Najczęściej grad nie osiąga zbyt dużej średnicy, więc nie stanowi istotnego zagrożenia. Nie można jednak traktować tego jako obowiązującą regułę. Zdarzają się gradobicia, które w jednej chwili są w stanie wyrządzić ogromne szkody. Jeżeli gradziny osiągną duży rozmiar, mogą nawet stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia.

Zmiany klimatyczne postępują w niezwykle dynamicznym tempie. W przeszłości, grad był dość rzadkim zjawiskiem w naszej strefie klimatycznej. Obecnie gradobicia zdarzają się coraz częściej – przerażające jak burza śnieżna i niszczycielskie jak tajfun. Mówimy tu o jednym z najbardziej niepożądanych zjawisk pogodowych, przed którym trudno jest zabezpieczyć mienie, tym bardziej, że gradobicie zwykle ma gwałtowny charakter. 

Co to jest grad?

Grad jest opadem atmosferycznym o szczególnych właściwościach. Pod pojęciem gradu (gradzin, gradowiny) należy rozumieć lodowe bryły o nieregularnym kształcie, których średnica przekracza 5 mm. Najczęściej powstaje w miesiącach letnich, w warunkach konwekcyjnych.

Definiując pojęcie gradu, warto zwrócić szczególną uwagę na minimalną średnicę lodowego opadu. Dość często zdarza się bowiem, że grad jest mylony z innymi zjawiskami pogodowymi, zwłaszcza z w przejściowych porach roku. W strefie klimatu umiarkowanego może wystąpić wówczas zjawisko krupy lodowej lub śnieżnej. Jednak w takim przypadku średnica ziaren nigdy nie przekracza 5 mm. 

Należy wyraźnie podkreślić, że opady gradu zaliczane są do najbardziej ekstremalnych zjawisk pogodowych. W dosłownie kilka chwil gradobicie może zniszczyć uprawy rolne, drzewostan leśny, budynki mieszkalne i pojazdy mechaniczne. Mało tego, intensywne opady gradu o dużej średnicy mogą realnie zagrażać zdrowiu i życiu ludzi i zwierząt.

Za niebezpieczne należy uznać bryłki lodu o średnicy przekraczającej 2 cm. Taki rozmiar gradziny pozwala klasyfikować występujące zjawisko jako groźną lub ekstremalną burzę gradową. Największe zagrożenie stanowią gradziny, których średnica przekracza 5 cm. Taki opad może wywołać uraz tkanek lub nawet trwały uszczerbek na zdrowiu. Trzeba jednak wiedzieć, że bryły lodu mogą osiągać znacznie większy rozmiar. Rekordowy opad wystąpił 23 lipca 2010 roku, w Stanach Zjednoczonych (w mieście Vivian w Dakocie Południowej). Wówczas z nieba spadły gradziny o średnicy 20 cm i wadze ok. 1 kg. 

Opady gradu występują sporadycznie w ciągu roku. Pojawiają się na niewielkim obszarze i najczęściej szybko przemijają. Mimo to, w ciągu nawet kilku minut mogą wyrządzić ogromne zniszczenia.

Skutki opadów gradu

Niemal każdego roku pojawiają się informacje o ogromnych stratach wywołanych przez grad. W Europie najbardziej niszczycielskie opady pojawiły się 12 lipca 1984 roku w Bawarii. Straty spowodowane wystąpieniem burzy gradowej oszacowano wówczas na 750 mln euro.

Ekstremalne zjawiska związane z gradem występują także w Polsce. 20 lipca 2007 roku nad powiatem częstochowskim przeszła trąba powietrzna, której towarzyszyło gradobicie. Średnica lodowych brył przekraczała wówczas 5 cm. Doszło wówczas do poważnego uszkodzenia mienia prywatnego, infrastruktury drogowej oraz upraw – rolnych i leśnych.

5 sierpnia 2012 roku niszczycielskie gradobicie nawiedziło gminę Bogoria (woj. świętokrzyskie). Jak wynika z relacji mieszkańców, grad osiągał wielkość gęsich jaj. Tak ekstremalne opady doprowadziły do zniszczenia dachów i elewacji zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, upraw rolnych i środków transportu. Wiele osób doznało uszkodzeń ciała.

Jak powstaje grad?

Proces powstawania gradu jest skomplikowany i wciąż nie do końca poznany. Żeby wystąpił grad, muszą zaistnieć określone warunki, takie jak:

  • wyższa niż zwykle minimalna temperatura powietrza,
  • niestabilna równowaga atmosfery,
  • wysoko rozwinięte chmury cumulonimbus,
  • wysoka zawartość wilgoci w dolnych obszarach troposfery,
  • obecność pionowego uskoku wiatru,
  • obecność prądów wstępujących i zstępujących,
  • niskie zaleganie izotermy 0 stopni Celsjusza.

