Faraon Cheops rządził Egiptem 4500 lat temu. Cheops to forma grecka jego imienia, które po egipsku brzmiało Chufu. Upowszechniła się dzięki antycznym dziejopisarzom. Gdy słyszymy jego imię, przed oczami staje nam jedna z najsłynniejszych budowli świata, Wielka Piramida w Gizie. Było to miejsce ostatecznego spoczynku tego króla egipskiego.

Do naszych czasów zachowała się tylko jedna maleńka figurka z kości słoniowej ukazująca władcę. Znane są jednak jego wizerunki z fragmentów płaskorzeźb ze zniszczonych świątyń przy jego piramidzie. Co wiemy o tym potężnym faraonie?

Cheops (Chufu) i jego rodzina

Cheops wychowywał się na dworze swojego ojca, faraona Snofru. Snofru był prawdopodobnie pierwszym królem Egiptu, który wzniósł prawdziwe ostrosłupowe piramidy. Do tamtej pory budowano piramidy, których ściany miały formę wielkich schodów. Piramidy Snofru miały gładkie i jednolite ściany. Prawdopodobnie pod wpływem projektów swojego ojca Cheops postanowił wznieść dla siebie piramidę w kształcie zbliżonym do budowli poprzednika. 

Cheops miał prawdopodobnie kilkanaścioro rodzeństwa. Dokładna liczba nie jest znana, bo nie zachował się spis dzieci Snofru. Archeolodzy odkrywają jednak grobowce rodziny królewskiej, co pozwala nam ją poznać. Wiemy, że Cheops miał trzech starszych braci. Jednak szybko zmarli, dzięki temu Cheops zasiadł na tronie po śmierci ojca.

Matką Cheopsa była królowa Hetepheres, której grobowiec znaleziono obok Wielkiej Piramidy. Był bogato wyposażony. Znaleziono tam łoże i inne meble, biżuterię i liczne naczynia ceramiczne. Cheops miał kilka żon. Główną małżonką była Meritites, która była też jego siostrą lub siostrą przyrodnią. Drugą partnerką była Henutsen. Z nią również Cheops był prawdopodobnie blisko spokrewniony. 

Egipt pod rządami Cheopsa

Cheops, podobnie jak wszyscy władcy w okresie Starego Państwa (2686–2181 lat p.n.e.), rozpoczął panowanie od wybrania miejsca na swoją piramidę. Czyli grobowiec, w którym miał spocząć po śmierci.

Wiemy, że za jego rządów wojska Cheopsa pokonały pustynnych Beduinów. To było ważne, bo z Pustyni Zachodniej i Wschodniej (zwanej też Arabską), które są częścią Sahary, Cheops pozyskiwał surowce. Wśród nich były turkusy i miedź. Były one potrzebne do tworzenia przedmiotów zbytku, takich jak biżuteria, ale też do wzniesienia piramidy. Na przykład miedzianymi narzędziami obrabiano kamienne bloki. 

Procesja bydła i kóz. Płaskorzeźby pochodzą prawdopodobnie ze świątyni grobowej Cheopsa / Fot. S. Zdziebłowski
  

Wśród naukowców długo pokutowało przekonanie, że Cheops był despotą i megalomanem, oraz że za jego panowania zapanował głód i lud go znienawidził. Miał też zamknąć wszystkie świątynie, by w ten sposób zaoszczędzić środki w budżecie państwa. Fundusze miał przeznaczyć tylko na budowę piramidy. Nawet córkę miał skierować do domu publicznego, by w ten sposób zbierała na budowę grobowca swojego ojca.

Taki obraz przekazali nam starożytni Grecy. Jest on jednak w dużej mierze fałszywy. Z najnowszych badań egiptologów wynika, że Cheops wcale nie zamykał świątyń. Wręcz przeciwnie, wzniósł kilka nowych. Wiemy też, że budowniczowie wznoszący piramidę nie byli niewolnikami. Byli dobrze karmieni. Troszczono się o nich, w przypadku, gdy mieli wypadki na placu budowy. Świadczą o tym ślady na ich szkieletach. Złamania były zagojone, co oznacza, że nie umierali w ich wyniku.

