Najstarsza szkoła w Polsce działa od ośmiu stuleci. W tym czasie wykształciła wielu znanych absolwentów

Spis treści:

1. Średniowieczne korzenie „Małachowianki”
2. Dalsze dzieje najstarszej szkoły w Polsce
3. Najstarsza szkoła w Polsce do dziś nosi ślady przeszłości
4. Znani absolwenci „Małachowianki”

W Polsce nie brakuje szkół, które od wielu stuleci kształcą młode umysły. Wystarczy wymienić choćby I LO im. B. Nowodworskiego w Krakowie, I LO im. S. Staszica w Lublinie, LO im. H. Kołłątaja w Pińczowie czy I LO im. K Brodzińskiego w Tarnowie. Każda z tych placówek powstała w XVI wieku i ma mocną pozycję wśród najstarszych placówek oświatowych. Żadna z nich nie zbliża się jednak do lidera. Jest nim słynna „Małachowianka”, czyli Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku.

Średniowieczne korzenie „Małachowianki”

Najstarsza szkoła w Polsce, która dziś funkcjonuje jako ogólnokształcąca placówka ponadpodstawowa, otworzyła swe podwoje w 1180 roku przy kolegiacie św. Michała w Płocku. Powstała wówczas szkoła typu trivium, w której uczniowie studiowali trzy podstawowe przedmioty – gramatykę łacińską, retorykę i dialektykę (logikę). Jako fundatora szkoły wymienia się Bolesława Kędzierzawego, więc nie można wykluczyć, że działalność edukacyjna rozpoczęła się przed 1180 rokiem, jeszcze przed śmiercią księcia mazowieckiego. Początkowo wykładali tam najprawdopodobniej benedyktyni, później – kanonicy regularni, opaci z Czerwińska.

Około 1240 roku biskupstwo oddało patronat nad szkołą księciu Bolesławowi, synowi Konrada Mazowieckiego. Powstała wówczas nowa romańska świątynia w stylu dworskim. Z tamtego czasu zachowały się dokumenty, które potwierdzają istnienie szkoły.

Pierwszym znanym nauczycielem był Witalis, którego imię pojawia się dokumencie pergaminowym księcia Ziemowita z 1249 roku. Został w nim wymieniony jako „Vitalis scholasticus Sancti Michaelis”.

Dalsze dzieje najstarszej szkoły w Polsce

W 1611 roku do Płocka sprowadzeni zostali jezuici, którzy rozpoczęli działalność oświatową. Poziom nauczania wzrósł, a do szkoły napływali nowi uczniowie. To pozwoliło podnieść jej status do rangi kolegium.

W latach 1675–1682 obok kościoła wzniesiono nowy murowany gmach, ale w kolejnych dziesięcioleciach ceglana zabudowa zaczęła podupadać. W 1731 roku, gdy kolegiata św. Michała chyliła się już ku ruinie, została przekazana jezuitom. Zakonnicy podjęli się przebudowy, ale prac nie dokończyli.

Przejęcie szkoły przez KEN

W 1773 roku papież Klemens XIV, znajdujący się pod silnym wpływem dworów burbońskich, zadecydował o kasacie zakonu. Szkoła została wówczas upaństwowiona, a jej cały majątek przejęła Komisja Edukacji Narodowej. Od tamtej pory, do 1793 roku, placówka funkcjonowała jako Szkoła Podwydziałowa i jako taka podlegała Wydziałowi Mazowieckiemu w Warszawie i Szkole Głównej Koronnej w Krakowie (która w 1818 roku została przemianowana na Uniwersytet Jagielloński). W herbie pojawiły się wówczas skrzyżowane dwa berła rektorskie i inicjały króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W szkole zaczęli wykładać świeccy nauczyciele, a język polski stał się językiem wykładowym. To właśnie wtedy narodził się zwyczaj nagradzania prymusów złotymi i srebrnymi medalami pilności.

Szkoła w okresie zaborów

W 1793 roku Płock znalazł się pod pruską administracją, a szkołę przekształcono w gimnazjum. 13 lat później placówkę przekształcono w Szkołę Departamentową. W 1807 roku Józef Wybicki, wówczas pełnomocnik rządu Księstwa Warszawskiego, wydał zarządzenie o przeznaczeniu środków na odnowę placówki. W 1816 roku placówkę ponownie przemianowano. Stała się wówczas Szkołą Wojewódzką Płocką, a 21 lat później – Gimnazjum Gubernialnym.

Wychowankowie szkoły byli mocno zaangażowani w działalność patriotyczną. Wielu z nich organizowało strajki szkolne, protestowało przeciwko zaborcy i walczyło w powstaniach. Patriotycznego ducha podtrzymywali nauczyciele, mimo że spadały na nich za to poważne represje. Gdy wybuchło powstanie styczniowe, do walki stanęło 37 uczniów.

Szkoła w okresie międzywojennym

W 1920 roku wojska bolszewickie najechały Płock. Uczniowie nie pozostali bierni w obliczu rosyjskiej agresji. Dołączyli do obrońców miasta i mimo młodego wieku, wykazali się ogromnym męstwem. Świadczy o tym choćby postawa Tadeusza Jeziorowskiego, 11-latka przydzielonego do punktu sanitarno-amunicyjnego. Jego zadanie polegało na dostarczaniu amunicji na barykady. Za odwagę, 10 kwietnia 1921 roku Józef Piłsudski odznaczył go Krzyżem Walecznych.

Imię Stanisława Małachowskiego szkoła przyjęła po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, gdy dyrektorem był Mieczysław Olszowski. Z jego inicjatywy, 20 września 1921 przemianowano ją na Gimnazjum Państwowe im. Marszałka Stanisława Małachowskiego.

Czasy powojenne

Jako Liceum Ogólnokształcące szkoła zaczęła funkcjonować w lutym 1945 roku, kiedy wznowiła działalność oświatową po wojnie. Wówczas w jej ławach zaczęły zasiadać także dziewczęta.

Najstarsza szkoła w Polsce do dziś nosi ślady przeszłości

Drzwi szkoły są swoistym „wehikułem czasu”. Przekraczając próg, uczniowie przenoszą się do XIII wieku. Do dziś zachowało się bowiem wzniesione wówczas skrzydło. Do naszych czasów przetrwała też XV-wieczna wieża i wzniesiony w XVII wieku gmach. Po przeszłości pozostały nie tylko zabudowania. Liceum w Płocku w swoim herbie do dziś ma dwa berła pochodzące z godła Szkoły Głównej Koronnej. Do dziś kultywowana jest także tradycja wręczania odznaczeń, wzorowanych na XVIII-wiecznych medalach.

Znani absolwenci „Małachowianki”

Najstarsza szkoła w Polsce od zawsze słynęła z wysokiego poziomu kształcenia. Nic więc dziwnego, że właściwie w każdym okresie istnienia placówki jej mury opuszczało wielu wybitnych absolwentów. Lista jest tak długa, że nie podejmiemy się wymienienia choćby połowy z nich. Wskażemy jednak nazwiska kilku uczniów „Małachowianki”, którzy zapisali się w historii Polski:

• Edward Flatau, twórca polskiej neurologii,
• Ignacy Mościcki, prezydent Polski w okresie międzywojennym,
• Witold Zglenicki, przyszły uczeń Dmitrija Mendelejewa, geolog i wynalazca,
• Tadeusz Mazowiecki, pierwszy premier III RP,
• Tony Halik, podróżnik i dziennikarz (nie ukończył szkoły).

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.