Jemen – co to za kraj?

Jemen to państwo leżące na południowo-zachodnim krańcu Półwyspu Arabskiego. Mieszkańcy, choć zróżnicowani etnicznie, wyznają generalnie różne odłamy islamu. Klimat jest suchy i pustynny, co wpłynęło na tradycyjną architekturę miast.

Od XX w. Jemen boryka się z powtarzającymi się kryzysami i wojnami domowymi. Jest to dzisiaj jeden z najbardziej niestabilnych i najbiedniejszych krajów na świecie. Toczy się tam od 2015 r. wyniszczająca wojna domowa, której towarzyszy największy obecnie kryzys humanitarny.

Czym się wyróżnia architektura Jemenu?

Ze względu na status ekonomiczny państwa, architektura w Jemenie ma charakter ściśle tradycyjny. Stare mieszkalnictwo jest użytkowane czasem nawet przez stulecia. Wpływ na zachowanie konserwatywnego charakteru miast mają również rygorystyczne zasady zagospodarowania przestrzennego.

Tym, co może się wydawać najbardziej fascynujące, jest skala wysokości tradycyjnych budynków mieszkalnych. Potrafią one mieć szereg pięter, a jednocześnie są to stare lub historyzujące budowle. Poszerzano ich przestrzeń, nadbudowując kolejne piętra.

Ten charakterystyczny, tradycyjny wertykalizm jest ewenementem w skali światowej, ponieważ trwał nieprzerwanie od wieków. Zjawisko to występuje przede wszystkim w stolicy Jemenu, czyli w Sanie oraz w mieście Shibam.

Sana – czarująca stolica Jemenu

Stolica Jemenu jest jednym z tych nielicznych miast, które zachowały spójną architekturę. Konserwatywne warunki pozwoliły przetrwać historycznym zabudowaniom w mieście. Najbardziej typowymi budynkami w Sanie są tzw. domy wieżowe. 

Oto ich cechy charakterystyczne:

  • Domy te potrafiły mieć nawet 8 pięter;
  • Charakterystyczna dla tych budowli jest biała dekoracja na elewacji;
  • Na parterze mieściła się kiedyś przestrzeń magazynowa i przeznaczona dla zwierząt. Dzisiaj są tam sklepy i lokale usługowe;
  • Na pierwszym piętrze mieści się tradycyjnie kuchnia ze spiżarnią;
  • Drugie piętro przeznaczone jest dla gości;
  • Wyższe partie zajmowała rodzina;
  • Ze względu na patrylokalną tradycję małżeństw, syn nadbudowywał nowe piętro domu dla swojej rodziny;
  • Na ostatnich piętrach zazwyczaj mieścił się duży pokój do tradycyjnego wspólnego żucia czuwaliczki.

Warto także wspomnieć, że Sanę nadal otacza stary mur z cegły mułowej. W starym mieście natomiast zachowało się mnóstwo zabytkowych budowli. W 1986 r. zostało ono wpisane na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO. Niestety, od początku wojny domowej w 2015 r. zabytki te mają status zagrożony.

Shibam – Manhattan pustyni

Kolejnym wartym uwagi miastem Jemenu jest Shibam. W XVI w. nawiedziła je niszczycielska powódź, po której wybudowano ikoniczne dzisiaj wieżowce. Wiele z nich przetrwało w dobrym stanie.

Miasto jest starannie rozplanowane urbanistycznie. Otoczone murem Shibam jest położone na planie trapezu z ortogonalną siatką ulic. Wypiętrzająca się, pionowa konstrukcja bloków była celowym zamierzeniem. Całość założenia miała zagwarantować bezpieczeństwo w razie kolejnych powodzi.

Shibam nie jest jednym z największych miast Jemenu. Być może wynika to z panujących tam od zawsze rygorystycznych zasad zagospodarowania. Dzięki nim plan oraz konstrukcje bloków pozostały niemal niezmienne. Każdy nowy budynek miał obowiązkowo wpasowywać się stylistycznie w otoczenie.

Układ pięter budynków również powtarzał pewien schemat:

  1. Pierwsze piętro przeznaczone było na kuchnie i magazyn;
  2. Na drugim piętrze przyjmowano gości (tzn. mężczyźni przyjmowali mężczyzn);
  3. Prywatne pokoje zaczynały się dopiero od czwartego piętra.

Mówi się, że to najstarsze miasto wieżowców na świecie. Można się w nim doszukać pewnych proto-modernistycznych cech, które stały się normą w architekturze światowej dopiero 400 lat później. Od 1982 r. Shibam, podobnie jak Sana, jest wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Oprócz Sany i Shibam, wysoką zabudowę można zauważyć w innych miastach i miejscowościach Jemenu, takich jak Amran, Sada czy Al–Hadżara. Ich wyjątkowość może wynikać z izolacji od światowych trendów w architekturze. Największy wpływ na to ma niestabilny charakter regionu. Niemniej świadome podążanie za konserwatywnymi zasadami umożliwiło zachowanie tych niezwykłych budowli do dzisiaj. 

 

Źródła:

  • ArchiRama
  • Michele Lamprakos, 2005, Rethinking Cultural Heritage: Lessons from Sana'a, Yemen, Traditional Dwellings and Settlements Review, nr 16(2), str. 17-37