W ciągu siedmiu wieków panowania samurajów w Japonii, kobiety odgrywały istotną rolę zarówno w tworzeniu, jak i utrzymywaniu państwa wojowników. Poza krótkim okresem w XIV wieku, cesarz był tylko figurantem, podczas gdy prawdziwa władza spoczywała w rękach szoguna. Był on przywódcą wojskowym kraju.

Samurajki były niezbędne

Pod rządami pierwszego szoguna, Yoritomo Minamoto, w XII wieku kobiety pełniły rolę lokalnych konstabli. Wypełniały obowiązki wojskowe, od dostarczania żołnierzy, po osobistą obronę posiadłości. Córki i synowie mieli zasadniczo równe prawo do dziedziczenia, gdy rządziła rodzina Minamoto (zwana siogunatem Kamakura).

„Siogunat Kamakura nie mógłby istnieć bez kobiet” –  napisał Mike Wert, profesor nadzwyczajny historii Azji Wschodniej na Uniwersytecie Marquette w USA w książce „The Samurai: A Concise History”. 


Kobiety samurajki w czasie walki / Rys. TachibanaLouis/CC BY-SA 4.0 DEED

Znaczenie samurajek zmniejszyło się po okresie siogunatu Kamakura. Jednak oblężenia były powszechne w wojnach domowych okresu Sengoku (XV–XVII wiek), a obowiązkiem pani zamku było nadzorowanie jego obrony, jeśli jej mąż był nieobecny. Dama i jej świta byli szkoleni w posługiwaniu się sztyletem do samoobrony. A jeśli wszystko było stracone – do zachowania honoru za wszelką cenę. 

Trening kobiet-samurajek

Trening sztuk walki dla samurajskich kobiet zależał w dużej mierze od konkretnej rodziny. Dla niektórych trening spełniał rolę duchową jako przygotowanie do życia małżeńskiego i macierzyństwa. Inne, jak samurajki z Aizu, traktowały trening wojskowy bardzo poważnie. 

„Kobiety-wojowniczki z Aizu przeszły dogłębne szkolenie bojowe, szczególnie w zakresie posługiwania się halabardą” – napisała Diana E. Wright w książce „Female Combatants and Japan's Meiji Restoration: the Case of Aizu”. „Wykształcone tak, by były równie biegłe w sposobach posługiwania się piórem i mieczem. Były również indoktrynowane w taki sposób, że ich obowiązkiem jest przede wszystkim ochrona swojej domeny i pana, a następnie swoich rodzin” – opisała Wright.

Oto historie trzech legendarnych samurajskich kobiet. Dwóch, które wykazały się bohaterstwem na początku ery samurajów i jednej, która walczyła pod jej koniec. 

Gozen Tomoe: oddzielając mit od historii

Tomoe może być najsłynniejszą japońską wojowniczką, ale szczegóły jej życia są niejasne. Uważa się, że podczas wojny Genpei Tomoe odegrała znaczącą rolę w zwycięstwach samuraja Yoshinaki Minamoto nad klanem Taira.

Ponieważ nie pojawia się ona w Azuma Kagami – głównym podstawowym źródle dotyczącym wojny Genpei – istnieją uzasadnione wątpliwości co do jej istnienia. Jak zauważa Steven T. Brown, „biografia Tomoe jest tak otoczona legendą, że nie można powiedzieć, gdzie kończy się rzeczywistość historyczna, a zaczyna fikcja literacka”.

Źródła zgadzają się jednak co do kluczowych punktów jej kariery wojskowej. Dołączyła do służby Yoshinaki Minamoto (zwanego również Kiso) w 1181 roku, kiedy obaj wojownicy mieli od 20 do 30 lat. Według Genpei Seisuiki, rozszerzonej wersji oryginalnej Opowieści o Heike, zdobyła siedem głów w swojej pierwszej bitwie. Stała się jednym z najlepszych podwładnych Kiso, prowadząc tysiąc jego jeźdźców do zwycięstwa nad klanem Taira pod Tonamiyama w 1183 roku. 

Gozen Hangaku: piękna i okrutna

Hangaku był lojalna względem pokonanego klanu Taira po wojnie Genpei. Wzięła udział w nieudanym zamachu stanu przeciwko Minamoto w 1201 roku. Spisek udaremniono. Konspiratorzy musieli salwować się ucieczką do twierdzy klanu na północy.

