W 2007 roku tkanina z Bayeux została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata. To wyróżnienie dobitnie potwierdza, że nie mówimy tu wyłącznie o kunsztownym dziele sztuki. To wyjątkowe źródło ikonograficzne dostarcza bezcennych informacji na temat wydarzeń, które przedstawia, a dla historyków badających średniowiecze jest prawdziwą studnią wiedzy.
Czym jest słynna tkanina z Bayeux?
Tkanina z Bayeux to ręcznie haftowane płótno o szerokości 0,5 m i długości przekraczającej 68 m. Składa się z trzech poziomych pasów, z których największy (środkowy) ma 0,3 m szerokości. Na całości wyhaftowano ok. 70 scen, które składają się w spójną historię. Jaką?
Co przedstawia tkanina z Bayeux?
To niezwykłe dzieło ukazuje klęskę anglosaskiego króla Harolda II. Zginął on w 1066 roku w bitwie pod Hastings, broniąc Anglii przed inwazją Normanów. Należy jednak podkreślić, że o ile decydujące starcie w walce Anglików z najeźdźcami z Normandii i jego następstwa to główny temat tego wyjątkowego dzieła, to płótno przedstawia także przygotowania do bitwy.
Replika tkaniny z Bayeux / fot. Joe Giddens/PA Images via Getty Images
Badacze nie mają wątpliwości, że tkanina powstała z inicjatywy zwycięzców bitwy pod Hastings. Tym bardziej niezwykły jest fakt, że wyhaftowana opowieść nie jest przedstawiona w sposób jednostronny. Autor „scenariusza” (jest prawdopodobne, że całość prac nadzorowała jedna osoba) wychwala zwycięstwo Normanów, ale nie odbiera honoru Anglosasom.
Jak powstała tkanina z Bayeux?
Historię podboju Anglii przedstawia najszerszy, czyli środkowy pas. Poszczególne sceny są ułożone w porządku chronologicznym, od strony lewej do prawej. Na węższych pasach, górnym i dolnym, zawarto zwierzęce motywy zdobnicze, nieliczne sceny, a miejscami także łacińskie podpisy, które znajdują się przede wszystkim w centralnym obszarze.
Haft powstał na tkaninie wykonanej z lnu zwyczajnego. Zdaniem badaczy, przygotowano ją z jednego kawałka płótna o metrowej szerokości, podzielonego na dwa pasy. Następnie materiał pocięto na dziewięć fragmentów o różnej długości. Poszczególne panele były haftowane oddzielnie. Gdy wszystkie były już gotowe, zostały zszyte w jedną długą tkaninę. Miejsca łączenia zahaftowano w taki sposób, że do dzisiaj pozostają niemal niewidoczne. Najdłuższy fragment mierzy ok. 14 m długości, z kolei najkrótszy – ok. 2,5 m. Co ciekawe, ułożono je w kolejności od najdłuższego do najkrótszego.
Haft wykonano przy użyciu nici o dziesięciu kolorach. Użyto trzech odcieni niebieskiego, dwóch czerwonego, trzech zielonego, żółci i beżu. Obrysy wykonano ściegiem sznureczkowym, natomiast obszary kolorowe – ściegiem łączącym.
Kiedy wykonano tkaninę z Bayeux?
Data powstania dzieła nie jest znana. Niektórzy badacze są jednak przekonani, że haft wykonano w ciągu kilku pierwszych dziesięcioleci po bitwie. Potwierdzeniem tej tezy jest stylistyczne podobieństwo z iluminowanymi manuskryptami pochodzącymi ze schyłkowego okresu anglosaskiego. Kolejnym dowodem ma być sama treść obrazkowego przekazu. Po podboju między Normanami i Anglosasami panowała zgoda, ale taki stan utrzymał się do 1068 roku.
Kto jest autorem tkaniny z Bayeux?
Niektórzy historycy uważają, że tkanina została wyszyta przez kobiety z arystokratycznych rodów, na polecenie Matyldy – żony Wilhelma Zdobywcy. Według innego popularnego poglądu, dzieło zostało wyhaftowane na polecenie biskupa Odona z Bayeux. Obecnie większość badaczy skłania się jednak ku tezie profesora Howarda Clarke'a. Według niego pomysłodawcą słynnej tkaniny ma być Scolland, przełożony skryptorium benedyktyńskiego klasztoru w Mont Saint-Michel w Normandii i późniejszy opat klasztoru w Canterbury.
Jak wskazuje Clarke, Scolland pojawia się w 17. scenie jako postać wskazująca na klasztor. Tezę mają też potwierdzać sceny z kampanii bretońskiej, które w kontekście podboju Anglii nie mają dużego znaczenia. Są jednak istotne dla duchownych z Mont Saint-Michel.
Ciekawostki o tkaninie z Bayeux
Na zakończenie mamy dla was garść interesujących ciekawostek, dotyczących omawianego dzieła.
- Zdaniem badaczy, pierwotna długość tkaniny przekraczała 71 m.
- Wszystkie kolory nici, których użyto do wyhaftowania tkaniny z Bayeux, powstały poprzez zamoczenie wełny w barwnikach roślinnych.
- Do wyhaftowania tkaniny najprawdopodobniej użyto igieł z kości, poroża i stopu miedzi.
- Na tkaninie widoczne są kontury, które mogły być projektem haftu. Badacze są jednak przekonani, że dodano je dopiero w XIX wieku, podczas prac renowacyjnych. Czy to oznacza, że hafciarki pracowały bez rozrysowanego projektu? Nie można tego wykluczyć, jednak bardziej prawdopodobna wydaje się być teza, według której szkic zanikł w procesie czyszczenia, któremu z całą pewnością dzieło było poddawane wielokrotnie.
- Ściegi użyte do wyhaftowania dzieła charakteryzują się niezwykłym kunsztem. Te, które powstały w trakcie prac konserwatorskich, nawet nie zbliżają się do ich poziomu.
- Badania przeprowadzone pod koniec minionego stulecia ujawniły 680 dziur i rozdarć w tkaninie oraz 518 skrawków materiałów użytych do renowacji. Współczesne metody badawcze z całą pewnością pozwoliłyby odkryć znacznie więcej uszkodzeń.
- Na początku XII wieku Balderyk z Bourgueil napisał poemat, w którym przedstawił tkaninę opisującą podbój Anglii przez Normanów. Przedstawione szczegóły nie pasują do tkaniny z Bayeux, jednak historycy uważają, że to właśnie to dzieło zainspirowało kościelnego dostojnika. Jeżeli to prawda, należy uznać, że słynna ikonografia z całą pewnością powstała przed końcem XI stulecia.
- Na tkaninie z Bayeux znajduje się kometa Halleya, najsłynniejsza z komet. Zaobserwowano ją na niebie na krótko przed inwazją Wilhelma Zdobywcy. Ponoć władca wierzył, że kometa zwiastuje jego sukces.
