lecia chrztu Polski. W jej czasie której przypomniał, że naród polski „pokonał na swej drodze wiele trudnych chwil w jedności”.

Odwiedził też były niemiecki obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz-Birkenau, na terenie którego spotkał się ze Sprawiedliwymi wśród Narodów Świata. „Ileż tam bólu, ileż cierpienia... Czy to możliwe, byśmy my, ludzie, stworzeni na podobieństwo Boga, byli zdolni do tak straszliwych uczynków? Jednak to się stało” – komentował niemieckie ludobójstwo, dodając, iż „okrucieństwo nie skończyło się w Auschwitz-Birkenau – także dziś torturuje się ludzi”.

Kontrowersje wzbudzał natomiast stosunek Franciszka do wojny w Ukrainie. Przez dłuższy czas nie określił jednoznacznie swojego stanowiska, a kiedy wreszcie zabrał głos, zaskoczył swoją postawą cały świat. Wypowiedzi takie jak „wszyscy jesteśmy winni”, sugerowanie, że do konfliktu zbrojnego przyczyniło się „szczekanie NATO pod drzwiami Rosji” czy ubolewanie nad sytuacją „biednych rosyjskich żołnierzy” spotkały się z dużą krytyką, a nawet oskarżeniami, że głowa Kościoła opowiedziała się po stronie rosyjskiego agresora.

Chociaż papież odmówił przyjazdu na Ukrainę, argumentując to problemami zdrowotnymi, niejednokrotnie wyrażał wolę spotkania z patriarchą Moskwy Cyrylem I. W marcu 2024 r. w rozmowie z Radiotelevisione svizzera stwierdził wręcz, że władze Ukrainy powinny otworzyć się na negocjacje z Rosją i mieć „odwagę białej flagi”, czyli – jak to odczytywali komentatorzy – gotowość do poddania się.

Postać papieża z Argentyny trwale zapisała się w dziejach popkultury. Jego historyczne spotkanie z papieżem Benedyktem XVI na uroczystości odsłonięcia pomnika Michała Archanioła w Ogrodach Watykańskich w lipcu 2013 r. stało się inspiracją do powstania filmu „Dwóch papieży” w reżyserii Fernanda Meirellesa. Rolę Franciszka zagrał w nim Jonathan Pryce, a Benedykta XVI – Anthony Hopkins.

Życie i działalność biskupa Rzymu zostały również przedstawione w argentyńskim filmie biograficznym „Francisco – El Padre Jorge” i włoskim „Chiamatemi Francesco” oraz w kilku filmach dokumentalnych i licznych publikacjach biograficznych. Imieniem papieża nazwano półprofesjonalny argentyński klub sportowy Club Deportivo Papa Francisco, katamaran HSC Francisco w Tasmanii, a nawet… wodę kolońską marki Excelsis Fine Fragrances, której delikatny i subtelny zapach miał nawiązywać do skromnej osobowości papieża.

Kiedy zostanie wybrany nowy papież?

W czasie od 15 do 20 dni od śmierci lub rezygnacji papieża zwoływane jest konklawe. Wyboru nowego Ojca Świętego dokonują kardynałowie. Na czas konklawe są odizolowani od świata za murami Kaplicy Sykstyńskiej. Ma to zapobiec wpływowi czynników zewnętrznych, takich jak polityka, media czy naciski ze strony rządów lub grup interesów. Sam proces wyboru papieża jest ściśle tajny.

Prawo do wyboru papieża ma na dziś grupa 140 kardynałów. 111 z nich to nominaci papieża Franciszka. Na jego następcę najczęściej typowani są:

• Pietro Parolin z Włoch,
• Fridolin Ambongo Besungu z Demokratycznej Republiki Konga,
• Willem Jacobus Eijk z Holandii,
• Peter Erdo z Węgier,
• Luis Antonio Tagle z Filipin,
• Raymond Burke z USA,
• Mario Grech z Malty,
• Matteo Zuppi z Włoch.

Nieodłącznym elementem konklawe jest dym: czarny lub biały. Dopiero pojawienie się tego drugiego oznacza, że Kościół katolicki ma nowego Ojca Świętego. Biały dym powstaje prawdopodobnie wskutek spalania opiłków cynku i siarki.

Źródło: Vatican News, National Geographic Polska

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.