Łacińska nazwa tego gwiazdozbioru to "Lyra". Lutnia to dość mały gwiazdozbiór, jednak był znany już w czasach starożytnych. Jeśli wiemy gdzie go szukać na niebie, powinniśmy go znaleźć bez większego trudu. W tej konstelacji znajduje się wiele interesujących obiektów - w tym przede wszystkim Wega, czyli najjaśniejsza gwiazda tego gwiazdozbioru. Jest to jednocześnie piąta pod względem jasności gwiazda na niebie i druga najjaśniejsza gwiazda, gdy mówimy o niebie letnim.
Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Lutni?
Gwiazdozbiór Lutni w Polsce możemy podziwiać na niebie od wiosny do jesieni. Chociaż gwiazdozbiór jest niewielki, dość łatwo go znaleźć na niebie, gdy wie się obok czego jest położony. W jego zlokalizowaniu pomaga również jego najjaśniejsza gwiazda, Wega. Blisko niej znajdują się cztery słabsze gwiazdy, ułożone w równoległobok. Całość tworzy razem konstelację.
Gwiazdy tworzą coś na kształt ramy instrumentu - lutni. To instrument muzyczny popularny w czasach starożytnych i w okresie wczesnonowożytnym. Co ciekawe, wywodzi się on z Bliskiego Wschodu, gdzie zajmował ważne miejsce - wspomina się o nim nawet w "Baśni tysiąca i jednej nocy". Tak naprawdę jednak - o czym świadczy choćby nazwa łacińska - gwiazdozbiór przedstawia nie tyle lutnię, co lirę. To instrument strunowy z grupy chordofonów, który wywodzi się ze starożytnej Grecji.
Gwiazdozbiór Lutni (czy też Liry) znaleźć możemy na skraju Drogi Mlecznej. Pomocny w jej odnalezieniu może być gwiazdozbiór Łabędzia i gwiazdozbiór Herkulesa. Lutnia znajduje się bowiem pomiędzy nimi. Gwiazdozbiór Smoka oraz gwiazdozbiór Liska również sąsiadują z tą konstelacją. Do gwiazdozbioru Lutni doprowadzi nas linia przechodząca przez inne gwiazdozbiory nieba północnego - Wielki Wóz i konstelację Smoka. Gdyby poprowadzić linię przez przednie koła Wielkiego Wozu, przedłużając ją przez gwiazdozbiór Smoka, natrafimy na Lutnię.
Możemy również poszukać na niebie tak zwanego "Trójkąta letniego", tworzonego między innymi przez najjaśniejszą gwiazdę gwiazdozbioru Lutni - Wegę. Pozostałe dwie gwiazdy, tworzące z nią Trójkąt letni to Deneb i Altair.
Charakterystyka gwiazdozbioru Lutni
Gwiazdozbiór Lutni to typowa konstelacja naszego letniego nieba. Znajduje się na skraju Drogi Mlecznej i - choć mała - jest dość dobrze widoczna. Najjaśniejszą gwiazdą tego gwiazdozbioru jest Wega. To piąta pod względem jasności gwiazda nocnego nieba. Od Ziemi odległa jest o 25 lat świetlnych, a więc umiejscowiona jest dosyć blisko. Nazwa gwiazdy pochodzi z języka arabskiego, w którym znaczy tyle co "pikujący orzeł". Grecy zaś nazywali gwiazdę "Lirą" - podobnie zresztą jak cały gwiazdozbiór.
Wegę można zobaczyć gołym okiem z całej półkuli północnej. Na półkuli południowej dostrzegalna jest zaś do 51° S szerokości geograficznej. Razem z dwiema innymi gwiazdami tworzy tak zwany "Trójkąt letni". Na ten charakterystyczny asteryzm składają się Deneb (z gwiazdozbioru Łabędzia), Altair (z gwiazdozbioru Orła) i właśnie Wega. Na półkuli północnej trójkąt letni można obserwować aż do późnej jesieni.
Nieuzbrojonym okiem możemy zobaczyć w konstelacji Lutni około 45 gwiazd. W gwiazdozbiorze Lutni znajdziemy przede wszystkim gwiazdy Gamma, Beta, Delta i Zeta Lyrae. Tworzą one charakterystyczny czworobok, składający się na zarys konstelacji. Gamma Lyrae odległa jest od Słońca o około 620 lat świetlnych. Inna jej nazwa to "Sulafat", co oznacza w języku arabskim "żółw". Beta Lyrae to gwiazda zmienna zaćmieniowa, znana też jako "Sheliak". Warto wiedzieć, że jest to też arabska nazwa całego gwiazdozbioru. Delta Lyrae to optyczna para gwiazd złożona z czerwonej gwiazdy typu M (Delta-2) i słabszej, białej gwiazdy (Delta-1). Dość znana jest czwarta z gwiazd tworzących równoległobok tego gwiazdozbioru. Epsilon Lyrae to gwiazda podwójnie podwójna, czyli gwiazda poczwórna. Nazywana jest czasem właśnie "Double Double".