Wśród tych czynników, kluczowe znaczenie ma niestabilna (chwiejna) równowaga atmosfery. To zjawisko najczęściej jest następstwem silnego nagrzania podłoża. Dochodzi wówczas do wystąpienia burz termicznych. Jednak naukowcy podkreślają że warunki odpowiednie dla rozwoju gradzin wykazuje jedynie 60 proc. komórek burzowych.

W początkowym etapie powstawania gradu, kula gradowa jest zwykłą kroplą wody. Gdy zostaje porwana przez prąd wstępujący przemieszczający się wewnątrz chmury, zderza się z innymi przechłodzonymi cząstkami. Te przywierają do niej, tworząc w ten sposób warstwę lodu. Wraz ze wzrostem wysokości w obłoku, kropla jest poddawana działaniu coraz niższych temperatur. Wzrost rozmiaru gradziny jest więc uzależniony od siły prądu.

Proces formowania gradzin rozpoczyna się na wysokości 5–6 km, na której temperatura powietrza osiąga wartość ok. minus 20 stopni Celsjusza. Wraz z przyrostem wagi, bryły opadają do niższych partii chmury, gdzie panuje wyższa temperatura i występuje więcej wilgoci. W tym momencie na powierzchni gradzin osadza się skroplona para wodna. Jeżeli prąd wznoszący jest silniejszy niż opadanie grawitacyjne, nieregularne bryłki ponownie trafiają do wyższych partii chmury. Ponownie następuje przyrost ich wagi. Na ziemię spadają najcięższe gradziny, gdy siła prądów wstępujących nie jest wstanie utrzymać ich wewnątrz chmury.

Gdzie i kiedy powstaje gradobicie?

Ze względu na warunki, które muszą zaistnieć, by wystąpił mechanizm formowania się gradziny, opady gradu zwykle występują w ciepłych miesiącach i towarzyszą burzom lub intensywnym opadom deszczu. Wysoka temperatura inicjuje zjawisko parowania wody z gruntu. Para wodna dostaje się do kolejnych warstw atmosfery i zmienia swój stan skupienia, początkowo na ciekły, następnie na stały. 

Dane historyczne udowadniają, że opady gradu najczęściej występują w okresie od maja do października, zwykle między godziną 15.00 a 19.00. Właśnie wtedy występują najdogodniejsze warunki sprzyjające pojawianiu się tego ekstremalnego zjawiska. 

O ile czynniki meteorologiczne mają kluczowe znaczenie w procesie powstawania gradu, to należy podkreślić, że nie bez znaczenia jest też fizyczno-geograficzna charakterystyka obszaru. Zjawiskom tym sprzyja nieregularna rzeźba terenu. Wynika to ze znacznych różnic w jego pokryciu i ekspozycji oraz wilgotności podłoża. Te czynniki sprawiają, że proces wymiany energii między podłożem i atmosferą w warstwie granicznej ma niejednakowy przebieg. Oprócz tego silnie rozwinięte wiatry dolinne i górskie mogą doprowadzić do wystąpienia stref zbieżności, w obszarze których występuje wilgotna i głęboka konwekcja.

Inne czynniki pozameteorologiczne to:

  • bliskie sąsiedztwo dużych zbiorników wodnych,
  • niejednolite pokrycie terenu.

Naukowcy nie określają w sposób liczbowy zależności między warunkami fizycznogeograficznymi o częstością i intensywnością opadów gradu. Jednak nie ulega wątpliwości, że te czynniki nie pozostają bez wpływu na te zjawiska.

Jak zabezpieczyć auto przed gradem?

Intensywne gradobicie może w istotny sposób uszkodzić lub nawet trwale zniszczyć prywatne mienie. Jeżeli zjawiska gradowe występują w obszarach miejskich, stanowią największe zagrożenie dla samochodów. Jak zabezpieczyć auto, gdy zaczyna padać grad?

Najlepszym sposobem uchronienia pojazdu przed uszkodzeniem jest zaparkowanie w garażu lub pod wiatą. Jeżeli jednak samochód jest parkowany „pod chmurką”, warto poszukać podziemnego lub zadaszonego parkingu, np. przy galerii handlowej.

Co w sytuacji, gdy w okolicy nie ma takiego obiektu? Wówczas pozostaje nam podjęcie działań minimalizujących skutki występujących zjawisk. Dość dobrą ochroną dla karoserii i szyb okazują się specjalne pokrowce przeciwgradowe (im grubsze, tym lepsze). Jeżeli nie dysponujemy takim akcesorium, do zabezpieczenia auta można wykorzystać gruby koc, kołdrę lub firanę.

W pierwszej kolejności, należy skupić się na dachu. To właśnie ten element jest najtrudniejszy i najbardziej kosztowny w naprawie. Jeżeli wystarczy nam materiału, zabezpieczamy także maskę, szybę czołową i tylną. Pamiętaj, w pierwszej kolejności należy mieć na względzie własne bezpieczeństwo. Jeżeli gradobicie przybiera duży rozmiar i gdy towarzyszą mu wyładowania atmosferyczne, nie wychodź z domu.