Z Achajami powszechnie utożsamiana jest cywilizacja mykeńska, jedna z najstarszych kultur greckojęzycznych. To właśnie Achajowie mieli podbić Kretę i w ten sposób sprawić, że upadła cywilizacja minojska, która przez niektórych historyków jest określana jako pierwsze ogniwo w cywilizacyjnym łańcuchu Europy.

Należy jednak podkreślić, że historia tego ludu i jego związek z greckimi i niegreckimi ludami Hellady określa się na podstawie źródeł literackich i archeologicznych, które nie odpowiadają na wszystkie pytania związane z plemieniem Achajów. Ich dzieje wciąż skrywają wiele tajemnic, których póki co świat nauki nie potrafi odszyfrować. 

Kim byli Achajowie?

Przez długi czas historycy wyrażali przekonanie, że Achajowie byli plemieniem greckim, które jako pierwsze przybyło na kontynentalny obszar Grecji. Obecny stan wiedzy wskazuje jednak, że kultura i religia helleńska uformowały się już na obszarze greckim, gdzie na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. pojawiły się ludy indoeuropejskie.

Skąd przybyli Achajowie? Na ten temat powstało wiele tez. Według jednej z najpopularniejszych, potężne plemię przedostało się do kontynentalnej Grecji z Półwyspu Bałkańskiego. Po przybyciu na miejsce mieli zdobyć Tesalię, wypierając przedhelleńskie ludy, w tym Pelazgów.

Jasne określenie pochodzenia i tożsamości Achajów nastarcza niemałych trudności. Wielu historyków uważa, że przewodzili Grekom w walce z Troją. Należy jednak podkreślić, że z homeryckich eposów wynika, że byli nie tylko przywódcami w wonie trojańskiej. W dziełach greckiego pieśniarza nazwa ta odnosi się także do ogółu ludów greckich. 

Pewne jest, że nazwa Achaiwoi, która w grece mykeńskiej oznacza „Achajowie”, pojawiała się w okresie mykeńskim (to właśnie Achajom przypisuje się stworzenie cywilizacji mykeńskiej). Trzeba jednak podkreślić, że ten fakt nie ułatwia poznania historii Achajów, bo współczesne badania dowodzą, że poszczególne dialekty greckie nie były uformowane w okresie przed migracjami. Co za tym idzie, samo określenie „Achajowie” może mieć różne znaczenia w poszczególnych epokach dziejów Grecji.

W tym miejscu należy wspomnieć, że w okresie antycznym mianem Achajów zaczęto określać lud zamieszkujący region Achaja, obejmujący północno-zachodnią część Peloponezu. Trzeba jednak podkreślić, że mówimy tu o zupełnie odrębnej grupie. Achajowie z Achai posługiwali się innymi dialektami greki – północno-zachodnimi, którym blisko było do dialektów etolskich.

W czasach rzymskich nazwa plemienia Achajów najprawdopodobniej odnosiła się już do wszystkich Greków. Wskazuje na to choćby nazwa prowincji rzymskiej Achaea, czyli Achaja, której obszar obejmował większość greckich terenów.

Achajowie w mitologii

Wróćmy do tematu mitologii, bo to właśnie w mitach i eposach zawartych jest wiele cennych informacji na temat Achajów. Może się wydawać, że teksty spisane setki lat po upadku tej cywilizacji nie są najbardziej wiarygodnym źródłem. Należy jednak podkreślić, że badania archeologiczne potwierdzają wiele przekazów zawartych w dziełach Homera, należy więc założyć, że między mitami ukryto sporo faktów.

Zacznijmy od bez cienia wątpliwości mitycznej genezy Achajów. Według zawartego w mitologii przekazu, ojcem plemienia miał być Achajos – syn Zeusa i delfickiej wyroczni Pytii (w innej wersji syn Ksutosa, przodka wszystkich Greków, i ateńskiej królewny Kreuzy). 

 Jak Achajów przedstawił Homer? W swoim eposie „Iliada” grecki aojda opisał pięćdziesiąt dni ostatniego roku oblężenia Troi. Wielka dziesięcioletnia wojna miała rozpętać się po uprowadzeniu Heleny – córki Menelaosa, spartańskiego króla, przez Parysa – syna Priama, władcy Troi. Uratować miała ją potężna armia Achajów, na czele której stał Agamemnon. Lata oblężenia nie przynosiły rezultatu. Dopiero podstęp Odyseusza przechylił szalę zwycięstwa na stronę Greków. Koń trojański pozwolił Achajom wedrzeć się do miasta i doprowadził do upadku potężnego królestwa.