Siostrzeniec Hangaku zebrał wojska przed rodzinnym zamkiem w Torisaka, podczas gdy ona zorganizowała obronę zamku. Siły jej siostrzeńca zostały rozgromione, pozostawiając Hangaku samotną walkę z armią szoguna. Torisaka była raczej skromną drewnianą konstrukcją, która oferowała ograniczoną ochronę dla niewielkiego garnizonu.


Gozen Hangaku była ponoć piękna / Rys. Taiso Yoshitoshi (1839-1892)

Niemniej jednak Gozen i jej zwolennicy zdołali się obronić, odpierając ataki przez trzy miesiące. Jako łuczniczka o niezwykłych umiejętnościach, podczas oblężenia wystrzeliła rzekomo 100 strzał i każda z nich trafiła w cel. 

Kiedy została postrzelona w udo strzałą, zamek w końcu został zdobyty. Gozen schwytano i sprowadzono jako więźniarkę do stolicy Kamakura. Japoński historyk i autor Kochiro Hamada twierdzi, że jej przybycie wywołało spore poruszenie. Jeden z najbliższych doradców szoguna chciał ją poślubić, wierząc, że tak dzielna wojowniczka wyda na świat godnych potomków.

Szogun był rozbawiony prośbą. Rzekł: „Kto może kochać taką kobietę, która jest piękna, ale dzika z natury?”. Prośba została spełniona, ale niewiele wiadomo o jej późniejszych losach.

Takeko Nakano: jedna z ostatnich samurajek

Historia Nakano jest jedną z ostatnich opowieści dotyczących kobiet w erze samurajów. Po tym, jak szogun został obalony przez zwolenników cesarza, Aizu i inne pro-siogunackie domeny na północy nadal stawiały opór. 

Mając przewagę liczebną i uzbrojenia, mieszkańcy Aizu stworzyli w 1868 r. patchworkową milicję, by oprzeć się atakowi sił cesarskich. Choć nieliczni posiadali nowoczesną broń importowaną z Zachodu, większość musiała zadowolić się bardziej prymitywnym uzbrojeniem, od włóczni po przestarzałe muszkiety. Początkowe ataki zostały okupione ciężkimi stratami, ale siły cesarza były przeważające.


Aktorka lub gejsza wcielająca sie w Takeko Nakano / Fot. domena publiczna

Niektóre kobiety zdecydowały się odebrać sobie życie, aby uniknąć schwytania. Inne nie chciały być ciężarem dla obrońców. Tylko garstka zdecydowała się walczyć. 

Nakano, zaledwie 22-letnia kobieta, była znana ze swojej sprawności w posługiwaniu się naginatą, japońską bronią drzewcową, bo trenowała sztuki walki od dzieciństwa. Służyła jako zastępczyni głównego instruktora w szkole treningowej. Wraz z około dwoma tuzinami wojowniczek utworzyła grupę zwaną (już po jej śmierci) Joshitai, czyli „kobiecą armię”.

Były wyposażone w zbroje i broń z minionej epoki. Z krótko przyciętymi włosami i niezamężnymi członkiniami Joshitai były z daleka nie do odróżnienia od męskich wojowników. Na moście Yanagai początkowy szok wywołany ich pojawieniem się pozwolił im zmniejszyć dystans i na krótko zyskać przewagę nad siłami cesarskimi.

Nakano zabiła pięciu żołnierzy wroga, zanim została śmiertelnie ranna i wyciągnięta z pola bitwy przez swoją 16-letnią siostrę Masako. Błagała Masako, by odcięła jej głowę, aby nie została zabrana jako trofeum. Wyczerpana Masako wykonała ponury obowiązek. Zabrała głowę do pobliskiej świątyni w celu właściwego pochówku. 

Historia Nakano oznaczała koniec pewnej ery. Ostatnie ślady oporu przeciwko nowemu reżimowi zostały stłumione kilka miesięcy później na Hokkaido. Restauracja cesarza Meiji przyniosła poważne reformy, w tym zniesienie klasy samurajów. Dla niektórych kobiet walka o swoje miejsce w nowym porządku dopiero się rozpoczynała.

Źródło: National Geographic.

Opracował: Szymon Zdziebłowski