Piramida Cheopsa, czyli Wielka Piramida

Najsłynniejszym dokonaniem Cheopsa jest wzniesienie Wielkiej Piramidy. Jest to największa egipska piramida. Znajduje się na skraju pustyni w Gizie, nieopodal stolicy Egiptu, Kairu. Pierwotnie mierzyła blisko 148 m wysokości. Każdy z boków ma ok. 230 m, a nachylenie ścian wynosi 51° 52′. To jedyny zachowany do naszych obiekt z listy siedmiu cudów starożytnego świata.

Uważa się, że piramida Cheopsa była wykonana w bardzo precyzyjny sposób i że jej wybudowanie nie było możliwe bez pomocy obcych cywilizacji. Jednak mimo ponad 200 lat dokładnych badań w piramidzie i wokół niej nie znaleziono żadnego dowodu na zastosowanie pozaziemskich technologii.

Niektóre jej części, jak na przykład okładzina kamienna przykrywająca rdzeń piramidy, faktycznie były dopasowane do siebie bardzo dokładnie. Jednak wiele bloków użytych do budowy było kiepsko obrobionych. Bardzo precyzyjnie ustawiono budowlę według głównych stron świata. Nie odbiega ona jednak pod tym tym względem bardzo od innych piramid z tego okresu. 

Duża część bloków tworzących Wielką Piramidę była kiepsko obrobiona i nieregularna / Fot. Prisma/Universal Images Group/Getty Images

Większość bloków kamiennych użytych do budowy piramidy pochodzi z odległości maksymalnie kilkuset metrów. Pozyskiwano je z kamieniołomów wapienia. Z kolei kilkadziesiąt bloków granitu, użytych do budowy głównej komory grobowej, sprowadzono statkami z Asuanu odległego od Gizy o prawie 1000 km.

Rdzeń piramidy pokryto wapieniem lepszej jakości. Ten surowiec pochodził z kamieniołomów w Tura po wschodniej stronie Nilu. Od placu budowy był to dystans kilkunastu kilometrów. Niedawno archeolodzy odkryli dzienniki okrętowe opisujące, w jaki sposób bloki transportowano z kamieniołomów. Zapisano je na papirusach. Z analiz naukowców wynika, że w ciągu dziesięciu dni (tydzień egipski miał o trzy dni więcej niż nasz) jedna łódź kursowała 2–3 razy między kamieniołomem w Tura a placem budowy. 

Cheops był wielkim budowniczym, ale tak naprawdę to jego ojciec, Snofru, wykorzystał do budowy trzech swoich piramid o 40 proc. więcej budulca niż jego syn. Piramidy Snofru były też olbrzymie i dokładnością wykonania dorównywały piramidzie Cheopsa.

Śmierć Cheopsa

Nie wiemy, jak zmarł Cheops. Informacje o przyczynach śmierci faraonów są bardzo rzadkie, zwłaszcza w przypadku tych władców, których mumie nie zachowały się do naszych czasów. Tak jest w przypadku Cheopsa. W okresie nowożytnym komora grobowa w piramidzie była już pusta, w sarkofagu nie było szczątków.

Z różnego rodzaju źródeł pisanych wiemy, że Cheops rządził długo, bo być może nawet 30 lat. Miał zatem sporo czasu na wykończenie swojej piramidy. Zresztą ojciec Cheopsa też był długowieczny. Rządził Egiptem przez 40 lat. Cheops objął tron w wieku około 40 lat. Zmarł w wieku około 70 lat. 

Źródła:

  • Dodson A., Hilton D., The complete royal families of Ancient Egypt, London 2004
  • Rachet G. Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1996
  • Wilkinson T., Powstanie i upadek starożytnego Egiptu, Poznań 2011
  • Zdziebłowski S. Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności, Poznań 2023