„Odyseja”, kolejny homerycki epos, opisuje powrót Achajów do domu. 12 obładowanych kosztownościami statków wyruszyło w rejs pod wodzą Odyseusza. Nie była to jednak spokojna podróż. Flota dobiła do wyspy cyklopów – niecywilizowanych olbrzymów z jednym okiem. Było to dopiero preludium do niebezpiecznych przygód, w rezultacie których powrót Achajów do domu trwał niemal 10 lat.

To właśnie teksty Homera, które w znacznej części są zbieżne z wynikami badań archeologicznych, w dużej mierze pozwoliły zidentyfikować Achajów z cywilizacją mykeńską. Nie można jednak nie wspomnieć, że niektórzy naukowcy wyrażają przekonanie, że zbieżność, o której mowa, jest tylko pozorna, a sami Achajowie mieli przybyć do Grecji już po upadku Mykeńczyków.

Może na to wskazywać choćby krótkie drzewo genealogiczne mykeńskich władców, występujące w mitologii. Z zapisów wynika, że ich władza w Mykenach trwała przez kilka pokoleń, więc niewykluczone, że Achajowie wcale nie byli twórcami kultury mykeńskiej, a zmieszali się z tym ludem już pod koniec jego istnienia.

Dokonania Achajów

Nie ulega wątpliwości, że Achajowie byli ludem rozwiniętym. Należy jednak podkreślić, że większość swoich dokonań zawdzięczają wpływowi cywilizacji minojskiej. Czyli ludowi zamieszkującemu Kretę, który został przez nich podbity w 1450 r. p.n.e. 

Na podstawie opracowanego przez Minojczyków pisma linearnego A, Achajowie opracowali pismo linearne B, które było przez nich używane wyłącznie w celach urzędowych. Kreteńskim wpływom nie oparła się też achajska sztuka i architektura. Należy jednak podkreślić, że Achajowie nie kopiowali stylu minojskiego w sposób wierny. 

W odróżnieniu od minojskich, pałace w achajskich państwach-miastach były silnie ufortyfikowane. Także domy Achajów, pośrodku których znajdowało się palenisko, różniły się nieco od minojskich. W sztuce pojawiały się natomiast motywy myśliwskie i batalistyczne, które były nieobecne w sztuce kreteńskiej.

Kultura i religia Achajów

Należy podkreślić, że odmienności w architekturze i sztuce obu cywilizacji wynikają przede wszystkim z występujących między nimi różnic kulturowych. Achajowie byli ludem wojowniczym, który początkowo walczył z plemionami zasiedlającymi teren kontynentalnej Gracji jeszcze przed ich przybyciem. Później toczył boje wewnętrzne i najprawdopodobniej także zewnętrzne. Na wojowniczą naturę Achajów wskazuje także obyczaj noszenia brody, będącej symbolem siły i agresji.

Właściwa religia helleńska, charakterystyczna dla Grecji klasycznej, zaczęła kształtować się dopiero w wiekach ciemnych, czyli już po upadku Achajów. Z badań archeologicznych wynika, że w czasie dominacji wielkiego plemienia znane były już bóstwa takie jak Artemida, Ares, Atena, Dionizos, Hera i Zeus. Przy czym należy podkreślić, że ten ostatni miał drugorzędne znaczenie. W czasach achajskich naczelnym bogiem był natomiast Posejdon.

Język Achajów

Wśród naukowców wciąż nie ma zgody w kwestii identyfikacji historycznej plemienia Achajów. Co się z tym wiąże, trudno jest także jednoznacznie określić, jakim językiem się posługiwali. Przyjmując za właściwą tezę, według której Achajowie zapoczątkowali cywilizację mykeńską, należy stwierdzić, że władali dialektami arkadyjsko-cypryjskimi (achajskimi), których używano na obszarze Peloponezu i Cypru.

Ciekawostki o Achajach

Na zakończenie zamieszczamy kilka intrygujących ciekawostek na temat plemienia Achajów.

  1. Powszechnie wiadomo, że Achajowie najechali Kretę w 1450 r. p.n.e. Warto jednak wspomnieć, że niektórzy historycy są zdania, że do walk Achajów z Minojczykami dochodziło już w XVIII w. p.n.e. i to właśnie te wydarzenia przyczyniły się do zniszczenia minojskich budowli z okresu starszych pałaców.
  2. Część badaczy wyraża przekonanie, że umocnienia obronne achajskich pałaców nie miały chronić ich przed zewnętrznym wrogiem, a przed współplemieńcami walczącymi o hegemonię.
  3. Flota morska Achajów uchodziła za jedną z najpotężniejszych w ówczesnych czasach.
  4. Istnieje pogląd, według którego Achajowie mieli uczestniczyć w egipskich walkach jako najemnicy faraona.