W gwiazdozbiorze Lutni możemy znaleźć sporo interesujących obiektów. Niezwykle znana i ciekawa jest Mgławica Pierścień. Jest to jedna z najsłynniejszych mgławic planetarnych. Odkryta została w styczniu 1779 roku, choć kwestia jej odkrywcy jest sporna. Uznawany za niego jest francuski astronom Antoine Darquier de Pellepoix, choć wiele wskazuje na to, że jej prawdziwy odkrywca to Charles Messier. To pierwszy astronom, który stworzył systematyczny katalog obiektów mgławicowych oraz gromad gwiazd. Mgławica Pierścień jest dzięki temu znana również jako Messier 57 lub po prostu M57. Mgławicę można znaleźć na niebie pomiędzy gwiazdami beta i gamma Lyrae,
Warto również wspomnieć o Lirydach. Jest to rój meteorów, których radiant znajduje się na granicy konstelacji Lutni i Herkulesa. Meteory związane są z kometą Thatchera, a aktywne są między 16 a 25 kwietnia, przy czym szczyt ich aktywności przypada na około 21-22 kwietnia. Należy dodać, że Lirydy to pierwszy rój, o którym wspominają starożytne kroniki. Istnieją również tak zwane Czerwcowe Lirydy, jednak ich aktywność jest raczej słaba. To rój meteorów aktywny od 11 do 21 czerwca, a maksimum przypada na 16 czerwca.
Pochodzenie gwiazdozbioru Lutni
Gwiazdozbiór Lutni przedstawia ten instrument muzyczny - a konkretnie nie lutnię, lecz lirę. To instrument należący do najsłynniejszego, znanego z mitów śpiewaka, Orfeusza. Był to tracki śpiewak i poeta, który zgodnie z mitologią był synem Apolla lub trackiego boga Ojagrosa oraz muzy Kaliiope (muzy poezji epickiej). Jego śpiew i muzyka oddziaływała na ludzi w niezwykły sposób. Podobno jej niesamowite działanie nie obejmowało zresztą wyłącznie ludzi - fale cichły, pochylały się ku niemu drzewa, a dzikie bestie przy nim łagodniały.
Mitologia i znaczenie
Lutnię - a raczej lirę - stworzył podobno bóg Hermes. Została przygotowana ze skorupy żółwia. Tak wykonaną lirę otrzymał w podarunku od swojego ojca, Apolla, Orfeusz - tracki śpiewak i poeta. Muzyka i śpiew Orfeusza w niezwykły sposób oddziaływały na ludzi i na otaczający go świat.
Najsłynniejszy mit z jego udziałem opowiada o próbie odzyskania żony, Eurydyki, którą ukąsiła żmija. Kobieta zmarła - Orfeusz postanowił więc udać się do świata podziemnego by ją uratować. Jego muzyka zauroczyła nawet strażników Hadesu. Sam bóg świata podziemnego zgodził się by śpiewak zabrał swoją żonę ze sobą, wracając do świata żywych. Jedynym warunkiem było to, by Orfeusz nie oglądał się za siebie w trakcie drogi. Niestety, gdy byli już u kresu podróży śpiewak zobaczył światło słoneczne i tak się uradował, że są już blisko, iż odwrócił się z radości do swojej żony, by podzielić się z nią swoim szczęściem. Zrobił to zbyt wcześnie - Eurydyka została zatem znów zabrana do Hadesu. On zaś dostał zakaz spotykania się z nią póki żyje. Zabroniono mu wchodzić do podziemi. Wędrował zatem po świecie, grając i śpiewając.
Orfeusz znany jest jako uczestnik wyprawy Argonautów. Z uwagi na niesamowite właściwości swej gry i śpiewu (nawet kamienie podskakiwały w tańcu, słysząc dźwięk jego strun) bardzo się przydał podczas tej wyprawy. Uspokoił wzburzone morze, jak również ocalił uczestników wyprawy przed Syrenami.
Po śmierci swojej żony Orfeusz był zrozpaczony i postanowił nie wiązać się więcej z żadną kobietą. Jego ciało rozszarpały więc na strzępy oburzone Menady - towarzyszki boga Dionizosa. Uczyniły to, gdy Orfeusz odmówił udziału w Bachanaliach. Według jednej z wersji mitu to było zresztą przyczyną jego śmierci - nie brał udziału w misteriach dionizyjskich, ponieważ większą czcią obdarzał boga Apolla. Rozszarpane przez bachantki ciało Orfeusza nawet po śmierci nie przestało śpiewać. Szczątki zostały wrzucone do rzeki - jego głowa oraz lira popłynęły z nurtem aż na wyspę Lesbos. Tu zbliżamy się do końca historii - lira Orfeusza został umieszczona przez Zeusa pośród gwiazd. Stało się tak na prośbę Muz oraz Apolla. Zgodnie z mitem tak właśnie powstał gwiazdozbiór Lutni (Liry).
